ट्रम्पको नोबेल सपना : नरसंहार मच्चाउनेलाई शान्ति पुरस्कार !

२६ असार, काठमाडौं । इजरायलका प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतन्याहूले अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पलाई नोबेल शान्ति पुरस्कारका लागि सिफारिस गरेको बताएका छन् ।

नोबेल शान्ति पुरस्कारका लागि सिफारिस गरेको भन्दै नेतन्याहूले हालै ट्रम्पलाई एक पत्र हस्तान्तरण गरेका बीबीसीले उल्लेख गरेको छ । नेतन्याहूले भनेका छन्, ‘उनी (ट्रम्प) एक पछि अर्को गर्दै धेरै देश र क्षेत्रहरुमा शान्ति कायम गर्ने प्रयासमा लागेका छन् ।’

अमेरिकी राष्ट्रपति ट्रम्पले लामो समयदेखि नोबेल शान्ति पुरस्कारका लागि इच्छा देखाउँदै आएका छन् ।

ट्रम्पलाई नोबेल पुरस्कारका लागि सिफारिस गर्ने इजरायली प्रधानमन्त्री नेतन्याहू मात्रै होइनन् । यसअघि पाकिस्तानले पनि ट्रम्पलाई नोबेल पुरस्कारका लागि प्रस्ताव गरेको थियो ।

भारतसँग युद्धविराम गराउन ट्रम्पले अहम् भूमिका खेलेको भन्दै पाकिस्तानले नोबेलका लागि प्रस्ताव गरेको थियो ।

तर, पाकिस्तानको उक्त घोषणाको केही समय नबित्दै इरानमा अमेरिकाले आक्रमण गर्यो । पाकिस्तानको छिमेकी देश हो इरान । इरानमा भएको अमेरिकी आक्रमणको भने पाकिस्तानले निन्दा र भत्सना गरेको थियो ।

सामाजिक सञ्जालमा पनि इरानको परमाणु केन्द्रहरुमा अमेरिकाले गरेको आक्रमणको निकै आलोचना भएको थियो ।

नोबेल शान्ति पुरस्कारलाई विश्वकै सबभन्दा प्रतिष्ठित सम्मान र पुरस्कारमध्येमा एक मानिन्छ ।

६ विधामा दिइने नोबेल पुरस्कार स्वीडिश वैज्ञानिक, उद्योगपति एवं समाजसेवी अल्फेड नोबेलका नाममा स्थापना गरिएको थियो ।

१२३ वर्ष लामो इतिहास बोकेको नोबेल पुरस्कार पहिलो संस्करण सन् १९०१ मा भएको हो । नोबेल पुरस्कारको छनोट नर्वेको संसदले नियुक्त गरेको पाँच सदस्यीय समितिले गर्ने गर्दछ ।

अमेरिकी राष्ट्रपति ट्रम्पले नोबेल पुरस्कार पाइहाले पनि उनी निर्विदित भने रहने छैनन् । त्यसो त यसअघि पनि राजनीतिक पृष्ठभूमिबाट पुरस्कार पाउनेहरुले आलोचना खेप्नुपरेको इतिहास छ ।

त्यसको तुलनामा विज्ञान, साहित्य र अर्थशास्त्र विधामा नोबेल पुरस्कार पाउनेहरु भने कम विवादित बनेका छन् । हामीले ६ वटा विवादित नोबेल बिजेताबारे चर्चा गर्दछौं ।

बाराक ओबामा ( सन् २००९)

अमेरिकी पूर्वराष्ट्रपति बाराक ओबामाले राष्ट्रपति चयन भएको ९ महिनामै नोबेल शान्ति पुरस्कार पाएका थिए । राष्ट्रपति चयन भएको छोटो समयमै नोबेल शान्ति पुरस्कार पाउँदा स्वयं ओबामा नै चकित परेका थिए ।

सन् २०२० मा प्रकाशित उनको संस्मरणमा ओबामाले लेखेका छन्, ‘आखिर के कारण मैले यो पुरस्कार पाएँ ?’

पुरस्कार पाउँदा ९ महिना बितेको भएपनि त्यो वर्ष विश्वभरीबाट हुने छनोट प्रक्रियाको अन्तिम म्याद (नोमिनेसन) हेर्दा भने ओबामा राष्ट्रपति भएको जम्मा १२ दिनमात्रै भएको थियो ।

राष्ट्रपतिको सपथ ग्रहण गरेको १२ औं दिनमा नोबेलका लागि सिफारिसको अवधि सकिएको त्यो वर्ष ओबामाले पुरस्कार पाउनु अनौठो थियो ।

तर, सन् २०१५ मा नोबेल इन्स्टिच्यूटका पूर्वनिर्देशक गेर लुन्डेस्टाडले ओबामालाई नोबेल शान्ति पुरस्कार दिइएकोमा पश्चताप भएको बताएका थिए । उनले भनेका थिए, ‘नोबेल कमिटीलाई पछि उक्त निर्णयमा अफसोच भयो ।’

किनभने ओबामा राष्ट्रपति पदमा रहेकै बेला अमेरिकाले अफगानिस्तान, इराक र सिरियामा सैन्य अभियान तीव्र पारेको थियो । ओबामाको कार्यकाmमा ती देशमा आन्तरिक सम्प्रभूतामाथि हस्तक्षेप गर्दै अमेरिकाले नरसंहार मच्याएको आरोप लाग्ने गरेको छ ।

यासिर अराफात (सन् १९९४)

प्यालेस्टाइनी नेता यासिर अराफातलाई पनि सन् १९९४ मा नोबेल शान्ति पुरस्कार दिइएको थियो ।

इजरायलका तत्कालीन प्रधानमन्त्री यित्जाक रबिन र विदेशमन्त्री शिमोन पेरेससँगै साझा रूपमा अरफातले नोबेल शान्ति पुरस्कार पाएका थिए ।

उनीहरूलाई ओस्लो शान्ति सम्झौताको प्रशंसा गर्दै उनीहरुलाई नोबेल समितिले सम्मानित गरेको थियो ।

तर, सशस्त्र संघर्ष र गुरिल्ला गतिविधिहरूमा संलग्न रहेको पृष्ठभूमिका कारण अराफातलाई नोबेल पुरस्कार प्रदान गरिएकोप्रति आलोचना भयो ।

इजरायलसहितका केही देशले अराफातलाई नोबेल पुरस्कार दिइएकामा

कटु आलोचना गरेका थिए । नोबेल समितिमै समेत अराफातका विषयमा मतभेद देखियो । नोबेल समितिमा आवद्ध नर्वेका नेता क्रिस्टियानसेनले उक्त निर्णयको विरोध गर्दै पदबाट राजीनामा नै दिएका थिए ।

हेनरी किसिंजर (सन् १९७३)

अमेरिकी विदेशमन्त्री हेनरी किसिंजरले सन् १९७३ मा नोबेल पुरस्कारले सम्मानित गरियो । भियतनाममा युद्धविराम गराउन उत्तर वियतनामी नेता ले डक थोलाई राजी गराउन अहम् भूमिका खेलेको भन्दै किसिंजरलाई नोबेल पुरस्कार प्रदान गरिएको थियो ।

तर, कम्बोडियामा गोप्य रूपमा बमबारी र दक्षिण अमेरिकी सैनिक तानाशाहहरूलाई समर्थन गरेको आरोप खेपेका किसिंजरलाई नोबेल पुरस्कार दिइनु गलत भन्दै तीव्र आलोचना भयो ।

किसिंजरलाई पुरस्कार दिइएकोमा असन्तुष्टि व्यक्त गर्दै तत्कालीन छनोट समितका दुई सदस्यले राजीनामा दिएका थिए । अमेरिकी पत्रीका न्यूयोर्क टाइम्सले किसिंजरलाई नोबेलका लागि छनोट गरिएकोप्रति आलोचना गर्दै ‘नोबेल वार प्राइज’ भनेर व्यंग्य गरेको थियो ।

अबी अहमद (सन् २०१९)

इथियोपियाका प्रधानमन्त्री अबी अहमदले सन् २०१९ मा नोबेल शान्ति पुरस्कार पाएका थिए । इरिट्रियासँगको दशकौँ पुरानो सीमा विवाद सुल्झाउने प्रयासका लागि उनलाई नोबेल पुरस्कार दिइएको थियो ।

तर, पुरस्कार दिएको वर्षदिन नबित्दै हतारको निर्णय भनेर नोबेल समितिको आलोचना भयो । किनभने प्रधानमन्त्री अहमदले नोबेल पुरस्कार पाएको केही समयपछि नै देशको टिग्रे क्षेत्रमा सैन्य कारबाही अभियान चलाएका थिए । प्रधानमन्त्री टिग्रको उक्त निर्णयपछि इथोपियामा गृहयुद्ध निम्तिएको भन्दै पुरस्कारको आलोचना भएको थियो ।

इथोपियाको गृहयुद्धमा हजारौं मानिसको मृत्यु हुनुका साथै लाखौं भोकमरीको सिकार भएका थिए । चरम हिंसाका कारण देशमा औषधि अभाव लगायतका मानवीय संकट उत्पन्न भयो । क्रुर शासकलाई हतारमा शान्ति पुरस्कार दिइएको भनेर विश्वभर नै आलोचना भएको थियो ।

आङ सान सूची (सन् १९९१)

म्यानमारमा सैन्य शासनविरुद्धको अहिंसात्मक आन्दोलनका लागि नेतृ आङ सान सूचीलाई सन् १९९१ मा नोबेल शान्ति पुरस्कार दिइयो ।

तर, शान्ति पुरस्कार पाएको २० वर्ष पछि सूची समेत आलोचित भइन् । म्यानमारमा रोहिंग्या समूदायका मुस्लिम माथि चरम दमन हुँदा समेत आवाज नउठाएको भन्दै नोबेल विजेता सूचीको आलोचना भयो ।

रोहिंग्याविरुद्ध त्यहाँको सैनिक सरकारले बर्बरतापूर्वक आक्रमण गर्दै घरहरु जलाएका घटना सार्वजनिक भएका थिए । सो क्रममा धेरै रोहिंग्याहरु भागेर बंग्लादेश पुगेका थिए ।

देशभित्र सेनाले रोहिंग्याविरुद्ध गरेको दमनका बेला चुप बसेको आरोप सूचीमाथि लागेको थियो ।

संयुक्त राष्ट्रसंघले म्यानमार रोहिंग्याविरुद्धको दमनलाई ‘नरसंहार’को संज्ञा दिएको थियो सूचीलाई दिएको  नोबेल पुरस्कार फिर्ता लिनुपर्ने भन्दै त्यतिबेला विश्वभरबाट चर्को आलोचना भएको थियो ।

यद्यपी नोबेल समितिले नियमअनुसार भन्दै व्यक्ति विशेषलाई दिइसकेको पुरस्कार फिर्ता लिने गरेको छैन ।

वंगारी मथाई (सन् २००४)

केन्याकी वंगारी मथाई नोबेल शान्ति पुरस्कार पाउने पहिलो अफ्रिकी महिला हुन् । उनलाई सन् २००४ मा नोबेल शान्ति पुरस्कार प्रदान गरिएको थियो ।

बायोलोजिस्ट वंगारी मथाईलाई ‘ग्रीन बेल्ट मुभमेन्ट’ नामक अभियान अन्तर्गत उनले स्थापना गरेको गैर सरकारी संगठनको योगदानको कदरस्वरुप शान्ति पुरस्कार प्रदान गरियो ।

अभियानअन्तर्गत लाखौँ वृक्षारोपण गरेको प्रशंसा बटुेलेकी मथाईले पछि एचआईभी एड्सका बारेमा गरेको टीप्पणीले उनले पाएको शान्ति पुरस्कारको आलोचना भयो ।

मथाईले एचआईभी एड्स भाइरस काला जातीका विरुद्ध बनाइको जैविक अस्त्र भनेर टीप्पणी गरेकी थिइन्, जसको कुनै वैज्ञानिक आधार छैन । सो कारण उनले पाएको पुरस्कारको आलोचना भयो ।

गान्धीले पाएनन् नोबेल शान्ति पुरस्कार

शान्ति कायम गर्न भूमिका खेलेको आधारमा दिइने पुरस्कार महात्मा गान्धीलाई नदिइनु भने सबभन्दा ठूलो ‘भूल’ मानिने गरेको छ ।

२०औं सताब्दीका बेला महात्मा गान्धीलाई नोबेल शान्ति पुरस्कार नदिइनु नोबेल इतिहासको सबैभन्दा ठूलो गल्तीका रुपमा लिइन्छ । पाँच पटक छनोट भएपनि गान्धीलाई नोबेल समितिले शान्ति पुरस्कार दिएन ।

सन् २००६ मा नोबेल समितिका तत्कालीन अध्यक्ष रहेका गेयर लुन्डेस्टाडले त्यसलाई ‘सबैभन्दा ठूलो भूल’ भनेका थिए ।

समग्रमा नोबेल पुरस्कारले विभिन्न समयमा राजनीतिक प्रभाव र विवादास्पद निर्णयका कारण आलोचना खेप्दै आएको छ ।

जस कारण अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले नोबेल शान्ति पाइहालेपनि उनी पनि निर्विवादित रहने छैनन् । -बीबीसीबाट