‘धेरैजसो देशमा विवाहित र कम्तीमा एक सन्तान भएकी महिलाबाट डिम्बदान गराइन्छ’

गर्भधारणका लागि पुरुषको शुक्रकीट र महिलाको डिम्ब मिलन हुनु आवश्यक हुन्छ । कुनै कारणले महिलाको डिम्बमा गर्भधान गर्ने क्षमता नहुँदा दम्पतीका लागि सन्तान सुख प्राप्त गर्न दानमार्फत डिम्ब लिनु आवश्यक हुन्छ । यसमा एक महिलाले अर्की महिलालाई गर्भधारणमा सहयोग गर्न आफ्ना अण्डाहरू दान गर्छिन् । यो प्रक्रिया आईभीएफमार्फत पूरा गरिन्छ, जसमा अण्डाहरूलाई प्रयोगशालामा निषेचन गरिन्छ । यो एकदमै संवेदनशील प्रक्रिया हो, जसमा दुवै पक्षका महिलाको आपसी सहमति आवश्यक हुन्छ । केवल ती महिलाहरूले यो प्रक्रिया गर्न सक्छन् जो शारीरिक रूपमा यसका लागि तयार छन् । डिम्बदान कसरी गरिन्छ ? नेपालमा डिम्बदानको कानुनी अवस्था के छ ? लगायतका विषयमा प्रसूति तथा स्त्री रोग विशेषज्ञ डा. श्रीप्रसाद अधिकारीसँग कुराकानी गरेका छौँ । परोपकार प्रसूति तथा स्त्रीरोग अस्पतालमा निर्देशक समेत रहेका डा.अधिकारीसँग अनलाइनखबरकी सुमित्रा लुइटेलले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश :

डिम्बदान के हो, र यो किन गरिन्छ ?

डिम्बदान ‘अण्डा दान’ भनेको कुनै महिलाले आफ्नो अण्डा अर्को महिलालाई दान दिने प्रक्रिया हो, जसले प्राकृतिक रूपमा गर्भधारण गर्न सक्दैनन् । महिलाहरूमा उमेरका कारण अण्डाको गुणस्तर वा मात्रा कम भएको अवस्था जस्तै, ३०–३५ वर्षभन्दा माथि उमेरमा ढिलो विवाह र ढिलो सन्तानको योजना बनाउँदा यस्ता समस्या देखिन सक्छन् ।

क्यान्सर वा केमोथेरापीका कारण अण्डाहरू क्षतिग्रस्त भएको अवस्था, जेनेटिक रोग वा अन्य स्वास्थ्य समस्याले अण्डा उत्पादन नहुने अवस्थामा, पर्यावरणीय कारक जस्तै, खानपान, जीवनशैली, प्लास्टिकको प्रयोगले डिम्ब उत्पादन कम र गुणस्तरमा असर पर्न सक्छ । यसरी प्राकृतिक रुपमा गर्भधारण गर्न नसकेको अवस्थामा डिम्बदान मार्फत गर्भधारण गरिन्छ ।

डिम्बदान कसरी गरिन्छ ?

डिम्बदानको प्रक्रियामा दातालाई हर्मोनयुक्त औषधि दिइन्छ, जसले एकै पटक धेरै अण्डा उत्पादन हुन्छ सामान्यतया १०–१५ वटा । बेहोस बनाएर सुईको प्रयोग गरी अण्डाशयबाट अण्डा निकालिन्छ । दान गरिएको अण्डालाई प्रयोगशालामा शुक्रकीटसँग मिसाएर भ्रूण तयार गरिन्छ । त्यसपछि भ्रूणलाई गर्भाशयमा प्रत्यारोपण गरिन्छ ।

डिम्बदानमा के-के जोखिम हुन सक्छन् ?

डिम्बदानका लागि हर्मोन सुईको प्रयोगले अण्डाशयमा अत्यधिक उत्तेजना ‘ओभरियन हाइपरस्टिमुलेशन सिन्ड्रोम’ हुन सक्छ । अण्डा निकाल्ने प्रक्रियामा रक्तस्राव, संक्रमण वा अन्य जटिलताहरू हुन सक्छन् ।

लामो समयसम्म अण्डाको गुणस्तर वा मात्रामा थोरै कमी आउन सक्छ, तर सामान्यतया यो ठूलो समस्या हुँदैन । शुक्रकीट दानमा जोखिम निकै कम हुन्छ, किनभने यो केवल नमुना संकलनको प्रक्रिया हो ।

नेपालमा डिम्बदानको कानुनी अवस्था के छ ?

नेपालमा डिम्बदान र शुक्रकीट दान गर्न कानुनी रूपमा अनुमति छ । तर, अझैसम्म स्पष्ट नियमावली र गाइडलाइन बनिसकेको छैन ।

हाल स्वास्थ्य मन्त्रालय गाइडलाइन बनाउने प्रक्रियामा छ । यसमा निम्न कुराहरू समावेश हुने अपेक्षा गरिएको छः

-डिम्बदान गर्ने महिलाको उमेर कम्तीमा २१ वर्षको हुनुपर्ने ।

धेरैजसो देशहरूमा विवाहित र कम्तीमा एक सन्तान भएकी महिलाबाट डिम्बदान गराउने प्राथमिकता दिइन्छ, किनभने उनीहरूले प्रजनन प्रक्रिया र यसको जोखिम बुझ्ने सम्भावना बढी हुन्छ । नेपालमा पनि यस्तो गाइडलाइन बन्ने सम्भावना छ ।

-डिम्ब दाताको स्वास्थ्य जाँच : जस्तै एचआइभी, वंशाणुगत रोगहरूको परीक्षण अनिवार्य गरिनु पर्ने ।

-डिम्बदाता र उनको परिवार श्रीमान्–श्रीमतीबीच आपसी सहमति आवश्यक हुन्छ ।

पैसाको लोभमा दान गराउनु हुँदैन र यो प्रक्रिया पारदर्शी हुनुपर्छ ।

डिम्बदानमा नैतिक र सामाजिक चुनौतीहरू के छन् ?

कम उमेरका १६–१८ वर्ष वा मानसिक रूपमा परिपक्व नभएका व्यक्तिहरूलाई आर्थिक प्रलोभनमा पारेर दान गराउनु गलत हो ।

दलालहरूले बीचमा ठूलो रकम लिने र दातालाई थोरै दिने समस्या देखिएको छ । दाताको गोपनीयता र बच्चाको भविष्यमा आफ्नो जैविक अभिभावक थाहा पाउने अधिकारको सवाल पनि उठ्छ ।

यो पनि पढ्नुहोस

किशोरीलाई प्रलोभनमा पारेर अवैध डिम्ब कारोबार, कारबाही गर्न कानुनी जटिलता

नेपालमा यस्ता प्रक्रियालाई सामाजिक स्वीकार्यता कम छ यसकारण यसले विकृति निम्त्याउन सक्छ यदि नियमन नभएमा । त्यसैले नियमन हुन जरुरी छ । सही जानकारी र परामर्शको अभावले गलत बुझाइ फैलिन सक्छ ।

नेपालमा यो प्रक्रियालाई कसरी सुरक्षित र व्यवस्थित बनाउन सकिन्छ ?

-डिम्ब तथा शुक्रकीट दानको विषयमा नेपाल सरकारले चाँडोभन्दा चाँडो स्पष्ट गाइडलाइन र नियमावली बनाउनुपर्छ ।

-डिम्बदाता र प्राप्त कर्तालाई जोखिम र प्रक्रियाबारे पूर्ण जानकारी दिन परामर्श अनिवार्य गर्नुपर्छ ।

-दलालहरूको संलग्नता रोक्न र पारदर्शिता कायम गर्न नियामक निकाय स्थापना गर्नुपर्छ ।

-डिम्ब दाताको स्वास्थ्य र मानसिक अवस्था जाँच्ने प्रक्रिया कडाइका साथ लागू गर्नुपर्छ ।

-निःसन्तानताको समस्यालाई सामान्यीकरण गर्न र डिम्ब/शुक्रकीट दानलाई सम्मानजनक प्रक्रियाको रूपमा स्थापित गर्न जनचेतना फैलाउनुपर्छ ।

यो प्रक्रियाले कसलाई फाइदा पुग्छ ?

यो प्रक्रियाले विशेष गरी निःसन्तान दम्पतीलाई सन्तान प्राप्तिको अवसर प्रदान गर्छ । ढिलो विवाह, जीवनशैली, वातावरणीय कारक र स्वास्थ्य समस्याले गर्दा निःसन्तानताको समस्या बढ्दो छ ।

यदि यो प्रक्रिया कानुनी र नैतिक रूपमा व्यवस्थित गरियो भने, यो दम्पतीहरूका लागि वरदान बन्न सक्छ । तर, यो प्रक्रियालाई आर्थिक प्रलोभनबाट टाढा राखेर पारदर्शी र सुरक्षित बनाउनु आवश्यक छ ।

यो पनि पढ्नुहोस

पुरुषमा समस्या देखिए अरुको वीर्य लिएर सन्तान जन्माउन सकिन्छ (भिडियो)