चिन्ताले पार्छ शरीरमा यस्ता प्रभाव, कति घातक ?

सामान्यतया चिन्ता भन्नाले कुनै पनि विषय, घटना, परिस्थिति तथा अवस्थाप्रति लामो समयसम्म सोचमा रहिरहने डर मिश्रित आवस्था हो । हरेक व्यक्तिले चिन्ताको अनुभव गर्छन्, तर दीर्घकालीन चिन्ताले जीवनको गुणस्तरलाई प्रभावित गर्न सक्छ ।

चिन्ताको कारणले व्यवहारमा परिवर्तन त आउँछ नै, जसले गर्दा शारीरिक स्वास्थ्यमा पनि प्रभाव पर्न सक्छ। यस्तोमा चिन्ताले शरीरमा कस्तो प्रभाव पार्छ र यसले कस्ता–कस्ता समस्याहरू निम्त्याउन सक्छ ?

चिन्ताको शरीरमा प्रभाव

चिन्ताले शरीरमा प्रभाव पार्नुको कारण यो हाम्रो जीवनको हिस्सा बन्नु हो । उदाहरणका लागि, कुनै अन्तर्वार्ता वा प्रस्तुतिअघि चिन्ता महसुस हुन सक्छ ।  छोटो समयका लागि चिन्ताले मुटुको धड्कन र सास फेर्ने गति बढाउन सक्छ ।

रक्तप्रवाहलाई मस्तिष्कमा केन्द्रित गर्न सक्छ, जहाँ यसको आवश्यकता हुन्छ । यो कुनै परिस्थितिका लागि तयार गर्ने शारीरिक प्रतिक्रियाहरू हुन् ।  यदि यी धेरै तीव्र भए भने, टाउको हल्का हुने वा वान्ता हुने जस्ता लक्षणहरू पनि देखिन सक्छन् ।

चिन्ता धेरै बढ्दा र लामो समयसम्म रहँदा यसले मानसिक र शारीरिक स्वास्थ्यमा गहिरो असर गर्छ । चिन्ता विकार जीवनको कुनै पनि चरणमा हुन सक्छ, तर यो सामान्यतया मध्य उमेरमा सुरु हुन्छ । पुरुषको तुलनामा महिलाहरूमा चिन्ता विकार बढी पाइन्छ ।

तनावपूर्ण जीवन अनुभवले चिन्ता विकारको जोखिम बढाउन सक्छ र शरीरमा चिन्ताको प्रभाव झन् बढ्दै जान्छ । लक्षणहरू तुरुन्तै वा केही वर्षपछि देखिन सक्छन् ।  गम्भीर चिकित्सीय अवस्था वा मादक पदार्थको प्रयोगले पनि चिन्ता विकारको कारण बन्न सक्छ ।

केन्द्रीय स्नायु प्रणालीमा चिन्ताको प्रभाव

चिन्ताले शरीरमा प्रभाव पार्दा सबैभन्दा पहिले स्नायु प्रणालीलाई कसरी प्रभावित गर्छ भन्ने जान्नु जरुरी छ । लामो समयसम्म रहने चिन्ता र आतंकको आक्रमणले मस्तिष्कलाई नियमित रूपमा तनाव हर्मोनहरू निष्कासन गर्न प्रेरित गर्छ ।  यसले टाउको दुख्ने, चक्कर लाग्ने र डिप्रेसन जस्ता लक्षणहरू छिटो र धेरै देखिन थाल्छन् ।

जब हामी चिन्तित र तनावग्रस्त महसुस गर्छौं, मस्तिष्कले स्नायु प्रणालीलाई हर्मोन र रसायनहरूले भरिदिन्छ जुन खतराको जवाफ दिन डिजाइन गरिएका हुन्छन् । एड्रेनालिन र कोर्टिसोल यस्ता दुई उदाहरण हुन् ।

कहिलेकाहीँ तनावले कुनै काम गर्न सहयोगी हुन सक्छ, तर लामो समयसम्मको तनाव शारीरिक स्वास्थ्यका लागि हानिकारक हुन्छ । कोर्टिसोलको लामो समयसम्मको सम्पर्कले तौल बढ्न सक्छ । त्यसैले भनिन्छ  चिन्ताको शरीरमा प्रभाव नराम्रो हुन्छ ।

मुटुमा चिन्ताको प्रभाव

चिन्ताको प्रभाव केवल केन्द्रीय स्नायु प्रणालीमा मात्र सीमित छैन, यसले मुटुलाई पनि प्रभावित गर्छ ।  चिन्ता विकारले मुटुको धड्कन बढाउँछ ।  यसले छातीमा दुखाइ, धड्कनको अनियमितता पनि निम्त्याउन सक्छ । उच्च रक्तचाप र मुटु रोगको जोखिम पनि बढ्छ । यदि कसैलाई पहिलेदेखि नै मुटु रोग छ भने, चिन्ता विकारले कोरोनरी हार्ट डिजिजको जोखिम बढाउन सक्छ ।

पाचन प्रणालीमा चिन्ताको प्रभाव

चिन्ताले हाम्रो पाचन प्रणालीलाई पनि नराम्ररी प्रभावित गर्छ ।  यसले पेट दुख्ने, वान्ता हुने, झाडापखाला र पाचनसँग सम्बन्धित अन्य समस्याहरू निम्त्याउँछ । भोक कम हुने जस्ता समस्याहरू पनि हुन सक्छन् ।  चिन्ता विकार र इर्रिटेबल बाउल सिन्ड्रोम  बीच पनि सम्बन्ध हुन सक्छ । इरिटेबल बाउल सिन्ड्रोमले वान्ता, झाडापखाला र कब्जियत निम्त्याउँछ ।

रोग प्रतिरोधी प्रणालीमा चिन्ताको प्रभाव

चिन्ताको प्रभावले रोग प्रतिरोधी प्रणाली कमजोर हुन सक्छ । छोटो अवधिमा, यसले मुटुको धड्कन र सास फेर्ने गति बढाउँछ, जसले मस्तिष्कमा धेरै अक्सिजन पुग्छ । यो तीव्र परिस्थितिका लागि उपयुक्त प्रतिक्रिया दिन तयार गर्छ ।

यसले हाम्रो रोग प्रतिरोधी प्रणालीलाई छोटो समयका लागि बलियो बनाउन सक्छ ।  कहिलेकाहीँ तनावबाट गुज्रिएपछि हाम्रो शरीर सामान्य अवस्थामा फर्किन्छ ।

तर यदि  बारम्बार चिन्तित र तनावग्रस्त महसुस हुन्छ वा यो लामो समयसम्म रहन्छ भने, शरीरलाई सामान्य अवस्थामा फर्कने संकेत प्राप्त हुँदैन । यसले रोग प्रतिरोधी प्रणालीलाई कमजोर बनाउँछ, जसले गर्दा भाइरल संक्रमण र बारम्बार हुने रोगहरूको चपेटमा पर्न सकिन्छ । साथै, यदि व्यक्ति चिन्ताबाट ग्रस्त छ भने, नियमित खोपहरूले पनि काम नगर्न सक्छ ।

श्वासप्रश्वास प्रणालीमा चिन्ताको प्रभाव

चिन्ताले श्वासप्रश्वास प्रणालीलाई पनि गम्भीर रूपमा प्रभावित गर्छ ।  चिन्ताले तीव्र सास फेर्ने गराउँछ ।  यदि क्रोनिक अब्स्ट्रक्टिभ पल्मोनरी रोग छ भने, चिन्तासँग सम्बन्धित जटिलताहरूले अस्पताल भर्ना हुने जोखिम बढाउन सक्छ । चिन्ताले दमका लक्षणहरूलाई पनि झन् खराब बनाउन सक्छ ।

चिन्ताका अन्य प्रभावहरू

-मांसपेशीमा दुखाइ वा तनाव

-अनिद्रा

-सामाजिक दूरी

-घबराहट

-डिप्रेसन

-टाउको दुखाइ

चिन्ता विकारका प्रकारहरू

सामान्यीकृत चिन्ता विकार  :  यो विकारमा व्यक्ति कुनै तार्किक कारण बिना धेरै तनाव महसुस गर्छ ।

सामाजिक चिन्ता विकार  : यो विकारमा सामाजिक परिस्थितिहरू र अरूले मूल्यांकन गर्ने वा अपमानित हुने डर समावेश हुन्छ।

पोस्ट–ट्रमाटिक स्ट्रेस डिसअर्डर   : कुनै दुखद् घटनालाई देखेपछि वा अनुभव गरेपछि यो विकार विकास हुन्छ ।

अब्सेसिभ कम्पल्सिभ डिसअर्डर  : यो विकारमा प्रभावित व्यक्ति कुनै कुरालाई बारम्बार गर्ने इच्छा गर्छ, जस्तै हात धुने, गन्ने ।

प्यानिक डिसअर्डर  : यसमा प्यानिक अट्याक,  सहज चिन्ताको भावना, डर आदि हुन्छ ।