स्वयं सेवक चिकित्सकको अनुभव : सिभल अस्पताल भित्रको त्यो २ दिन

काठमाडौँको नयाँ बानेश्वरमा रहेको निजामती कर्मचारी (सिभिल) अस्पताल, जहाँ सामान्यतया बिरामीको जीवन रक्षाका लागि दौडधुप हुन्छ प्राय । भदौ २३ गतेको दिन भने अस्पतालले युद्धभूमिको झल्को दिइरहेको थियो ।

जेनजीको प्रदर्शनका कारण काठमाडौंको नयाँबानेश्वर क्षेत्र तनावग्रस्त भएपछि नजिकै रहेको सिभिल अस्पताल घाइतले भरिएको थियो । अस्पातलमा घाइतेको संख्या बढेपछि थप चिकित्सक आवश्यक परेको सूचना आएपछि डा. सन्देश लम्साल सिभिल अस्पताल पुगे ।

स्वयंसेवकको रूपमा सेवा गर्न पुगेका डा.लम्सालले अस्पतालमा घाइतेको उपचार गर्दा भोगेको दुई दिनको अनुभव साटेका छन् ।

दुई दिन सिभिल अस्पतालमा जे देखियो

दुई दिनको आन्दोलनको समयमा सिभिल सर्भिस अस्पतालमा मैले अनुभव गरेको अवस्था अत्यन्तै दु:खद् र चिन्ताजनक थियो । घटनास्थलनजिकै भएकाले घाइतेहरू निरन्तर आउँदै थिए । अस्पताललाई सधैं सुरक्षितस्थल मानिन्छ । बिरामीको उपचार प्राथमिकता हुन्छ र बाहिरको राजनीति, क्रोध वा बल प्रयोग भित्र पस्न हुँदैन । तर त्यो दिन मैले देखेको दृश्यले मलाई स्तब्ध बनायो ।

सबैभन्दा पहिले, भीड नियन्त्रण गर्नका लागि प्रयोग गरिने रबर बुलेटको सट्टा वास्तविक गोली प्रयोग भएको देखियो । हामीले उपचार गरेका धेरै घाइतेहरूमा गोली टाउको र छातीमा नै लागेको थियो । यस्तो चोट सामान्यतया ‘भीड नियन्त्रण’का लागि गोली प्रहार गर्दा प्रयोग हुँदैन । कतिपयको अस्पताल आइपुग्दा नै प्राण गइसकेको थियो ।

अस्पतालभित्रको अवस्था अझै भयावह थियो । प्रहरीहरू बन्दुकसहित आपतकालीन कक्षमा पसे । अस्पतालभित्र कुनै पनि घाइतेलाई पहिले स्थिर पारेर मात्र प्रहरीलाई हस्तान्तरण गरिन्छ भन्ने प्रोटोकल छ, तर त्यो दिन प्रहरीहरूको व्यवहार पूर्णतया अराजक थियो ।

एक वरिष्ठ डाक्टरलाई अस्पतालमै कुटपिट गरियो । त्यो क्षण मलाई लाग्यो–यदि डाक्टर नै सुरक्षित छैन भने बिरामीहरूको अवस्था के होला ?

आन्दोलनकारीहरूलाई नियन्त्रण गर्न पुलिसले रबर बुलेटको सट्टा सामान्य गोली प्रयोग गरेको देखियो, जसले गर्दा गम्भीर चोटपटकका केसहरू अस्पतालमा आए । हामीले टाउको, छाती, र पेटमा गोली लागेका बिरामीहरूको उपचार गर्नुपर्‍यो ।

यस्तो क्रूर व्यवहारले मानवअधिकार र विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लुएचओ) का मापदण्डहरूको ठाडो उल्लंघन गरेको थियो । अझ चिन्ताजनक कुरा, पुलिस अस्पतालभित्रै बन्दुकसहित प्रवेश गर्न खोज्यो । एकजना वरिष्ठ चिकित्सकमाथि हातपात भयो, जुन कुनै पनि दृष्टिकोणले स्वीकार्य छैन ।

अस्पतालभित्र गोली चलेको र अश्रुग्यासको प्रयोग भएको अवस्था पनि देखियो । यस्तो व्यवहारले अस्पतालको पवित्रता र सुरक्षित स्थलको मान्यता खण्डित भएको महसुस भयो । पहिलो दिन हामीले धेरैजसो गोलीका चोटहरूको उपचार गर्‍यौँ । विशेषगरी, टाउको र छातीमा गोली लागेका केसहरू अत्यन्तै गम्भीर थिए । एकजना बिरामीको निधारमा गोलीले प्वाल परेको दृश्यले निकै स्तब्ध बनायो ।

हामीले बिरामीहरूलाई रातो, पहेंलो र हरियो जोनमा वर्गीकरण गरेर उपचार गर्‍यौँ । गम्भीर अवस्थाका बिरामीहरूलाई तत्काल सघन उपचार (रातो जोन) मा राखियो । सामान्य चोटपटक भएकाहरूलाई हरियो जोनमा उपचार गरियो । तर, अधिकांश केसहरू गोलीका चोटसँग सम्बन्धित थिए, जसले पुलिसको अत्यधिक बल प्रयोगको चित्रण गर्छ।

दोस्रो दिन

दोस्रो दिन केसहरूको संख्या केही कम भए पनि क्रूरताको स्तर उस्तै थियो । केही बिरामीहरू स्कुटरमा ल्याइएका थिए, तर उनीहरूले पहिल्यै ज्यान गुमाइसकेका थिए । दोस्रो दिन महानगर प्रहरीले समन्वय गरेर अस्पतालको प्रवेशद्वारमा सुरक्षा व्यवस्था कडा पार्‍यो । यसले बिरामी र उनका आफन्तहरूको आवागमनलाई व्यवस्थित गर्न सहयोग गर्‍यो।

महानगर प्रहरीको व्यवहार र समन्वयकारी भूमिकाको म प्रशंसा गर्न चाहन्छु । उनीहरूले अस्पताललाई सुरक्षित राख्न महत्त्वपूर्ण योगदान दिए । यद्यपि, पहिलो दिनको अराजकता र क्रूरताको प्रभाव यति गहिरो थियो कि, दोस्रो दिनको सुधारले पनि त्यसलाई पूर्णरूपमा मेटाउन सकेन ।

यो अवस्थाले मलाई गहिरो पीडा दियो । अस्पतालभित्र पुलिसको हस्तक्षेप र हिंसाले हाम्रो कामलाई जटिल बनायो । हामीले बिरामीको ज्यान जोगाउने प्राथमिकतामा काम गरिरहँदा, पुलिसको व्यवहारले हामीलाई असुरक्षित महसुस गरायो ।

मैले स्वास्थ्य मन्त्रालय र गृह मन्त्रालयलाई सम्पर्क गरेर यस्तो अवस्था रोक्न आग्रह गरें, तर उनीहरूको जवाफ सन्तोषजनक थिएन । म स्वयंसेवकको रूपमा दुई दिन लगातार २४ घण्टा खटिएँ । यो मेरो नियमित काम थिएन, तर चिकित्सकहरूको आह्वानमा म त्यहाँ पुगेको थिएँ । यस्तो संकटको समयमा, हामीले बिरामीको ज्यान जोगाउन हरसम्भव प्रयास गर्‍यौ, तर पुलिसको असंयमित व्यवहार र अराजकताले हाम्रो प्रयासलाई बाधा पुर्‍यायो ।

यो घटनाले पुलिसको प्रशिक्षण, संयमता र मानवअधिकारप्रतिको जिम्मेवारीमा ठूलो प्रश्न उठाएको छ । पुलिसको काम जनताको सुरक्षा गर्नु हो, आन्दोलन नियन्त्रण गर्नु हो, न कि अस्पताल जस्तो संवेदनशील स्थलमा हस्तक्षेप गर्नु । गोली चलाउनु अन्तिम विकल्प हुनुपर्छ, र त्यसमा पनि रबर बुलेटबाट सुरु गर्नुपर्छ । अस्पतालमा प्रवेश गर्नुअघि पुलिसले कडा समन्वय र संयमता अपनाउनुपर्छ । साथै, स्वास्थ्य क्षेत्रमा पनि सुधारको खाँचो छ ।

यदि हामीले चिकित्सक र प्रहरी दुवैको क्वालिटी र प्रशिक्षणमा ध्यान नदिने हो भने, यस्ता घटनाहरू दोहोरिरहनेछन् । यो घटना नेपालको स्वास्थ्य र सुरक्षा क्षेत्रको कमजोरीको प्रतिबिम्ब हो । पुलिसले जनताको विश्वास जित्न संयमता र जिम्मेवारी अपनाउनुपर्छ । अस्पताललाई सधैं सुरक्षित र तटस्थ स्थलको रूपमा राख्नुपर्छ ।

यो अनुभवले मलाई गहिरो छाप छोड्यो, र म आशा गर्छु कि भविष्यमा यस्तो अराजकता दोहोरिनेछैन । महानगर प्रहरीलाई धन्यवाद दिँदै, म सबै पक्षलाई संयमित र मानवीय व्यवहार अपनाउन अनुरोध गर्छु । हामीले जनताको विश्वास जित्नु छ, र त्यसका लागि संयमता र जिम्मेवारी अपरिहार्य छ ।