अहिले धेरैजसो बच्चाले चस्मा लगाइरहेका छन्, दृष्टिदोषको जोखिम बढ्यो (भिडियो)

काठमाडौं । एउटा समय थियो, जब स्कुलका कक्षामा नजर घुमाउँदा चस्मा लगाउने विद्यार्थी औंलामा गन्न सकिन्थे । तर अहिले परिस्थिति फेरिएको छ । सानै उमेरमा चस्मा लगाउने बालबालिकाको संख्यामा व्यापक वृद्धि भएको छ ।

यसरी कम उमेरमै चस्माको प्रयोग व्यापक हुनुको अर्थ हो, आजको पुस्ताको आँखासम्बन्धी समस्या तीव्र गतिमा बढिरहेको छ ।

सन् १९९० यता हेर्ने हो भने बालबालिकामा चस्माको आवश्यकता झन्डै तीनगुणाद्ये बढेको पाइन्छ ।

विशेषज्ञ भन्छन्- यसको मूल कारण ‘जीवनशैली’ हो । हरेक काम स्क्रिनमा निर्भर, बाहिरी खेलकुदको कमी र असन्तुलित बानी–व्यवहारले उनीहरूका आँखामा समयभन्दा पहिले नै असर गर्न थालेको छ ।

कसरी बन्यो जीवनशैली यति खतरनाक ? किन अहिलेको पुस्तामा चाँडै चस्मा लगाउनुपर्ने अवस्था आइरहेको छ ? र, सानै उमेरदेखि चस्मा लगाउनु परे भविष्यमा यसले के
असर पार्न सक्छ ?

यही सेरोफेरोमा रहेर बीपी नेत्र प्रतिष्ठान (चियर्स अस्पताल)मा कार्यरत नेत्ररोग विशेषज्ञ डा. समता शर्मासँग अनलाइनखबरका लागि मनिषा थापाले गरेको कुराकानीको सम्पादिन अंश:

के अहिले चस्मा लगाउनेको बालबालिकाको संख्या तीव्ररुपले बढ्दै हो ?

हो, तुलनात्मकरुपमा चस्मा लगाउनेको संख्या बढ्दो छ । पहिले एक–दुई जना बालबालिका मात्र चस्मा लगाउँथे भने अहिले एउटा कक्षामा १०–१५ जना विद्यार्थी चस्मा लगाएको देखिन्छ ।

पछिल्लो तीन दशकमा बालबालिकामा चस्माको प्रयोग तीन गुणा बढेको अध्ययनले देखाउँछ ।

चस्मा लगाउनेको संख्या तीन गुणाले बढ्नुको कारण के होला ?

बालबालिकालाई सानैदेखि चस्मा लगाउनुपर्ने पछाडि धेरै कारण छन् । एउटा प्रमुख कारण हो, आँखाको जन्मजात बनावट र संरचना । बच्चाको आँखा पूर्णरूपमा विकास भइनसक्दा दृष्टि कमजोरी देखा पर्न सक्छ ।

अर्को कारण हो, वंशाणुगत । यदि आमाबुबा वा घरको सदस्यले चस्मा लगाउँछन् भने त्यो बच्चामा पनि समस्या आउने सम्भावना हुन्छ । अहिलेको समयको सबैभन्दा प्रमुख कारण भनेको परिवर्तित जीवनशैली हो । अहिले पढ्ने, लेख्ने र घुम्ने तरिका फरक भइसकेका छन् । पहिला बाहिर बढी खेलकुद हुन्थ्यो भने अहिले उनीहरू घरमै बढी समय बिताउँछन्, स्क्रिनमा झुम्मिन्छन् र बाहिर खुलेर घाममा खेल्न पाउँदैनन् ।

मोबाइल, ट्याब्लेट, ल्यापटपजस्ता उपकरणमा लामो समय बिताउनु, आकाश र हरियालीबाट टाढिनुजस्ता बानीहरूले आँखाको विकासमा नकारात्मक असर पारेको छ । त्यसैले सानैदेखि चस्मा लगाउनुपर्ने बालबालिकाको संख्या तीव्र रुपमा बढिरहेको छ ।

जीवनशैलीमा आएको परिवर्तनले आँखाको स्वास्थ्यमा कसरी असर पारिरहेको छ त ?

विगतमा बच्चाहरू बिहान बेलुका घाममा खुलेर खेल्थे, टाढा हेर्ने अभ्यास हुन्थ्यो । अहिले उनीहरू घामभन्दा स्क्रिनसँग बढी नजिक छन् । खुला प्रकृति, हरियाली, घामजस्ता प्राकृतिक सम्पर्कबाट टाढिनुले आँखाको सन्तुलित विकासमा बाधा पुग्छ ।

नजिकको वातावरणमा मात्र सीमित हुँदा आँखाको लम्बाइ बढ्ने, पावर चाँडै देखिने सम्भावना हुन्छ ।

अनि, स्क्रिन लामो समयसम्म हेर्दा आँखा कसरी प्रभावित हुन्छन् ?

धेरैले भन्छन्, मोबाइल बढी हेर्दा यो समस्या हुन्छ । यो आंशिक सत्य हो । स्क्रिनले सिधै आँखामा असर पार्दैन । तर लामो समय नजिकबाट स्क्रिन हेर्नु आँखाको मांसपेशीलाई थकाउँछ । यसले आँखाको लम्बाइ बढाउन सक्छ । अनि बिस्तारै दृष्टि गुम्न थाल्छ ।

बच्चाले ३०–४० मिनेटमा ब्रेक नलिएर स्क्रिनमा झुम्मिनु, आँखा नचलाउनु, बाहिर ननिस्कनुजस्ता व्यवहारले दृष्टिमा नकारात्मक असर पार्छ । त्यसैले स्क्रिन प्रयोगको सन्तुलन, घाममा समय बिताउने बानी र आँखाको नियमित जाँच महत्वपूर्ण हुन्छ ।

चस्मा लगाउनै पर्ने अवस्था कसरी र्निधारण हुन्छ त ? पावर भन्नाले के बुझिन्छ ?

चस्मा लगाउनु पर्ने अवस्था आँखाको बनावट र पावरमा भर पर्छ । कुनै बच्चाले बिना चस्मा सफा स्पष्ट रुपमा देख्न सक्दैन भने उसलाई चस्माको सहायताबाट सफा र स्पष्ट देख्न सक्ने बनाइन्छ । र, यो आँखाको पावर पनि विभिन्न किसिमको हुन्छ ।

प्लस पावर, माइनस पावर, छड्के पावर । यो तीनवटा पावरमध्ये पनि माइनस पावर बच्चामा बढी देखिन्छ । जसलाई हामीले मायोपिया भन्छौं । यो मायोपिया चाहिँ एकदमै धेरै रुपमा बढ्दै गइरहेको छ । अध्ययनहरुले सन् २०५० सम्ममा विश्वको ५० प्रतिशतलाई मायोपिया भइसकेको हुनेछ भनेर दावी समेत छ ।

मायोपिया भनेको के हो ?

मायोपिया भनेको नजिकका कुरा प्रस्ट देखिने तर टाढाका कुरा धमिलो देखिने दृष्टिदोष हो । यो समस्या आँखा लामो हुनुलाई जनाउँछ । यो अवस्थामा टाढाबाट बोर्ड, टिभी वा सडक चिन्ह राम्रोसँग देखिँदैन । सहजै देख्न माइनस पावरको चस्मा आवश्यक पर्छ । यो समस्यामा चस्मा, कन्ट्याक्ट लेन्सबाट उपचार गरिन्छ ।

बच्चामा यो बढ्न नदिन मोबाइल कम प्रयोग र बाहिर खेल्न सुझाव दिइन्छ ।

के यसको असर दीर्घकालीन हुन्छ ?

मायोपिया भएमा उच्च मायोपियाले आँखा भित्रको पर्दा फाट्ने, जलबिन्दु, मोतिबिन्दु हुने सम्भावना बढाउँछ । आँखाको माइनस पावर माइनस फोर डाइप्टर भन्दा माथि गयो भने त्यो त्यस्तो अवस्थालाई हाई मायोपिया भनिन्छ ।

आँखाको पर्दामा विभिन्न प्रकारको असरहरु देखिन थाल्छ । आँखा चिरफार गर्नुपर्ने अवस्था पनि आउन सक्छ । विशेषगरी सानो उमेरदेखि सुरु भएको मायोपिया बढी खतरनाक हुन्छ, किनभने उमेरसँगै पावर पनि बढिरहन्छ । त्यसैले सुरु मै नियन्त्रण गर्न आवश्यक हुन्छ ।

त्यस्तैगरी आँखाको मुख्य देख्ने भाग जसलाई हामीले म्याकुला भन्छौ । त्यसमा पनि यसले क्षति पुर्याउन सक्छ । यो सँगसँगै जलबिन्दु हुने सम्भावना बढेर जान्छ मोतिबिन्दु हुने सम्भावना पनि बढेर जान्छ । जसले माइनस पावरको चस्मा लगाउछन् । उनीहरु लगातार स्क्रिनमा टाइम बिताउछन् भने त्यो माइनस पावर चाहिँ झन्झन् बढ्दै जाने सम्भावना चाहिँ धेरै हुन्छ ।

चस्मा लगायो भने पावर बढ्छ भन्ने भ्रम पनि छ, नि ?

यो पूर्णतः भ्रम हो । चस्मा लगाउनेले पावर बढाउँछ भन्ने विश्वास वैज्ञानिक रूपमा गलत छ । चस्मा लगाउने कुरा आँखाले स्पष्ट देख्नका लागि हो । पावर बढ्नु र घट्नु आँखाको विकास, आनुवंशिकता, जीवनशैली आदिमा निर्भर गर्छ ।

यदि बच्चाले चस्मा नलगाए भने उसलाई पढ्न, हेर्न, बुझ्न गाह्रो हुन्छ, जसले सिकाइमा असर पार्छ । उसले आत्मविश्वास गुमाउँछ । यति मात्र होइन, दृष्टि प्रणालीको विकासमै असर पर्न सक्छ ।

त्यसैले बच्चाले चस्मा लगाउन नचाहे पनि उसलाई उत्प्रेरणा दिनुपर्छ ।

पावर बढ्न नदिनका लागि के गर्न सकिन्छ ? के चस्मा हटाउन सकिने त्यस्तो कुनै उपाय छैन ?

मायोपिया भइसकेपछि पावर घटाउन सकिँदैन । तर बढ्न नदिन प्रयास गर्न सकिन्छ । बच्चालाई दिनमा कम्तीमा एक घण्टा घाममा खेलाउने, मोबाइल/ट्याब्लेट प्रयोगको समय सीमित गर्ने, पढाइका बीचमा ब्रेक दिनेजस्ता उपाय अपनाउनुपर्छ ।

चिकित्सकको सल्लाहमा दिइने ड्रपले पावर बढ्न रोक्न सक्छ । चस्मा हटाउने उपायमा सानो उमेरमा विकल्प कम छन् । पछि गएर लसिक जस्ता सर्जरी विकल्प हुन सक्छ । तर त्यो पनि उमेर, पावरको मात्रा र आँखाको अवस्थाअनुसार फरक पर्छ । अहिलेका लागि मुख्य उपाय भनेको सुरक्षात्मक बानी अपनाउनु हो ।

बालबालिका आफैंले दृष्टिदोष भएको अनुमान गर्न सक्दैनन् । उनीहरु आफूलाई समस्या भए अभिव्यक्त गर्न सक्दैनन् । यस्तोमा अभिभावकले बच्चाको आँखामा समस्या छ भनेर कसरी थाहा पाउने ?

सानो बच्चाले आँखामा समस्या भएको स्पष्ट भन्न सक्दैन । त्यसैले उसको व्यवहारबाट बुझ्नुपर्छ । त्यो व्यवहार अभिभावक भन्दा पनि पहिला शिक्षकले पहिल्याउँछन् । जस्तो कि, स्कुलमा बोर्ड स्पष्ट देख्दैन भने दृष्टि परीक्षण गराउनुपर्छ । कतिपय बच्चाले पढाइमा मन नलाग्ने, टाउको दुख्ने गुनासो गर्छन् ।

जुन दृष्टि समस्याको लक्षण हुन सक्छ । विशेषगरी कक्षा १ देखि नै यस्तो समस्या देखिन सक्छ, जब उसले बोर्डमा पढ्न थाल्छ । यो सबै पहिल्यान शिक्षकले सक्छन् । शिक्षकले ध्यान दिएर अभिभावकलाई समयमै जानकारी दिनु महत्त्वपूर्ण हुन्छ ।

घरमा पनि बच्चाको व्यवहारमा ध्यान दिए पत्ता लगाउन सकिन्छ । यदि बच्चाले टिभी वा किताब नजिकबाट हेर्छ, आँखा चिम्लिन्छ, टाउको तेर्स्याएर हेर्छ, बारम्बार झिम्क्याउँछ भने आँखामा समस्या त छैन भनेर एकपटक देखाउन आवश्यक हुन्छ ।

अहिले बच्चाहरूलाई डिजिटल संसारबाट टाढा राख्न असम्भव जस्तै छ, यस्तोमा उनीहरूको आँखा सम्बन्धी समस्या कसरी जोगाउन सकिन्छ ?

बच्चालाई टाढा राख्न नसके पनि हरेक ३० देखि ४५ मिनेटमा स्क्रिनबाट ब्रेक लिन लगाउनुपर्छ भनेर सिकाउनुपर्छ । जसले आँखामा हुने तनाव कम गर्छ । एकहोरो नहेर्न पटक-पटक झिम्क्याउन सिकाउनुपर्छ ।

दैनिक कम्तीमा दुई घण्टा बाहिर सूर्यको प्रकाशमा समय बिताउन प्रोत्साहन गर्नुपर्छ, किनकि सूर्यको प्रकाशले आँखाको माइनस पावर बढ्ने समस्यालाई धेरै हदसम्म नियन्त्रण गर्छ । बच्चाहरूलाई बाहिरी खेलकुद, जस्तै फुटबल वा क्रिकेट, खुला चौरमा खेल्न प्रेरित गर्नुपर्छ, किनकि छायाँमा वा फुटसल हलजस्ता ठाउँमा खेल्दा सूर्यको प्रकाशको पूर्ण फाइदा हुँदैन ।

बच्चाहरूमा आँखाको पावर नियन्त्रण गर्न विशेष आइ ड्रप राति सुत्ने बेलामा चिकित्सकको सल्लाहमा प्रयोग गर्न सकिन्छ र यो ड्रप बच्चाको बढ्ने उमेरसम्म, लगभग दुईदेखि चार वर्षसम्म, आवश्यक पर्न सक्छ।

खानपान कस्तो हुनु पर्छ ?

खानपानमा बजारका प्रशोधिन खानेकुराको सट्टा हरियो सागसब्जी र फलफूलमा जोड दिनुपर्छ, जसले आँखा र समग्र शरीरको स्वास्थ्यलाई फाइदा पुर्‍याउँछ । तर, सागसब्जी खाँदैमा चस्मा लाउनै नपर्ने भन्ने धारणा गलत हो, किनकि चस्माको आवश्यकता आँखाको पावर र अन्य कारकहरूमा निर्भर हुन्छ । यी उपायहरूले बच्चाहरूको आँखालाई डिजिटल स्क्रिनको हानिकारक प्रभावबाट जोगाउन सकिन्छ ।