योगमा विभिन्न किसिमका क्रियाहरुको उल्लेख पाइन्छ । आसन, प्राणायाम पछि विभिन्न क्रियाहरुको बारेमा पनि जान्नु आवश्यक हुन्छ । योगका क्रियाहरु गर्न निकै कठिन किसिमको हुनेगर्छ । तर, यस्ता क्रियाहरुबाट तत्कालै फाइदा पाउन सक्ने भएकोले यस्तो क्रियाहरु धेरै लोकप्रिय समेत छ ।
व्यवहारिक हिसाबले शरीर, मन र भावनालाई सन्तुलित गर्ने र तालमेल मिलाइराख्ने एक साधन हो, योग । यस्तो योग आसन, प्राणायाम, मुद्रा बन्ध र षट्कर्म एवं ध्यानको अभ्यासबाट प्राप्त हुन्छ । योगले शरीरको अंग, मांशपेशी, नसालाई चुस्त र तन्दुरुस्त राख्ने काम गर्छ ।
शारीरिक एवं मानसिक उपचारमा योग सर्बोत्तम बिकल्प हो । यो यति शक्तिशाली एवं प्रभावकारी यसकारण हुन्छ कि, यसले सद्भाव र एकीकरणको सिद्धान्तमा काम गर्छ ।
मधुमेह, उच्च रक्तचाप, दम, युरिन एसिड, पाचन विकार, बाथ जस्ता रोगको नियन्त्रण एवं निदानका लागि योग अपरिहार्य छ । मानसिक तथा शारीरिक विकार हटाएर शरीरलाई स्वस्थ्य बनाउन योगले महत्वपूर्ण काम गर्छ ।
योगमा मुख्यतया छ वटा क्रियाहरू समावेश छन् ।
१. त्राटक
२. नेती
३. कपलभाती
४. धौती
५.बस्ती
६. नौली ।
यहाँ नेतीको बारेमा सामान्य जानकारी दिइएको छ । सामान्यतया नेती तीन तरिकाबाट गर्ने गरिन्छ ।
१. सुती नेती
२. पानी नेती
३. कापाल नेती
१. कपास नेती
यसको लागि बाक्लो तर नरम धागो लिनुहोस् । जुन बाह्र इन्च लम्बाईको होस् र जुन सजिलै नाकको प्वालमा जान सकोस् । यसलाई चिसो पानीमा भिजाउनुहोस् र यसको एउटा छेउलाई नाकको प्वालबाट भित्र छिराउनुहोस् र मुखबाट निकाल्नुहोस् ।
यो प्रक्रिया धेरै धैर्यता र सावधानीपूर्वक गर्नुपर्छ । त्यसपछि मुख र नाकको डोरी समात्नुहोस् र माथि र तल बिस्तारै दुई वा चार पटक तान्नुहोस् । त्यस्तै गरी, यो अन्य नाकको प्वालबाट पनि यसरी नै गर्नुपर्छ । एकदिन बिराएर यस्तो क्रिया गर्नु राम्रो हुन्छ ।
२. जल नेती
दुबै नाकको नालबाट बिस्तारै पानी पिउनुहोस् । गिलास भन्दा कुनै नलीदार भाँडा छ भने नाकबाट पानी पिउन सजिलो हुन्छ । होइन भने, पहिले एक गिलास पानी भर्नुहोस्, त्यसपछि पानीमा नाकमा घुमाउनुहोस् र बिस्तारै पानी भित्र छोड्नुहोस् । नाकबाट पानी तान्नु हुँदैन । यस्तो गर्दा नकारात्मक असर पर्नसक्छ । घाँटी सफा गरेपछि आफ्नो नाकबाट पानी पिउन सकिन्छ ।
३. कपाल नेती
मुखबाट पानी पिएर बिस्तारै बिस्तारै नाकबाट पानी बाहिर निकाल्नु ।
नेती क्रियाको फाइदा
१. यसले दृष्टि बढाउँदछ ।
२. यस कार्यको अभ्यासले नाकको मार्गलाई सफा गर्न मद्दत गर्छ ।
३. यसले कान, नाक, दाँत, घाँटी आदिमा कुनै पनि प्रकारको रोग लाग्न दिँदैन ।
४. यो क्रियाले चिसो, रुघा र खोकीको कुनै समस्या हुँदैन ।
५. यो कार्यले दिमागको भारीलाई हटाइदिन्छ । जसको कारण दिमाग शान्त र स्वस्थ रहन्छ ।
६. नेती क्रिया मुख्यत: श्वासप्रश्वास संस्थानको अवयवहरुको सफाईको लागि प्रयोग गरिन्छ । यसले प्राणायामलाई सजिलो गराउँछ ।
सावधानी
प्रक्रिया पूरा गर्न नसकेको खण्डमा यसबाट जटिलकिसिमको जोखिम समेत हुने हुनाले यसमा केही सावधानी अपनाउनु पर्नेछ । कपासलाई नाकमा राख्नु अघि तातो पानीमा उमालेर रानुपर्छ । ताकि कुनै ब्याक्टेरिया त्यसमा बाँकी नहोस् ।
नाक, घाँटी, कान, दाँत, मुख वा दिमागमा कुनै पनि प्रकारको समस्या छ भने नेती क्रिया योगाचार्यको अगुवाइमा मात्रै हुनुपर्दछ । यसपछि लगत्तै कपालभाती योग समेत गर्नुपर्छ ।
