हेलिकोप्टर अभिभावक भन्ने शब्द पहिलो पटक १९६९ को पुस्तक प्यारेन्ट्स एण्ड टीनेजर्समा प्रयोग भएको थियो । जसमा किशोर–किशोरीहरूलाई उनीहरूको आमाबाबु उनीहरूको वरिपरि हेलिकप्टर जस्तै घुम्छन् भन्ने अर्थमा प्रयोग गरिएको थियो । यो शब्द सन् २०११ मा शब्दकोषमा समेत समावेश गरिसकेको छ । अध्ययनका अनुसार बुबाहरू भन्दा बढी आमाहरू हेलिकप्टरका अभिभावकका उदाहरण हुन् ।
चिन्ता गर्नु सही हो तर अनावश्यक चिन्ता आवश्यक छैन
अभिभावकहरूले बच्चाको बारेमा कहिलेकाहीँ आवश्यकताभन्दा धेरै चिन्ता लिने गर्छन् । बच्चाहरूप्रतिको माया र हेरचाहको मात्राका बारेमा धेरैलाई थाहा हुँदैन । उनीहरूलाई धेरै माया गरेको देखाउँदा पनि यसले नकारात्मक असर पर्न सक्छ । तर यस्तो अवस्थामा कति माया गर्ने बच्चाहरूलाई ?
विद्यालयमा साथीसँग खेलिरहँदा, ब्वाइफ्रेन्ड, गर्लफ्रेन्डसँग पार्कमा टहलिरहँदा, सिनेमाघरमा सिनेमा हेरिहँदा, कुनै खेल खेलिरहँदा हरक्षण छोराछोरीलाई ‘ड्रोन’ले जस्तै निगरानी गरिरहने बुवाआमा ठिक हो त ?
खासमा आमाबुवाको यस्तो प्रवृत्तिलाई ‘हेलिकोप्टर प्यारेन्टिङ’ भनिन्छ । यो भनेको छोराछोरीलाई आफ्नो छत्रछायामा हुर्काउनुमात्र होइन, उनीहरूको हरेक काम, समस्या आदिको भार बोकिदिनु पनि हो ।
छोराछोरी हाम्रा ‘मुटुका टुक्रा’ हुन् । यसर्थ उनीहरूले कुनैपनि दुख नझेलोस्, कुनै चुनौती उठाउन नपरोस्, कुनै समस्याको सामना गर्नु नपरोस् भनेर हामी कामना गर्न चाहन्छौं । तर, यस किसिमको अभिभावकत्वले छोराछोरीलाई कस्तो बनाउँछ ? के उनीहरू जीवन जिउनका लागि सक्षम हुन्छन् ? कुनै चुनौती मोल्न तयार हुन्छन् ? कुनै दुःखको सामना गर्ने सामाथ्र्य बनाउँछन् ?
जब छोराछोरीको ‘केयर’ अर्थात् ख्याल विचार गर्ने चक्करमा उनीहरूकै अघिपछि लागिन्छ, तब छोराछोरी हदैसम्मको परनिर्भर हुन्छन् । सुन्दा तितो लाग्छ, यता आमाबुवा छोराछोरीको भविष्यका लागि अभिभावक होइनन्, बरू शत्रु हुन् ।
हेलिकप्टर प्यारेन्टिङका घाटाहरू
बच्चाहरूसँग मित्रहरूको व्यवहार र हेरचाह गलत छैन । तर बच्चालाई छाया जस्तै सधैं पछि लागिरहँदाका धेरै बेफाइदाहरू छन्, जुन भविष्यमा बच्चाले सहनुपर्छ।
बच्चामा विश्वासको कमी
त्यस्ता बच्चाहरू आत्मविश्वासी हुन सक्दैनन् । किनभने उनीहरूले सोचे कि यदि उनीहरू आफैँले केही गरे भने, आमाबाबुले उनीहरूलाई विश्वास गर्दैनन्।
परिस्थितिको सामना गर्ने क्षमता
जहिले पनि अभिभावकहरू बच्चाको सुरक्षाका लागि चिन्तित हुन्छन् । समस्या आउनुभन्दा पहिले समाधानको खोजी गर्नु र अत्यधिक सुरक्षाको कारणले गर्दा बच्चाहरू असामान्य परिस्थितिको सामना गर्न असमर्थ हुन्छन् । अनुसन्धानका अनुसार यस्ता बच्चाहरूले जीवनमा आइपर्ने समस्या समाधानका लागि सक्षम हुँदैनन् । त्यस्ता बच्चाहरूलाई सधैं दिशा निर्देश आवश्यक पर्छ। जब तिनीहरू एक्लै पर्छन्, तिनीहरू कुनैपनि निर्णय लिन डराउँछन् ।
बच्चामा कौशलको अभाव
यदि अभिभावकहरूले प्रत्येक साना कामहरूमा बच्चालाई सहभागी गराएनन् भने बच्चामा सिपको कमी हुनेछ । जस्तै, तपाईंको आफ्नै खाजाको प्याकिङ, जुत्ताहरू बाँधेर, चोखो बनाउने, कोठाको रद्दी सफा गर्ने, लुगा धुने वा आफैंले खाना पकाउने जस्ता काममा बच्चालाई सहभागी गराउनु पर्छ । यदि बच्चाले यो काम बिस्तारै गर्न सिक्छ भने, त्यसपछि उसमा आफ्नै काम गर्ने बानी पर्न सक्छ ।
बच्चालाई हरेक पटक नम्बर एक हुन सिकाउनुले उसलाई असफल हुँदा कसरी सम्हालिने भन्ने ज्ञान हुँदैन । सबैकाम सम्पन्न गर्ने र स्कूलको झोला र स्कूलको पोशाक समेत तयार पारिदिनु हेलिकप्टर प्यारेन्टिङ्ग अन्तर्गत पर्छ ।
अभिभावकले के गर्ने
बच्चाहरूलाई केयर गर्नुहोस् । तर धेरै चासो दिएजस्तो नगर्नुहोस् । कुनै समस्या पर्यो भने पहिला उनीहरूलाई आफैँ निर्णय गर्न र समस्याहरूको समाधानको उपाय पत्ता लगाउनुहोस् । सुरूदेखि नै बच्चालाई आत्मसम्मानको बारेमा जानकारी दिनुहोस् । ताकि उसले पछि आफ्नै निर्णय आफैँ लिन सकोस् । आत्मविश्वासले मान्छेलाई भरिपूर्ण बनाउँछ ।
–आफैँलाई काम गर्न सिकाउनुहोस् ।
–बच्चालाई आफ्नै काम गर्ने बानी बसाउनुहोस् । जस्तो कि आफैँमा खाजा खाने बक्सलाई प्याक गर्न सिकाउनुहोस् । कोठा सफा राख्न सिकाउनुहोस् ।
– बच्चालाई तिनीहरूको गृहकार्य गर्न सिकाउनुहोस् ।
– बच्चाहरूलाई सामाजिक कुरीतिबाट जोगाउनुहोस् । तर तिनीहरूलाई साहसी हुनबाट रोक्नुहोस् ।
– बच्चाहरूलाई राम्रो र नराम्रो बीचको भिन्नता छुट्याउन सक्ने बनाउनुहोस् । तर बच्चाहरूलाई केही निर्णय लिन स्वतन्त्र छाड्नुहोस् ।
के हुन्छ यसको खतरा ?
हेलिकोप्टर प्यारेन्टिङको खतरा के हुन्छ ? तपाईं ठान्नुहुन्छ, मैले बच्चाहरूको राम्रोसँग ख्याल राखँे, हेरविचार गरेँ । मेरा छोराछोरी सुरक्षित छन् । तर, यसको साइड इफेक्ट भयानक हुन सक्छ ।
– बच्चाको आत्मविश्वास एकदम कमजोर हुन्छ ।
– बच्चा डरपोक हुनसक्छ ।
– बच्चामा निर्णय लिने क्षमता हुँदैन ।
– आफू स्वयम् नयाँ केही गर्ने वा केही नयाँ सिक्ने क्षमता हुँदैन ।
– भावनात्मक रूपले कमजोर हुन्छ ।
– अचानक हुने कुनैपनि घटनालाई कसरी सामना गर्ने भन्ने मानसिक तयारी हुँदैन ।
– साथीभाइसँग कसरी घुलमिल हुने, नयाँ चुनौती कसरी सामना गर्ने भन्ने कुरामा असक्षम हुन्छन् ।
– आफैँ केही गर्दैनन्, केवल अरूको भर पर्छन् ।
– बच्चा एकदम परनिर्भर हुन्छन् ।
