‘आफ्नै सरकार ढाल्ने नाइके, लाजसरम पचेका, गद्दार …’ यो गाली आफ्नै निजी निवास बालकोटको बरन्डामा उभिएर अस्ति असार ३० गते केपी ओलीले आफ्ना समर्थकहरूबीच सहकर्मी माधव नेपाललाई गरेका हुन् । ‘माधव नेपाल – मुर्दावाद ! केपी बा ! आइ लभ यु !!’ अनि यो चाहिं ओलीको बोलीमा लोली मिलाउँदै समर्थकहरूले उनको घरको प्राङ्गणमा लगाएका नारा हुन् ।
राजनीति सबै नीतिहरूको माउ नीति हो । यसर्थ राजनीति गर्ने नेताहरू समाजको सबैभन्दा अगुवा, जिम्मेवार, सुसंस्कृत, आदर्शवान, चरित्रवान हुनुपर्दछ । अझ राज्यकै नेतृत्व गरिरहेका र गरिसकेका व्यक्तिहरू त झन् विनम्र र शालीन हुनैपर्दछ । उनीहरूले ‘रिस उठेको बेला वेद पढिन्न’ भन्न पाइँदैन ।
तर विडम्बना राज्य र पार्टीको नेतृत्व गरिरहेका र गरिसकेका कतिपय नेताहरू जो सबैभन्दा विनम्र, शालीन, जिम्मेवार, सुसंस्कृत, आदर्शवान, चरित्रवान हुनुपर्ने हो; उनीहरू नै सबैभन्दा अभद्र, आक्रामक, गैरजिम्मेवार, संस्कारहीन, ढोंगी, पाखण्डी र चरित्रहीन देखिन्छन् । समाजले प्रायः आफूभन्दा अघिल्ला पुस्ताहरू र अगुवाहरूबाट उत्तरदानको रूपमा संस्कार सिक्दै र संस्कृति निर्माण गर्दै जान्छ । त्यसैले सुसंस्कृत समाज निर्माणको मुख्य जिम्मा अघिल्ला पुस्ताह र समाजका अगुवाहरूकै हुन आउँछ ।
गलत स्कूलिङ
सामान्यतः मान्छे न त शतप्रतिशत असल हुन्छ न त शतप्रतिशत खराब । मान्छे पशुजगतबाट विकसित प्राणी भएकाले उसँग पशुत्व भाव निहित हुन्छ । तर सबैभन्दा सचेत सामाजिक प्राणी भएकाले आफूसँग भएको ज्ञान, विज्ञानको आधारमा आफूभित्रको पशुत्व भावलाई नियन्त्रण गरी मानवतालाई प्रवर्धन गर्ने भरपूर क्षमता पनि हुन्छ । नेता समाज र देशकै अगुवा हुनुको नाताले उसले आफूभित्रको पशुत्व भावलाई नियन्त्रण गरी मानवता प्रवर्धन गर्ने विशेष क्षमता राख्नै पर्दछ ।
यस विषयमा हाम्रो देश र समाजमा आजसम्म न त कहिल्यै सार्थक बहस भएको छ न त जिम्मेवार निकाय र अगुवाहरू बहस गर्नै तयार छन् । शायद अगुवाहरूको गलत स्कुलिङको कारणले होला नागरिक तहमा पनि यसबारे खासै चासो र चिन्ता देखिंदैन । उल्टै आदर्शहीन ढोंगी, पाखण्डीहरूकै महिमागान गाउने र अझ उनीहरूको अनुयायी बन्नमा गर्व गर्ने एकप्रकारको प्रतिस्पर्धा नै चल्न थालेको देखिन्छ ।
यस आलेखमा खासगरी विश्व कम्युनिष्ट आन्दोलनमा चाकरी र गाली संस्कृतिको विरासत र नेपाली कम्युनिष्ट आन्दोलनमा त्यसको प्रभावबारे संक्षिप्तमा चर्चा गरिनेछ ।
कम्युनिष्ट हुनु भनेको साम्यवादी हुनु हो । साम्यवाद भनेको संक्षिप्तमा भन्दा विश्वभरिका मानव जाति समान भएको ‘मानव-स्वर्ग’ हो । साम्यवादमा मानव मानवबीच वर्गीय, जातीय, लैंगिक, क्षेत्रीय लगायत कुनै पनि प्रकारका शोषण, उत्पीडन, भेदभाव रहँदैन । सबैखाले भेदभावको अन्त्य भएको उदात्त मानव मूल्यमा आधारित विश्व मानव समाज नै साम्यवाद हो । यति उदात्त वैचारिक आदर्श बोकेका कम्युनिष्टहरूका जीवन साँच्चै विचार अनुसार उदात्त छन् त ?
कार्ल मार्क्स र फ्रेडरिक एङ्गेल्सले सन् १८४८ मा कम्युनिष्ट घोषणा-पत्र प्रकाशन गरे । पूँजीवादको एकछत्र दुनियाँमा कम्युनिष्ट घोषणा-पत्रले सामान्य तरङ्ग मात्रै होइन, शक्तिशाली भूकम्प नै ल्याइदियो । घोषणा-पत्र प्रकाशन भएको २३ वर्षपछि संसारमा पहिलोपटक सन् १८७१ मा मजदूरहरूले सशस्त्र विद्रोह गरे । सत्ता कब्जा गरे । इतिहासमा पेरिस कम्युन निर्माण गरे । तर त्यो ७२ दिनपछि ढल्यो ।
चाकरीदेखि गालीसम्म
विश्व कम्युनिष्ट आन्दोलनमा व्यक्तिको देवत्वकरण (चाकरी) र दानवीकरण (गाली) को इतिहास प्रथम अन्तर्राष्ट्रिय (सन् १८६४) को समयदेखि नै शुरु भएको देखिन्छ । मार्क्सका समकालीन बाकुनिनले प्रथम अन्तर्राष्ट्रियको नेतृत्व हत्याउन मार्क्सको चाकरी गर्दै भनेका थिए- ‘म तपाईंको शिष्य हुँ र त्यसमा मलाई गर्व छ ।’ जब नेतृत्व हत्याउन सकेनन् त्यसपछि मार्क्सलाई गाली गर्दै भनेका थिए- ‘एकजना जर्मन र यहुदी हुनाको कारण ऊ टुप्पीदेखि पैतालासम्म निरंकुशतावादी र तानाशाह छ ।’
त्यस्तै दोस्रो अन्तर्राष्ट्रियको पाँचौं महाधिवेशन (सन् १९००) को सेरोफेरोमा काउत्स्कीले लेनिनलाई ‘एकेश्वरवादीहरूको ईश्वर’ भनेर गाली गरेका थिए भने लेनिनले काउत्स्कीलाई गद्दार घोषणा गर्दै ‘गद्दार काउत्स्की’ पुस्तक नै लेखेका थिए । त्यस्तै लेनिनले रोजा लग्जेम्बर्गलाई कहिले महान क्रान्तिकारी विदुषी भन्दै आकाशमा उडेको चीलसँग तुलना गर्थे त कहिले धूर्त स्याल जस्ती आइमाई भनेर निन्दा पनि गर्थे ।
विश्व कम्युनिष्ट आन्दोलनमा चाकरी र गालीको कीर्तिमान ख्रुश्चोभले बनाएको देखिन्छ । ख्रुश्चोभले स्टालिन जीवित हुँदा गरेको चाकरी र उनी मरेपछि गरेको गाली शायद विश्व कम्युनिष्ट आन्दोलनको सबैभन्दा रोचक नमूना होला । स्टालिन जीवित छँदा ख्रुश्चोभ भन्थे- ‘स्टालिन मानव जातिका महानतम प्रतिभाशाली व्यक्तित्व, शिक्षक र नेता एवं सदा विजयी मार्शल तथा जनताका सच्चा मित्र हुनुहुन्छ ।’ चाकरी गर्दागर्दा उनले स्टालिनलाई ‘आफ्नै पिता’ भनेर पनि सम्बोधन गर्थे रे !
स्टालिनको मृत्यु (सन् १९५३) भएपछि ख्रुश्चोभले स्टालिनलाई शब्दकोशमा भएका सबै शब्दहरू प्रयोग गरेर गाली गरेका थिए । उनले स्टालिनलाई- ‘हत्यारा, अपराधी, डाँका, दुस्साहसी, जोखिमबाज, भयंकर इवान, निरंकुश शासक, बञ्चरोको भरमा शासन टिकाएका रुसी इतिहासको सबैभन्दा ठूलो तानाशाह, मूर्ख, बुद्धिहीन, बेइमान आदि भनेर गाली गरेका थिए । गाली गर्दागर्दा ख्रुश्चोभले एकपटक यतिसम्म पनि भनेका थिए कि- ‘थुक्क स्टालिन ! १० वर्ष पहिले मरेको हुँदो हो त…।’
लोकतन्त्रको बन्ध्याकरण
वास्तवमा ख्रुश्चोभले स्टालिनलाई यति तल्लोस्तरको गाली किन गरे ? तथ्याङ्कमा स्टालिनको निरंकुशता हेरौं । उनले सन् १९३४ देखि १९३९ को बीचमा लगभग ५० लाख पार्टी सदस्यहरूलाई विभिन्न आरोपमा गिरफ्तार गरेका र तीमध्ये करीब ५ लाखको हत्या गरिएको अनुमान छ । १९३४ मा पार्टीको सत्रौं महाधिवेशनमा भाग लिएका १८२७ प्रतिनिधिमध्ये १९३९ को अठारौं महाधिवेशनसम्म आइपुग्दा जम्मा ३७ जना मात्रै जीवित रहेका थिए । सत्रौं महाधिवेशनबाट निर्वाचित १३९ सदस्यहरूमध्ये ९८ जनालाई मारिएको थियो । स्टालिनलाई ‘नोकरशाही र निरंकुश शासक’ भन्दै गाली गर्ने त्रोत्स्कीलाई देश निकाला मात्रै गरेनन्, १९४० मा मेक्सिकोको एउटा गाउँमा लुकेर बसेको अवस्थामा बञ्चरो प्रहार गरेर निर्ममतापूर्वक हत्या गराए ।
रुसी कम्युनिष्ट पार्टीको स्थापना, क्रान्तिको तयारी, बोल्सेभिक क्रान्तिमा खेलेको नेतृत्वदायी भूमिका, दोस्रो विश्वयुद्धका प्रमुख नाइके हिटलरमाथिको विजय स्टालिनका महान् योगदानहरू थिए भने आफ्ना विरोधीहरूमाथि क्रूर दमन गर्नु उनका अपराध थिए । जब लोकतन्त्रमाथि बन्देज लगाइन्छ तब आलोचनात्मक चेत र सिर्जनात्मक क्षमतामा नसबन्दी हुन्छ । जसको अनिवार्य परिणाम कि त अन्धभक्तहरू जन्मन्छन् कि त भयंकर विरोधीहरू । स्टालिनको काखमा ख्रुश्चोभ जन्मनुमा स्टालिनको निरंकुशता नै कारक देखिन्छ ।
चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीभित्र पनि चाकरी र गाली मौलाएकै देखिन्छ । चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीभित्रको एउटा मात्रै उदाहरण हेरौं । सन् १९५९ मा रक्षामन्त्री बनेका लिनप्याओ सन् १९६९ को नवौं महाधिवेशनबाट चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीको उपाध्यक्ष र घोषित रुपमै माओको उत्तराधिकारी भएका थिए । लिनप्याओ भन्थे- ‘अध्यक्ष माओ असाधारण रुपले महान् हुनुहुन्छ । अध्यक्षका सबै कुरा महान् छन् । अध्यक्ष माओका हरेक शब्दको अर्थ हामी जस्ता हजार जनाले बोलेको भन्दा बढी हुन्छ ।’
पछि यिनै लिनप्याओले माओलाई मार्न ‘प्रोजेक्ट ५७१’ तयार गरे । षड्यन्त्रको योजना खुलेपछि उनी मंगोलियातर्फ भागे । जहाँ हवाई दुर्घटनामा उनको मृत्यु भयो ।
माओ पार्टी र देशमा सधैं जनवाद (लोकतन्त्र) को पक्षपोषण गर्दथे । ‘सयौं फूललाई फुल्न देऊ, हजारौं विचारलाई प्रतिस्पर्धा गर्न देऊ, ढोका बन्दवादको विरोध गर’ माओका यी भनाइ असाध्यै चर्चित थिए । तर माओलाई पनि आलोचना भन्दा प्रशंसा नै मनपर्यो । उनले नेतृत्व निर्माणका लागि लोकतान्त्रिक विधि निर्माण गर्नुभन्दा लिनप्याओलाई उत्तराधिकारी घोषणा गर्नु सजिलो ठाने । जसको परिणाम लिनप्याओ जन्मियो ।
नेपालमा पनि उस्तै
नेपाली कम्युनिष्ट आन्दोलन पनि चाकरी र गालीबाट अछुतो छैन । स्टालिन र माओत्सेतुङको प्रभाव नेपाली कम्युनिष्ट आन्दोलनमा दार्शनिक, वैचारिक, राजनीतिक, सांगठनिक, सांस्कृतिक सबै क्षेत्रमा जबर्जस्ती परेको देखिन्छ । जुन स्वाभाविक पनि हो । किनकि, एकातिर हिटलरलाई परास्त गरेर विश्वकै शक्तिशाली बनेका स्टालिन रुसमा थिए भने अर्कोतिर च्याङकाइसेक र जापानी साम्राज्यवादलाई परास्त गरेर कम्युनिष्ट सत्ता स्थापित गरेका माओत्सेतुङ चीनमा उदाएका थिए ।
यी दुवै कम्युनिष्ट पार्टीका नेपाली प्रतिनिधिहरू हुने नै भए । किनकि नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी स्थापना (सन् १९४९) भएको झन्डै एक दशकपछि अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा रुसी र चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीबीच महाविवाद शुरु भएको थियो । जुन महाविवादले संसारभरिका कम्युनिष्ट पार्टीहरूलाई दुई खेमामा विभाजित गर्यो । र, एकले अर्कालाई संशोधनवादी, दक्षिणपन्थी करार गर्न थाले । नेपाली कम्युनिष्ट आन्दोलनमा गालीगलौज त्यहींबाट शुरु भयो । राजतन्त्रको अन्त्य गर्न कांग्रेससँग संयुक्त मोर्चा बनाउनुपर्छ भन्ने पुष्पलाल श्रेष्ठलाई गाली गर्दै २०३१ सालमा मोहनविक्रम सिंहले ‘गद्दार पुष्पलाल’ नामको पुस्तक नै लेखे ।
माओवादी जनयुद्धकालमा मुख्यतः प्रचण्ड र बाबुरामबीच निकै तीखो विचारधारात्मक संघर्ष भएको देखिन्छ । उनीहरूबीच वैयक्तिक संघर्ष नहुँदानहुँदै पनि कहिलेकाहीं निषेधात्मक प्रकृतिको संघर्ष पनि भएको देखिन्छ । स्टालिनको निषेधात्मक विचार र शैलीको सधैं विरोधी रहेका बाबुराम भट्टराई आफ्नै पार्टीभित्र झन्डै त्यही विचार र शैलीको शिकार बनेका थिए ।
माओवादी पार्टीभित्र ‘आलोक प्रवृत्ति’ को रूपमा संश्लेषण गरिएको यानप्रसाद गौतम (आलोक) मा डरलाग्दो निषेधात्मक प्रवृत्ति थियो । उनले रामेछापका रमेश ढुङ्गेलको हत्या समेत गरेका थिए । ख्रुश्चोभी शैलीमा प्रचण्डको महिमामण्डन गर्ने र अरुलाई रौं बराबर नगन्ने आलोकले अन्त्यमा प्रचण्डमाथि नै हमला गर्न थाले । त्यसपछि बल्ल उनीमाथि कारबाही गरियो ।
त्यस्तै कुनैबेला माओवादी पार्टीमा रामबहादुर थापा (बादल) मा ‘लिनप्याओ प्रवृत्ति’ रहेको निष्कर्ष निकालिएको थियो । चुनवाङको बैठक (वि.सं. २०६१) मा आँसु झारेर अंकमाल गर्दै आफ्नो नेता र कमाण्डर प्रचण्ड नै रहेको घोषणा गरेपछि उनीमाथि लागेको ‘लिनप्याओ प्रवृत्ति’ प्रचण्डले फिर्ता लिएका थिए । तर आरोप फिर्ता लिएको झन्डै डेढ दशकपछि बादल र प्रचण्डबीचको सम्बन्ध झनै तिक्ततापूर्ण देखिएको छ । आफू गृहमन्त्री भएको बेला बादलले प्रचण्डलाई जनावरको संज्ञा दिंदै ‘जावलाखेलको चिडियाखानामा लगेर थुनिदिने’ धम्की दिएका थिए ।
ओलीको उदय
केपी ओली माओवादी जनयुद्धको घोर विरोधी थिए । माओवादी जनयुद्धलाई हत्या-हिंसा र जनयुद्धको नेतृत्वलाई हत्यारा, अपराधी र आतंककारी भन्थे । प्रचण्डलाई कहिले बिरालोसँग तुलना गर्थे त कहिले ब्वाँसोसँग । उता प्रचण्ड पनि के कम ? एमाले पार्टी संशोधनवादी, दक्षिणपन्थी रहेको र ओली गणतन्त्र, सङ्घीयता, धर्मनिरपेक्षता विरोधी भएको भन्दै ‘बयलगाडे’ उपनाम नै दिएका थिए ।
दुवैको स्वार्थले अन्ततः दुई ध्रुवका यी यात्रीद्वयलाई एक ठाउँमा ल्याइदियो । दुनियाँ छक्क परेर हेरेको हेरेकै भए । ‘राजनीतिमा स्थायी शत्रु र स्थायी मित्र हुँदैन’ भनेको हो र’छ गाँठे भन्दै तमासा हेर्नथाले ।
पार्टी एकता घोषणा सभामा ओलीले प्रचण्डलाई देखाउँदै भनेका थिए- ‘नेकपा टेम्पो होइन, एउटा मात्रै ड्राइभर हुने; यो त जेट विमान हो । याद रहोस् जेट विमानमा दुईजना पाइलट हुन्छन् ।’ त्यसबेला ओलीको कुराले प्रचण्ड पनि हर्षविभोर भएका थिए ।
पार्टी एकता भएको दुई वर्ष नबित्दै दुई पाइलटबीचमा शुरु भयो स्वार्थ-संघर्ष । आरोप-प्रत्यारोप, गालीगलौजमा प्रतिस्पर्धा नै चल्यो । विवादकै क्रममा २२ कात्तिक २०७७ मा प्रचण्डसहित पाँच सचिवालय सदस्यले बैठकको माग गर्दै ओलीलाई पत्र बुझाए । त्यसलगत्तै ओलीले कात्तिक २५ मा १० पेज लामो पत्र प्रचण्डलाई लेखे । प्रचण्डले कात्तिक २८ गते १० पेजे पत्रको जवाफ ३३ बुँदा र १९ पेज मार्फत फर्काए । प्रचण्डले ३३ बुँदामार्फत ओलीलाई राष्ट्रघाती, भ्रष्टाचारी, अहंकारी, तानाशाही, बुर्जुवा, गणतन्त्र विरोधी, सङ्घीयता विरोधी सबै आरोपहरू लगाए ।
जब सर्वोच्च अदालतले नेकपालाई साविकको एमाले र माओवादी बनाइदियो, त्यसबेलादेखि ओलीको लडाइँ माधव नेपालतिर सोझियो । ओलीले नेपाललाई धम्क्याएर होस् वा लोभ्याएर पछिपछि घिसारिरहे । माधव नेपाल घिस्रिरहे । सर्वोच्च अदालतले असार २७ गते बालुवाटार छाडेर बालकोट फर्कने परमादेश जारी गरेपछि ओली नराम्रोसँग तिल्मिलाए । भएजति सबै अस्त्र निष्क्रिय भएपछि अन्ततः ओली बालकोट फर्कन बाध्य भए । तामझामसहित बालकोट फर्किए । घर पुगेपछि बार्दलीबाट गाली बर्साए- ‘आफ्नै सरकार ढाल्ने नाइके, लाजसरम पचेका, गद्दार …।’
केपी ओलीलाई प्रश्न गर्न मन छ- ‘आई लभ यु केपी बा’ भन्ने आवाजहरूमा के साँच्चै तपाईंप्रति सम्मान लुकेको होला ? कि क्षणिकको निहित स्वार्थ मात्रै ? मलाई लाग्छ, मनैदेखि सम्मान गर्नेहरूले बाहिर नारा लगाइरहँदैन । संसारमा सत्यको बाटो हिंड्न जति गाह्रो हुन्छ, शक्तिको पूजा गर्न त्यतिकै सजिलो हुन्छ । यी आवाजहरू सम्मानको होइन, शक्ति पूजाको हो । तसर्थ, अहिले तपाईंको समर्थनमा गुन्जिएको ‘आई लभ यु’ को नारा केही समयपछि ‘आई हेट यु’ भएर तपाईंकै कानमा गुन्जिनेछ । किनकि, तपाईंले दिएको संस्कारले आलोचनात्मक चेत भएको सिर्जनशील मान्छे जन्माउनै सक्दैन ।
समाधान के ?
साम्यवादी उदात्त विचार बोकेका कम्युनिष्टहरू व्यवहारमा पूँजीवादी भन्दा पनि असहिष्णु, निषेधकारी र शक्ति पूजक किन हुन्छन् ? यसको अन्तर्यमा गएर हेर्दा दार्शनिक रुपमै समस्या देखिन्छ । द्वन्द्वात्मक भौतिकवाद सापेक्षित रूपमा वैज्ञानिक दर्शन हो । ज्ञान विज्ञानको विकास सँगसँगै यस दर्शनलाई पनि विकास गर्दै लैजानुपर्ने हो । तर त्यस्तो भएको देखिंदैन । विपरीतहरूको एकत्व नै विकास हो ।
द्वन्द्वात्मक भौतिकवादको एक प्रवर्ग निषेधको निषेध हो । जसरी विपरीतहरूको एकत्व सार्वभौम छ, त्यसरी निषेधको निषेध सार्वभौम छैन । यो सापेक्षित छ । सापेक्षित प्रवर्गलाई सार्वभौम मान्नु नै कम्युनिष्टहरू असहिष्णु, निषेधकारी र शक्ति पूजक बन्नुको एउटा कारण हो । द्वन्द्वात्मक बन्नुको अर्थ निषेधात्मक बन्नु होइन, शक्ति पूजक बन्नु होइन, गतिशील सन्तुलन कायम गर्नु हो ।
साम्यवाद एक परिकल्पना हो । यसको सफलताको सुनिश्चित गर्न सकिने आधारहरू बलिया छैनन् । सफल भएछ भने पनि यो निकै सुदूर भविष्यको कुरा हो । सामान्यत: भविष्यको बारेमा मान्छेले चिन्ता गर्नुपर्छ । तर सुदूर भविष्यको बारेमा चिन्ता गर्नु समयको बरबादी मात्रै हो । कम्युनिष्टहरूको अर्को नमिलेको कुरा यहीं हो । विचार साम्यवादी, व्यवहार सामन्तवादी । ट्रयाक्टरको इन्जिनमा जेट विमानको बडी जोड्दैमा ट्रयाक्टर आकाशमा उड्दैन । कागको शरीरमा मयुरको प्वाँख लगाउँदैमा काग, मयुर हुँदैन ।
पूर्ण समानुपातिक र सहभागितामूलक लोकतन्त्रको जगमा आवधिक निर्वाचनद्वारा पार्टी र राज्यभित्र नेतृत्व चयन गर्ने प्रणाली विकास गर्नुपर्दछ । एक व्यक्ति एक कार्यकारी जिम्मेवारी र अधिकतम दुई कार्यकाल निर्धारण गरिनुपर्दछ । नेतृत्व सम्बन्धी उत्तराधिकारीको कन्सेप्ट आजको लोकतान्त्रिक युगमा पूर्णरूपमा बेकार सावित भइसकेको छ । त्यसैले औपचारिक लोकतन्त्रको ठाउँमा सहभागितामूलक प्रत्यक्ष लोकतन्त्र लागू नगरेसम्म नेतृत्वका लागि छलछाम, षड्यन्त्र, चाकरी, गालीगलौज, निषेध बारम्बार भइनै रहनेछन् ।
राजनीति राज्य सञ्चालनको मूल नीति भएका कारण अब देश, काल, परिस्थिति अनुसार दर्शन, विचार र राजनीतिक सिद्धान्त निर्माण गर्न जरुरी छ । त्यो भनेको आजको सन्दर्भमा निजी स्वतन्त्रता र सामूहिकतामा आधारित समुन्नत समाजवाद हो । यसले गुण र दोषको आधारमा समर्थन र विरोध गर्दछ । कुनै पनि कुराको निषेध र पूजा गर्दैन, गतिशील सन्तुलनका आधारमा व्यवहार गर्दछ । अहिले राज्य र पार्टीको नेतृत्वमा रहेका अधिकांश नेतृत्वमा जुन अभद्रता, गैरजिम्मेवारीपन, संस्कारहीनता अनि ढोंग र पाखण्ड छ; त्यसमा क्रमशः परिवर्तन ल्याउनेछ ।
