के हो एडिनो भाइरस ? बालबालिकालाई कसरी जोगाउने ?

१४ साउन, काठमाडौं । काठमाडौं उपत्यकाका अस्पतालहरुमा एडिनो भाइरसबाट संक्रमित भएका बालबालिकाको संख्या बढ्दै गएको छ । कान्ति बाल अस्पताल, महाराजगञ्जमा ज्वरो, रुघाखोकी, पातलो दिसा आउने, आँखा रातो भएर, पेट दुख्ने समस्या लिएर उपचार गर्न आउने बालबालिकाको संख्या केही हप्तादेखि बढिरहेको बालरोग विषेशज्ञ डा.रामहरि चापागाईं  बताउँछन् ।

चिकित्सकका अनुसार भाइरसको संक्रमण विभिन्न लक्षण देखिए पनि स्वास्थ्यमा खासै गम्भीर जटिला ल्याउँदैन । ‘यो भाइरस हरेक वर्ष देखिन्छ । एडिनो भाइरस भनेको अरु भाइरस जस्तै हो । अरु रुघाखोकी ज्वरो ल्याउने भाइरस जस्तो यो पनि एउटा भाइरस हो’ डा. चापागाईं भन्छन्, ‘एडिनो भाइरसको संक्रमणले रोगविरुद्ध लड्ने प्रतिरोधात्मक क्षमता कम भएकाहरूमा बढी जटिलता ल्याउने गर्छ ।

तर, डा. चापागाईं भाइरसको संक्रमण बर्सेनि हुने गरेकोले नआत्तिन अभिभावकलाई सुझाव दिन्छन् ।

एडिनो भाइरस कस्ता खालको हो, यसले कस्तो जटिलता ल्याउँछ, कहिँलेसम्म रहन्छ ? भन्ने विषयमा बालरोग विशेषज्ञसँग डा. चापागाईंसँग पुष्पराज चौलागाईं
ले गरेको कुराकानीको सम्पादित अशं :

के हो एडिनो भाइरस ?

एडिनो भाइरस कुनै नयाँ प्रजातिको भाइरस होइन । यो अन्य भाइरस जस्तै साधारण भाइरस हो । यस भाइरसले अन्य भाइरल रुघाखोकी जस्तै ज्वरो आउने, रुघाखोकी गराउने, आँखा रातो हुने, पेट दुखाउने, दिसा पातलो गर्ने र पिसाबमा इन्फेक्सन गराउने हुन्छ ।

अरु भाइरस र एडिनो छुट्याउने लक्षणहरु के-के हुन् ?

एडिनो तथा अन्य भाइरसको संक्रमणले बालबालिकामा ज्वरो आउने, रुघाखोकी साधारणतया देखिन्छ । तर, एडिनो भाइरसको संक्रमण भइसकेपछि धेरैजसोको बालबालिकामा आँखा पाक्ने, आँखा रातो हुने, खानाखान मन नलाग्ने, शरीरका विभिन्न भागहरु दुख्ने, पेट दुख्ने, झाडापखला लाग्ने र कुनै बालबालिकामा पिसाबको इन्फेक्सन समेत हुन्छ ।

अन्य बेलाको रुघाखोकीभन्दा एडिनो भाइरसमा रुघाखोकी तथा ज्वरो धेरै दिनसम्म रहिरहन्छ । अन्य इन्फ्लुएन्जा जस्ता भाइरस संक्रमण हुँदा ९९/१०० डिग्री ज्वरो आउँछ भने एडिनो भाइरस संक्रमण हुँदा १०२/१०३ डिग्रीसम्म ज्वरो आउँछ । अन्य समयमा धेरैजसो भाइरल ज्वरो तीनदेखि चार दिनसम्म रहन्थ्यो भने एडिनो भाइरसमा कम्तीमा पनि पाँच दिनदेखि दुई हप्तासम्म पनि रहिरन्छ ।

बालबालिकामा संक्रमण कसरी सर्छ ?

रुघाखोकी गराउने राइनो, इन्फ्लुयन्जा वा एडिनो जस्ता भाइरसहरु प्रमुखतः दुईवटा तरिका सर्ने गर्छन् । पहिलो थुकको छिट्टाहरुबाट सर्छ । एडिनो भाइरस दुईतिन जना बालबालिका सँगै भएको अवस्थामा संक्रमित भएको व्यक्तिले खोक्दा वा हाच्छ्युँ गर्दा भाइरस बढी फैलिन्छ । त्यसैगरी, संक्रमित व्यक्तिबाट श्वासप्रश्वासको माध्यम वा खानपानबाट पनि संक्रमण सर्छ ।

कुन उमेर समूहका बालबालिका अस्पताल आइरहेका छन् ?

एडिनो भाइरसले बालबालिकालाई मात्रै असर गर्दैन । यसले सबै उमेर समूहका मानिसलाई असर गर्छ । एडिनो भाइरसको संक्रमण हुँदैमा सबै बालबालिकामा लक्षण वा चिह्न देखिँदैन । जुन बालबालिकामा रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता कमजोर छ, यस्ता बालबालिकामा लक्षण बढी देखिन्छ । त्यसकारणले जति कम उमेर समूहका बालबालिका छन्, त्यति नै चिन्ह्र लक्षण धेरै देखिन्छ । किनभने स-साना बालबालिकामा रोगविरुद्ध लड्ने क्षमता कम हुन्छ । श्वासप्रश्वासको माध्यमबाट एडिनो भाइरसको संक्रमण फैलिने हुँदा धेरैजसो बालबालिका विद्यालयमा जाँदा संक्रमित सम्भावना हुन्छ । त्यसैले सकेसम्म बालबालिकालाई एकै ठाउँमा झुम्मिनदिन हुँदैन ।

कति संक्रामक छ यो भाइरस ?

बालबालिकालाई धेरै रुघाखोकी इन्फूलन्जा भाइरसले गर्छ । इन्फ्लुएन्जा, राइनो भाइरस जस्तो यो भाइरस बढी संक्रामक छैन । धेरै संक्रमण फैलाउनसक्ने वा मृत्यु गराउने खालको कडा भाइरस होइन । एडिनो भाइरसले बालबालिकालाई वर्षभरी नै आक्रमण गर्ने गर्छ ।

कस्तो अवस्थामा अस्पताल लैजाने ?

हाम्रो घरमा दुईचार जना बालबालिका छन् भने साधारण रुघाखोकी लाग्ने, ज्वरो आउने भइरहन्छ । यसैगरी नै हाम्रा बालबालिका हुर्किने गरेका छन् । तर अभिभावकले एडिनो नयाँ भाइरस हो भनेर आत्तिनु पर्दैन । तर अन्य भाइरसले भन्दा एडिनो भाइरसको संक्रमणले ज्वरो बढी आउने हुन्छ । ज्वरो आएको, रुवाखोकी लाग्यो, आँखा अलि-अल्लि पाकेमा सर्पोटिक उपचार मात्रै गरिन्छ । यस्ता समस्या देखिएको अवस्थामा बालबालिकालाई बढी ख्याल राख्नुपर्छ ।

ज्वरो कम गराउन सामान्य सिटामोल खुवाउने, पोसिलो खानेकुरा खुवाउने, आराम गराएर राख्ने, झोलिलो कुरा बढि खुवाउने गर्नुपर्छ । तर दुई हप्तामा ठिक हुन्छ भनेर बालबालिकामा जटिलता देखियो भने घरमै राख्नहुँदैन । जस्तो कि, ज्वरो १०२/१०३ डिग्रीसम्म आएको एकहप्तासम्म पनि ठिक नभएको अवस्थामा, ज्वरो सँगसँगै बालबालिका आलस्य भएमा, वान्ता पटक-पटक गरेमा, श्वासप्रश्वास छिट्टो-छिट्टो फेरेमा, कोखा हानेको अवस्थामा तुरुन्तै अस्पताल ल्याउनुपर्छ । चिकित्सकको सल्लाह बमोजिम उपचार तत्काल थाल्नुपर्छ । घरमै बालबालिकालाई १०३/१०४ डिग्रीसम्म ज्वरो आएको भन्दै अनावश्यक औषधि भने खुवाउन हुँदैन ।

भाइरसको उपचार पद्धति के हो ?

यस भाइरसको खासै उपचार छैन । एडिनो भाइरसको उपचार ज्वरो कम गराउने, आराम गराउने, पोसिलो खानेकुरा खुवाउने, झोल कुरा धेरै खुवाउने पर्छ । भाइरसले केही गरी जटिलता निम्ताएको अवस्थामा मात्रै अस्पतालमा भर्ना गर्नुपर्ने हुन्छ । जसरी टाफाइड वा, पिसाबको संक्रमणविरुद्ध औषधि हुने हुन्छ । त्यसैगरी, एडिनो भाइरसको विरुद्धको कुनै औषधि उपलब्ध छैन । किनभने यो भाइरस आफैं हराएर जान्छ ।

भर्ना र मृत्युदर कस्तो छ ?

अहिले अभिभावकहरु बालबालिकालाई अत्याधिक ज्वरो आएको वा बच्चालाई गाह्रो भनेर ओपिडीमा धेरै संख्या ल्याउनुभएको छ । तर ओपिडीमा देखाउन आएको तुलनामा भर्ना गर्नुपर्ने संख्या कम छ । बालबालिकालाई निमोनिया वा पिसाबमा धेरै खराब भएमा मात्रै भर्ना गर्नुपर्ने हुन्छ । यो भाइरसको कारण मृत्यु हुनेसंख्या कम हुन्छ । यही भाइरसको कारणले पछिल्लो तिनहप्तासम्म कुनै बालबालिकाको मृत्यु भएको छैन ।

कसरी सावधानी अपनाउन सकिन्छ ?

एडिनो भाइरसबाट बच्न आवश्यकता नभई भीडभाड भएको ठाउँमा जान हुँदैन । रुघाखोकी, ज्वरो, आँखा पाक्ने यस्ता लक्षण भएका बालबालिकालाई पर राख्ने गर्नुपर्छ । त्यसैगरी, साबुनपानीले बारम्बार हात धुने, व्यक्तिगत सरसफाई र खानपानमा विशेष ध्यान दिने गर्नुपर्छ ।

यो भाइरस कहिँलेसम्म रहन्छ ?

एडिनो भाइरसले आंक्रमण गर्दैमा सबैलाई लक्षण देखिँदैन । अधिंकाशको लक्षण वा चिन्ह्र पाँच-सातदिनमा हटेर जान्छ । बाँकी रहेका बालबालिकामा भने एकहप्तामा ठिक हुन्छ । कुनै-कुनै बालबालिमा भने समस्या दुईहप्ता पनि रहनसक्छ । विगत तीनहप्ता यता काठमाडौं उपत्यकाका धेरै बालबालिका संक्रमित भइसकेका छन् । संक्रमित बालबालिकाले अन्य बालबालिकालाई संक्रमण गर्ने चेन आधाआधीमा पुगिसकेको छ । अबको दुईतीन हप्ता एडिनो भाइरस आफैं हटेर जान्छ ।