हृदयघात हुनुअघि शरीरले कस्तो संकेत गर्छ ?

२०७९ भदौ १५ गते १४:१२

डा. माधव विष्ट मुटुरोग विशेषज्ञ

कहिलेकाहीं अनपेक्षित रुपमा कुनै चिनेजानेका साथीभाइ, सहकर्मी, आफन्तको मृत्युको खबर सुन्नुपर्छ । हिजोसम्म ठिकठाक देखिएका, देखभेट भएका, कुराकानी भएका, हाँसीमजाक गरेका, एकसाथ खाना खाएका, एकै ठाउँमा काम गरिरहेका मान्छे अचानक ‘मृत्यु’ भयो भन्दा हाम्रो ओठमुख सुक्छ । आखिर कसरी भयो मृत्यु ?

धेरैजसोको मनमा आउने एउटै उत्तर हो, हृदयघात । बुढाबुढी होस् वा युवा, हृदयघातबाट हुने मृत्युको आँकडा बढ्दो छ । आखिर हृदयघातको जोखिम कसरी हुन्छ ? कसलाई हुन्छ ? के यसको कुनै लक्षण हुन्छ ?

कस्ता व्यक्तिलाई बढी हृदयघातको जोखिम ?

प्रायः दीर्घरोग भएका व्यक्तिमा अचानक हृदयघात हुने जोखिम बढी हुन्छ । जस्तै, मधुमेह, उच्च रक्तचाप, कोलेस्टेरोल जस्ता दीर्घरोग भएकाहरुले एस्प्रिन भन्ने औषधि बोकेर हिंड्नु उचित हुन्छ । हृदयघात लगत्तै यो औषधि खान पाएमा धेरै राहत मिल्छ ।

अत्यधिक धुम्रपान गर्ने व्यक्तिमा पनि यसको जोखिम उत्तिकै बढी हुन्छ । दीर्घरोग नभएका व्यक्ति जसको परिवारमा कसैलाई पहिला नै मुटुरोग छ भने पनि त्यो परिवारको सदस्यमा यसको जटिलता थपिन सक्छ ।

त्यस्तै, महिलाहरुमा रजोनिवृत्ति पछि मात्रै हृदयघातको जोखिम बढी देखिने सम्भावना हुन्छ । महिनावारी सुकिसकेपछि महिलामा पनि पुरुषमा जतिकै हृदयघातको जोखिम हुन्छ । महिनावारीको बेला हर्मोनकोे परिवर्तन भइरहने हुँदा कुनै रोग छैन भने महिलालाई हुँदैन ।  जब महिनावारी सुक्छ तब भने पुरुषको जस्तै जोखिम हुने गर्छ ।

हृदयघातअघि देखिने लक्षण

हृदयघातअघि हाम्रो शरीरले केही लक्षण देखाउँछ । खासगरी छातीको मध्यभागमा निकै दबाब महसुस हुन्छ । शरीरमा अचानक पसिना आउँछ । वाकवाकी लाग्छ । चक्कर लागेजस्तो हुन्छ । छाती दुख्छ । ग्यास्ट्रिक हुने, छातीमा भारीपन हुने, अहसज महसुस हुने गर्छ ।

दीर्घरोग नभएका कम उमेरकै व्यक्तिलाई हृदयघातको जोखिम कम हुन्छ । तर हृदयघात नै हुँदैन भनेर ठोकुवा गर्न सकिंदैन । यदि उनीहरु अत्यधिक धुमपान गर्छन्, परिवारमा कसैको हृदयघात भएको छ भने उनीहरु पनि जोखिम वर्गमै पर्छन् । यदि उनीहरुलाई हृदयघात हुँदैछ भने त्यसअघि शरीरमा केही संकेत देखिन्छ । जस्तो कि छाती फुल्ने, स्वाँस्वाँ हुने, चक्कर लाग्ने, असहज हुने ।

हृदयघात भएमा के गर्ने त ? 

हृदयघातको कुनै निश्चित समय हुँदैन । जहाँ पनि जहिले पनि हृदयघात हुन सक्छ । त्यसैले यस्तो कुरामा पूर्वसचेतना जरुरी छ । दीर्घरोगीले एसप्रिन नामक औषधि बोकेर हिंड्नु उचित हुन्छ । यस्तो औषधि घरमा पनि किनेर राख्न सकिन्छ । यदि तपाईं उच्च रक्तचाप, मधुमेह, मिर्गौलाका रोगी हुनुहुन्छ भने धेरै सतर्क हुनुपर्छ । यदि छातीमा अचानक असहज भयो, भारीपन महसुस भयो र हृदयघातको शंका लाग्नसाथ यो औषधि चपाउनुपर्छ ।

हृदयघातको शंका लाग्नासाथ आराम गर्नुपर्छ ।  हृदयघात हुने समयमा शरीरले बढी नै अक्सिजन माग गर्छ । त्यसैले शरीरलाई अक्सिजन बढी चाहिने भएकाले काम नगरी शान्त भएर बस्नुपर्छ ।

हृदयघात व्यक्ति अनुसार फरक हुन्छ ?

हृदयघात व्यक्तिको स्वास्थ्य अवस्था अनुसार फरक-फरक हुन्छ । कसैलाई हृदयघात हुनासाथ तुरुन्त मृत्यु हुन्छ । कसैलाई तत्काल उपचार गर्ने समय पनि रहन्छ । उनीहरु उपचारपछि ठीक हुन्छन् । खासगरी मुटुको कुन भागको नसामा अवरोध भयो र त्यसले मुटुको कति भागलाई असर गरेको छ भन्ने कुराले यसमा निर्भर गर्छ । यदि अवरोध पुगेको नसा खोल्न सकेमा ज्यान बच्छ ।

किन हुन्छ हृदयघात ?

बढ्दो उमेर

५०-६० वर्षको उमेर कटेपछि विशेषगरी पुरुषमा र महिनावारी सुकेका महिलामा यसको सम्भावना उच्च रहन्छ । यद्यपि अस्वस्थकर जीवनशैलीका कारण पछिल्लो समय युवाहरु पनि हृदयरोगको सिकार भइराखेका छन् ।

धुम्रपान

वर्तमान समयमा  बढ्दो विलासी जीवन र देखासिकीको रुपमा समेत युवाहरुमा यो लत देखिएको छ । परिणामस्वरूप धुम्रपान गर्ने व्यक्तिको मुटुका नसामा हानि गर्ने र कालान्तरमा  यसले पनि हृदयघातलाई बढावा दिन सक्छ ।

तनाव

अहिलेको व्यस्त जीवनशैली, करिअर र अन्य कुराको तनावले मुटुरोगको समस्या बढ्दै गइरहेको छ । यसले पनि हृदयघात निम्त्याउन सक्छ ।

शारीरिक रुपमा निस्क्रिय रहने बानी

एकै ठाउँमा बसिरहने र बसेरै काम गर्ने अहिलेको समयमा व्यायाम पुग्दैन । शारीरिक व्यायामको कमी हुनु पनि हृदयघातको जोखिम बढाउने एउटा कारण हो ।

वंशाणुगत

परिवारका कुनै सदस्यलाई हृदयघात भएको छ भने अरुलाई पनि यस्तो समस्या हुन सक्छ । त्यसकारण घरका अन्य सदस्यले पनि समय-समयमा आफ्नो स्वास्थ्य परीक्षण गराइरहनुपर्छ ।

उच्च रक्तचाप, मधुमेह तथा उच्च कोलेस्टेरोल भएका व्यक्तिमा पनि हृदयघातको जोखिम उत्तिकै रहन्छ ।

हृदयघात हुनबाट बच्न के गर्ने ?

-प्राकृतिक खानेकुरामा जोड दिने, फलफूल, हरियो सागसब्जी बढी खाने, चिनी, नून र चिल्लोको प्रयोग कम गर्ने ।

-नियमित व्यायाम गर्ने ।

-दैनिक आधा घण्टा मात्रै भए पनि व्यायाम गर्ने, यो मुटुका लागि राम्रो हुन्छ ।

-धुम्रपान र मद्यपान स्वास्थ्यका लागि हानिकारक हुन्छ । मुटुको लागि यो झनै घातक हुन्छ । यसैगरी चुरोट पिएको मानिसको छेउमा बस्दा पनि हानिकारक हुन्छ ।

नेपालमा मुटुरोगको उपचार

नेपालमा मुटुसम्बन्धी प्रायः सबै रोगको उपचार सम्भव छ । एनजियोग्राफी, एनजियोप्लास्टी, पेसमेकर जस्ता प्रविधि नेपालमा उपलब्ध छन् । एनजियोग्राफी, एनजियोप्लास्टी मुटुमा जाली राख्ने, खोल्ने र मुटुका ब्लक खोल्ने उपचार पद्धति हो ।

त्यस्तै जन्मजात प्वाल भएका बच्चाको बिना अप्रेसन उपचार गर्ने व्यवस्था नेपालमै छ । बिना अप्रेसन बेहोस नपारी बिरामीको मुटुको चाल ठीक पार्न सकिन्छ । मुटुको चाल सामान्य अवस्थाभन्दा बढी भएमा उक्त समस्यालाई निको पार्न यो प्रविधिको प्रयोगद्वार उपचार गरिन्छ ।

(डा. माधव विष्ट विराट मेडिकल कलेज शिक्षण अस्पताल, टंकीसिनुवारी, मोरङका कन्सल्टेन्ट कार्डियोलोजिस्ट हुन् । सिंगापुरस्थित नेसनल हार्ट सेन्टरबाट उनले इन्टरभेन्सल कार्डियोलोजी फेलोसिप गरेका छन् ।)

हट टपिक्स

अल्जाइमर

आयुर्वेद

इन्डोक्राइन (हर्मोन रोग)

एचआईभी

नेत्ररोग

प्रसूति तथा स्त्रीरोग

बालरोग

मानसिक स्वास्थ्य (डिप्रेसन, एन्जाइटी)

मिर्गौला तथा मुत्र रोग

मुख तथा दन्त रोग

योग तथा प्राणायाम

हेपटाइटिस