किन आउँदैन अहिलेका बालबच्चाको सिंगान ?

काठमाडौं । सिंगान, यो शब्द सुन्नासाथ तपाईंले नाक खुम्च्याउनुहुन्छ वा दिगमिग मान्नुहुन्छ । तर सिंगानसँग जोडिएका केही तथ्य निकै घतलाग्दो छ ।

तपाईंले ख्याल गर्नुभएकै होला, विगतमा बालबच्चाको नाकमा यस्तो पदार्थ धेरै नै देखिन्थ्यो । सिंगान पुछ्न बुवाआमाले बेग्लै टालो वा रुमालको व्यवस्था गरिदिएको हुन्थ्यो । त्यस्ता बालबच्चा सायदै हुन्थे, जसको नाकमा सिंगानको अंश नहोस् ।

तर अहिले स्थिति फरक छ । अहिलेका बालबच्चाको नाकबाट त्यस्तो तरल पदार्थ सायदै बग्छ । आखिर किन ? नाकमा सिंगान हुनु राम्रो हो वा खराब ? अहिलेका बालबच्चाको नाकमा सिंगान नहुनुले के कुराको संकेत गर्छ ?

चिकित्सकको भनाइ यस्तो छ

नाक कान घाँटीरोग विशेषज्ञ डा. ढुण्डीराज पौडेलका अनुसार हाम्रो शरीरमा गोबलेट नामक कोषिका हुन्छ । जसले नाकमा म्युकस नामको ग्रन्थि बनाउँछ । त्यो म्युकस ग्रन्थिबाट नै सिंगान उत्पादन हुन्छ ।

‘विभिन्न प्रकारका बाह्य वातावरणीय प्रदूषण, एलर्जी र भाइरस संक्रमणको कारण सिंगान उत्पादन हुन्छ । कसैमा भने वंशाणुगत कारणले पनि सिंगान बगिरहने हुन्छ,’ उनी भन्छन् ।

पोषणविद् के भन्छन् ?

नाकबाट सिंगान आउनु र नआउनुमा कतिपयले प्रोटिनसँग जोडेर व्याख्या गर्ने गर्छन् । विगतमा बालबच्चालाई पोषणको अभाव हुने र रोगप्रतिरोधात्मक क्षमता कमजोर भएर सिंगान आउने गरेको बताउँछन् पोषणविद् आरेम कार्की । ‘अहिलेका बालबच्चामा भने प्रोटिन पुग्दो छ र उनीहरुको नाकबाट सिंगान बग्दैन,’ उनी भन्छन् ।

प्राकृतिक चिकित्सक यसो भन्छन्

प्राकृतिक चिकित्सक मनोज ढकालका अनुसार शरीरभित्र आफ्नै प्रतिरक्षा प्रणाली हुन्छ, जसले बाह्य कीटाणु वा संक्रमणलाई शरीरभित्र प्रवेश गर्न दिंदैन । यस्तै प्रणाली हो, म्युकस ग्रन्थि पनि । नाकभित्र हुने यस ग्रन्थिले सिंगान वा चिल्लो पदार्थ उत्पादन गर्छ ।

यस्तो पदार्थ त्यहीबेला उत्पादन गर्छ, जब धुलो–धुँवालगायत बाह्य संक्रमणको जोखिममा हुन्छौं । त्यसबेला उक्त ग्रन्थिले चिल्लो पदार्थ वा सिंगान उत्पादन गर्छ र बाह्य कीटाणुलाई श्वासनलीमा प्रवेश गर्न दिंदैन । ‘स्वस्थ्य शरीरको लागि यो एकदमै जरुरी कुरा हो,’ ढकाल भन्छन्, ‘नाक ओसिलो भइरहनुपर्छ ।’

नाक सुख्खा हुनु राम्रो मानिंदैन । सुख्खा हुँदा बाहिरी धुँवा, धूलोको कण आदि श्वासनलीमा सजिलै पुग्छ र फोक्सो एवं अन्य अंगमा असर गर्छ । तर नाक ओसिलो छ भने यसले त्यस्ता धुलो, धुँवा श्वासनलीमा पुग्न दिंदैन । सिंगान केही प्रकारको हुने गर्छ, जुन म्युकस ग्रन्थिले आफ्नो आवश्यकताअनुसार उत्पादन गर्छ ।

‘पहिले पहिले बालबच्चाको नाकबाट सिंगान बग्नुमा उनीहरु धुलो माटोमा खेल्थे, त्यसैले धुलो फोक्सोमा नपुगोस् भनेर नाकभित्र सिंगान उत्पादन हुन्थ्यो,’ डा. ढकाल भन्छन्, ‘यसको अर्थ उनीहरुको म्युकस ग्रन्थि सक्रिय थियो र हरक्षण त्यसले बाह्य कीटाणु र संक्रमणविरुद्ध काम गथ्र्यो । यही कारण उनीहरुको रोग प्रतिरोधी क्षमता पनि बलियो हुन्थ्यो ।’

अहिलेका बालबच्चालाई भने धेरै सुकिलो बनाइन्छ । घरकोठाको चौघेरामा राखिन्छ, जहाँ धुलो माटोको सम्पर्क हुँदैन । ‘यसले गर्दा अहिलेको बच्चाको म्युकस ग्रन्थि सक्रिय हुँदैन,’ डा. ढकाल भन्छन्, ‘उनीहरुलाई बढी निमोनियाको जोखिम हुनुको कारण पनि यही हो ।’

नाकलाई सधैं ओसिलो बनाइराख्नुपर्ने उनको सुझाव छ । यसका लागि केही प्राकृतिक विधि पनि छन् । जस्तो कि, जलनेती । थोरै नुन राखिएको मनतातो पानीलाई एउटा नाकको प्वालबाट हालेर अर्को प्वालबाट निकाल्ने अभ्यास हो यो । सुरुमा असहज लागेपनि बानी परेपछि सहज हुन्छ । यस्तो अभ्यास गर्नका लागि योग एवं प्राकृतिक चिकित्सकको परामर्श लिनु उपयुक्त हुन्छ ।