+

‘तपाईंको क्यान्सर कुन स्टेजको हो ?’

२०८० साउन  ३० गते १६:५५ २०८० साउन ३० गते १६:५५
‘तपाईंको क्यान्सर कुन स्टेजको हो ?’

तपाईंको क्यान्सर कुन स्टेजको हो ? रगत वर्ष–वर्षमा फेर्नुपर्छ, हो ? अनि बोनम्यारो दिनेलाई केही हुँदैन ? केमुले पोल्दैन ? ब्लड क्यान्सर के कारणले हुँदोरहेछ ? अक्सर धेरैले मलाई सोध्ने प्रश्न हुन् यी । आफू यो क्षेत्रको विज्ञ नभए पनि आफैंले भोगेको भएर यसबारे जाने–बुझेका कुरा प्रष्ट पार्दैछु ।

रक्त क्यान्सर विभिन्न प्रकारका हुन्छन्– एएलएल, सीएमएल, एएमएल, बीसीसएल, टीसीएल, लिम्फोमा, मल्टिपल मायलोमा इत्यादि …। बच्चाहरूमा हुने एएलएल ब्लड क्यान्सर अर्थात् एक्युट लिम्फोप्लास्टिक लुक्यिमिया हो । युवा–युवतीमा सीएलएल ब्लड क्यान्सर अर्थात् क्रोनिक लुक्यिमिया हुने गर्दछ । त्यसैगरी, बूढाबूढी भएका मानिसलाई लिम्फोमा, क्रोनिक लुक्यिमिया हुने गर्दछ ।

यी सबै प्राणघातक नै हुन्छन् । मेरो रोग एक्युट माइलोइड लुक्यिमिया (एएमएल) हो । एएमएल कडा खाले प्राणघातक रक्त क्यान्सर हो । यो यति खतरनाक हुन्छ कि यसले धेरैजसोको ज्यानै लिन्छ । यसले केटाकेटी, तन्नेरी, बूढाबूढी केही भन्दैन । ब्लड क्यान्सर लाखौंमा एक जनामा देखिने हो ।

त्यो एक जनामा पर्ने ‘दुर्भाग्यवाला’ (चिकित्सकको भाषामा) म नै थिएँ । यसले मलाई झण्डै मृत्युको संघारमा पुर्‍यायो । तर लगिहालेन, गलायो मात्रै । धेरै पटक बेहोस बनायो । धेरै चोटि लडायो । कहिले बेहोस भएर बाथरुममा ढलायो । कहिले बसेकै ठाउँमा लडायो । धेरै पटक लडेर पनि उठें । उठेर दौडिन सक्ने भएको छु । नेपालमै चिकित्सकको राम्रो उपचार पाएर बाँचें ।

पीडाको पहाड

पहिलो उपचारको नौ महिनामै रोग दोहोरियो । रोग दोहोरिएपछि पीडा दोब्बरले बढ्यो । पीडाको पराकाष्ठा । पीडा यति भयो कि शब्दमा वर्णन गर्न मुस्किल हुन्छ । दाँतमा आक्रमण भो । खप्नै नसक्ने गरी दाँत दुख्यो । दुखाइ कम गर्ने पेनकिलरहरू खान नमिल्ने । सिटामोलले दुखाइ घटेन । दुखाइले रोएरै दिन बित्थ्यो । गिजा सुन्निए । जिब्रो र मुखमा घाउ आयो । खान, चपाउन र निल्न समेत समस्या भयो । रोग दोहोरिएपछि एक मात्र विकल्प थियो – बोनम्यारो प्रत्यारोपण । नेपालका एक मात्र रक्त रोग एवं बोनम्यारो प्रत्यारोपण विशेषज्ञ प्रा.डा. विशेष पौडेलसँग भेट भएपछि बोनम्यारो प्रत्यारोपण गर्ने कुरा भयो । म सुरुवाती चरणदेखि नै उहाँकै निगरानीमा थिएँ र छु ।

घाउ निको हुन्छ तर खटिरा निस्किएको ठाउँमा दुख्न छोड्दैन । कुनै पनि औषधिले दुखाइ घटाउँदैन । मैले अहिलेसम्म त्यो दुखाइ झेलिरहेको छु । त्यसबाट उम्कन हर प्रयास गरिसकें तर सकिरहेको छैन । यो हाइडोजको किमोकै असर हो । किमोले पोल्न चैं पोल्दैन । तर शरीरलाई तागतहीन बनाएर छोडिदिन्छ ।

भगवानरूपी डाक्टर

मुटुका धेरै बिरामीले डाक्टर भगवान कोइरालालाई र दृष्टिविहीनहरूले सन्दुक रुइतलाई भगवानकै रूपमा मान्छन् । त्यस्तै प्रा. डा. विशेष पौडेल पनि रक्त रोगीका लागि भगवान नै हो । मैले पनि उहाँलाई भगवानकै अवतार मानेको छु । नेपालमा धेरै भएको छैन बोनम्यारो प्रत्यारोपण सुरु भएको । दशकअघि मात्र बोनम्यारो प्रत्यारोपण गर्न बिरामीले भारत पुग्नुपर्थ्यो ।

सन् २०१२ मा नेपालमा बोनम्यारो प्रत्यारोपण सेवा सुरु भयो । यसअघि स्वदेशी अस्पतालमा यो सुविधा थिएन । डा. विशेष पौडेल नै हो पढाइ सकेर फर्किएपछि नेपालमा सुरु गर्ने । उहाँ विदेशतिर भिजिटिङ प्रोफेसरको रूपमा गइरहनुहुन्छ । उहाँको विदेशतिर पनि उत्तिकै माग छ । तर कोभिड पछि उहाँ विदेशतिर जान कम गरेर स्वदेशमै बिरामीको सेवामा लाग्नुभएको छ । डा. पौडेलले म जस्ता सयौंको ज्यान बचाउनुभएको छ ।

महंगो उपचार

सबैखाले क्यान्सरको उपचार महंगो नै हुने गर्छ । ब्लड क्यान्सर त्यसमा पनि एएमएलको झनै खर्चिलो छ । लाखौंले पनि पुग्दैन । सर्वसाधारणको उपचारमा पहुँच नै पुग्दैन । घर–खेत बेच्दा पनि पुग्दैन । नेपाल सरकारले दिएको एक लाखले त छेउ–टुम्पो भ्याउँदैन । तर अरू देशको तुलनामा रक्त क्यान्सरको उपचार नेपालमा सस्तो छ । छिमेकी देश भारतमा बोनम्यारो प्रत्यारोपणको मात्र २० लाख भारु जति खर्च हुन्छ । नेपालमा भने नेरु १०-१५ लाखसम्ममा नै हुन्छ । अमेरिकामा नेपाली पाँच करोडसम्म खर्च हुन्छ भनिन्छ ।

रगत फेर्ने कि बोनम्यारो ?

धेरैलाई भ्रम के छ भने शरीरको सम्पूर्ण रगत फेर्नुपर्ने होला । तर रगत फेर्ने होइन । बोनम्यारो फेर्ने हो । रगत त बोनम्यारोले उत्पादन गर्ने हो । रगतको स्रोत नै बोनम्यारो हो । यो एक पटक फेर्ने । त्यसपछि फेरिरहनु पर्दैन । बोनम्यारो फेरेर पनि फेरि दोहोरियो भने कसै–कसैलाई दुई पटकसम्म फेरिन्छ । तर दोहोरिएको केसमा पहिलेको भन्दा सफल प्रतिशत झनै न्यून हुन्छ । त्यसैले चिकित्सकहरूले दुर्लभ केसमा मात्र दोस्रो चोटि बोनम्यारो फेर्ने सल्लाह दिन्छन् ।

बोनम्यारोलाई चिकित्सकीय भाषामा ‘होमाटोपोएटिक स्टेम सेल’ भनिन्छ । प्रा. डा. विशेष पौडेलका अनुसार स्टेम सेलले रगतको सम्पूर्ण कोष निर्माण गर्छ । उहाँ भन्नुहुन्छ– होमाटोपोएटिक स्टेम सेल बोनम्यारोमा हुन्छ । एकदमै थोरै मात्रामा रगतमा पनि हुन्छ । पहिले–पहिले स्टेम सेल बोनम्यारोबाट मात्र झिकिने हुनाले यसलाई बोनम्यारो प्रत्यारोपण भनियो, तर अहिले सेल सेपरेटर मेसिनको सहयोग र एक विशेष किसिमको औषधिको प्रयोग गरी रगतबाट नै स्टेम सेल निकालिन्छ । त्यसको सुविधा निजामती कर्मचारी अस्पतालमा छ । त्यो निकालेको २५ हजार शुल्क लिइन्छ ।

बोनम्यारो दिनेलाई के हुन्छ ?

दाताको बोनम्यारो निकाल्नलाई ५-६ घण्टा लाग्छ । बोनम्यारो दातालाई केही पनि हुँदैन । बोनम्यारोबाट स्टेम सेल झिक्न मानिसलाई बेहोश बनाउनुपर्छ भने मेसिनबाट झिक्न बेहोश बनाइरहनु पर्दैन । रोगको प्रकृति हेरी कसैलाई बोनम्यारोबाट झिकिएको स्टेम सेल दिइन्छ भने कसैलाई रगतबाट झिकिएको छ । बोनम्यारो प्रत्यारोपण गरिसकेपछि बिरामीले धेरै कुरामा ध्यान पुर्‍याउनुपर्छ ।

संक्रमणको उच्च जोखिम

प्रत्यारोपणपछि धेरै समयसम्म संक्रमणको उच्च जोखिम रहन्छ । जुनसुकै भाइरल होस् आक्रमण गरिहाल्छ । केमोले क्यान्सरका सेलसँगै शरीरलाई चाहिने सम्पूर्ण तत्व नष्ट गरिदिन्छ । रोगसँग लड्न सक्ने क्षमता कमजोर पारिदिन्छ । सानोतिनो संक्रमणले पनि आक्रमण गरिहाल्छ । कसै कसैलाई जनैखटिरा महाकाल बनेर आउँछ । शरीर कमजोर भएको बेला मलाई यसले आक्रमण गर्‍यो ।

घाउ निको हुन्छ तर खटिरा निस्किएको ठाउँमा दुख्न छोड्दैन । कुनै पनि औषधिले दुखाइ घटाउँदैन । मैले अहिलेसम्म त्यो दुखाइ झेलिरहेको छु । त्यसबाट उम्कन हर प्रयास गरिसकें तर सकिरहेको छैन । यो हाइडोजको किमोकै असर हो । किमोले पोल्न चैं पोल्दैन । तर शरीरलाई तागतहीन बनाएर छोडिदिन्छ ।

बोनम्यारो प्रत्यारोपण जरूरी छ ?

धेरैजसो रोगमा बोनम्यारो प्रत्यारोपण आवश्यक पर्दैन । तर किमोथेरापीबाट उपचार गराइसकेपछि फेरि रोग दोहोरिएमा, (जस्तो मलाई) एप्लास्टिक एनिमिया, थालासेमिया र अन्य केही रगतका रोगमा अवस्था हेरी प्रत्यारोपण आवश्यक पर्छ । कोभिडको महामारीका कारण प्रत्यारोपणकै दौरानमा कोभिडबाट बिरामीको मृत्यु भएपछि केही समय प्रत्यारोपण नै रोकियो । मैले त्यो बेलासम्म प्रत्यारोपणका लागि पालो कुर्नुपर्‍यो । ओरल किमो र भ्याक्सिनको सहयोगमा बाँच्नुपर्‍यो ।

धेरै रोगमा प्रत्यारोपण गर्नुअघि रोगलाई औषधिद्वारा नियन्त्रणमा राख्नुपर्छ । यसरी नियन्त्रणमा राखिसकेपछि एकदमै ‘हाई डोज’ केमोथेरापी दिइन्छ । जसले बिरामीको क्यान्सर कोष र रक्त मासिकालाई नष्ट गरिदिन्छ । त्यसपछि मात्र आफ्नै स्टेम सेल वा दाताबाट झिकिएको स्टेम सेल प्रत्यारोपण गरिन्छ । मल्टिपल मायलोमा लगायतको क्यान्सरमा आफ्नो स्टेम सेल निकालेर आफैंमा प्रत्यारोपण गर्न पनि मिल्छ ।

ब्लड क्यान्सरमा स्टेज हुन्छ ?

प्रायः हरेक किसिमका क्यान्सरमा स्टेज मापन गरिन्छ । फर्स्ट, सेकेण्ड, थर्ड, फोर्थ अर्थात् लास्ट स्टेज । मैले पनि यसको बारेमा डा. विशेष पौडेललाई सुरुमै सोधेको थिएँ । तर उहाँले रक्त क्यान्सरमा खासै स्टेज नहुने जानकारी दिनुभयो । यसमा हाई रिस्क, स्टेण्डर्ड रिस्क र लो रिस्क भन्ने चैं हुन्छ । मेरो स्टेण्डर्ड रिस्कवाला क्यान्सर हो । यसमा जुनसुकै रिस्क फ्याक्टर भए पनि शरीर अनुसार हुन्छ । हाइरिस्कवाला पनि धेरै समय बाँचेका छन् । लो रिस्कवाला पनि चाँडै गएका छन् । त्यसैले यसलाई स्टेजमा पापन गर्न गाह्रो छ । उपचारको दौरानमा शरीरले कस्तो प्रतिक्रिया जनाउँछ त्यसमा भर पर्छ ।

कसरी लाग्छ त रोग ?

रक्त क्यान्सर के कारणले हुन्छ त ? ब्लड क्यान्सरको निश्चित कारण पत्ता लागेको छैन । विशेषज्ञ चिकित्सकहरूसँग पनि यसको ठोस उत्तर छैन । तर यस्ता केही कारण छन् जसले ब्लड क्यान्सर हुने जोखिम भने बढाउँछ । वंशाणुगत कारण अर्थात् आनुवंशिक हुनसक्छ । दशौं पुस्ताअघि रहेछ भने अहिलेको पुस्तामा देखिन सक्छ । यद्यपि अस्वस्थ खानपान, अत्यधिक मद्यपान र धूम्रपान, हेपाटाइटिस बी, सी र एचआईभी संक्रमण, विकिरण आदिलाई कारक तत्व मानेको पाइन्छ ।

तर चिकित्सकहरूले यसलाई भाग्य-दुर्भाग्यसँग जोडेर पनि हेर्ने गर्छन् । यो केही हैन ‘तपाईंको दुर्भाग्य’ हो । चिकित्सकको जवाफ प्रायः यस्तो आउने गरेको छ । तर वैज्ञानिकहरूले पनि कारण यही नै हो भनेर यकिन गर्न सकेका छैनन् । विस्तारै क्यान्सर निको पार्ने औषधि त बन्ला तर कारण भने पत्ता लगाउन मुस्किल छ ।

ग्राफ्ट भर्सेस् होस्ट डिजिज् (जीवीएचडी)

प्रत्यारोपणपछि बिरामीलाई प्रत्यक्ष असर पार्ने संक्रमण ग्राफ्ट भर्सेस होस्ट डिजिज (जीवीएचडी) नै हो । शरीरमा बिमिरा एवं डाबरहरू आउने, अनुहार कालो हुने लगायत लक्षण नै जीवीएचडी हो । प्रा. डा. पौडेल भन्नुहुन्छ– अत्यधिक जीवीएचडी भए बिरामीको मृत्यु हुन्छ । तर सबै जीवीएचडी आउँदा नराम्रै हुन्छ भन्न मिल्दैन । केही केहीले राम्रो पनि गर्ने रहेछ । मलाई पनि जीवीएचडी भएको हो । शरीरमा बिमिरा आएको थियो । तर औषधि चलाएपछि दुई-तीन दिनमै बिमिरा ठीक भयो । मेरो केसमा चैं जीवीएचडीले राम्रो गर्‍यो ।

के हो ब्लाष्ट ?

रक्त रोग लागेपछि बोनम्यारोको जाँचमा ब्लाष्ट देखाउँछ । अनुभवी चिकित्सकहरूले कम्मरमुनिको ज्वाइन्टभित्रबाट हड्डी छेडेर बोनम्यारो निकाल्छन् । यसको जाँचबाट शरीरमा कति मात्रामा क्यान्सरका सेल फैलिएका छन् भन्ने मापन गरिन्छ । मेरो सुरुवाती चरणमा ९२ प्रतिशतसम्म ब्लाष्ट पुगेको थियो । त्यस्तै ११ हजारसम्म हुनुपर्ने डब्लुवीसी (सेतो रगत) ९० हजार माथि थियो । लिम्फोसाइट ह्वात्तै बढेको थियो । न्यूट्रोफिल न्यून थियो । यस्तो भएपछि रोगसँग लड्ने क्षमतै हुँदैन । हालत यति खराब हुन्छ कि चिकित्सकले एक महिनामा जे पनि हुन्छ त्यसै भनेका कहाँ हुन् र ! मेरो चार साइकलको किमोथेरापी पछि ब्लाष्ट घटेर शून्यमा आयो । क्यान्सररहित हुनका लागि ब्लाष्ट शून्यमा झर्नुपर्छ । यदि बोनम्यारोमा ब्लाष्ट देखिएन भने चारदेखि पाँच महिना पूरा भएपछि अस्पतालले घर पठाउँछ ।

रेडिएसन थेरापी जरूरी छ ?

कतिपयलाई रोगको प्रकृति हेरेर बोनम्यारो प्रत्यारोपण अघि रेडिएसन पनि दिइन्छ । मलाई पनि दिइयो । त्यसले शरीर यति सुकाउँछ कि थुक समेत निस्किंदैन । पिसाब सुकाउँछ । पिसाब गर्न बस्यो थोपा–थोपा चुहिन्छ मात्रै । ट्रान्सप्लान्ट अघि र पछि दिइने हाई डोजको किमोले यति गलाउँछ कि कल्पना पनि गर्न सकिंदैन । शौचालयको ढोका ठेल्न पनि सकिंदैन । बोनम्यारोबाट निस्कँदा हाडछाला मात्र बाँकी रहन्छ । त्यसपछि महिनौंसम्म कडा पावरका २० औं प्रकारका औषधि खानुपर्ने हुन्छ । त्यसले शरीर झनै गलाउँछ । औषधिको असरले केही खान मन लाग्दैन । खान पनि सकिंदैन । दाँतले चपाउन सक्दैन । जिब्रोले स्वाद थाहा पाउँदैन । वाकवाकी लाग्ने, बान्ता हुने क्रम प्रत्यारोपणको करिब ६ महिनासम्म पनि चलिरहन्छ । ६ महिनासम्म खोले, झोलिलो खानेकुरा मात्र खायो । बाँच्नका लागि खायो । सुरुमा, हप्तामा दुई पटक, एक पटक हुँदै, महिना दिन अनि तीन-तीन महिनामा फलोअपमा गइरहनुपर्छ । चिकित्सकले औषधिको मात्रा पनि विस्तारै घटाउँदै जान्छन् ।

(पौडेल ब्लड क्यान्सर सर्भाइभर हुन् ।)

क्यान्सर स्वास्थ्य
लेखक
कमल पौडेल
यो खबर पढेर तपाईलाई कस्तो महसुस भयो ?
Khusi chhu

खुसी

Dukhi chhu

दुःखी

Achammit chhu

अचम्मित

Utsahit Chhu

उत्साहित

Akroshit Chhu

आक्रोशित

प्रतिक्रिया

भर्खरै पुराना लोकप्रिय

फिचर

बढ्दो उमेरसँगै खानपानमा परिवर्तन गर्नु किन जरुरी छ ?

बढ्दो उमेरसँगै खानपानमा परिवर्तन गर्नु किन जरुरी छ ?

क्यान्सरका कारण पनि देखिन सक्छ मुटुमा समस्या

क्यान्सरका कारण पनि देखिन सक्छ मुटुमा समस्या

हड्डी खिइने समस्या ‘ओस्टियोआर्थराइटिस’बारे भ्रम र सत्य  

हड्डी खिइने समस्या ‘ओस्टियोआर्थराइटिस’बारे भ्रम र सत्य  

बाल क्यान्सरको लक्षणलाई बेवास्ता नगरौं (भिडियो)

बाल क्यान्सरको लक्षणलाई बेवास्ता नगरौं (भिडियो)

गुणस्तरीय खाद्यवस्तु उत्पादन गर्न उद्योगले ध्यान दिनुपर्ने १४ कुरा  

गुणस्तरीय खाद्यवस्तु उत्पादन गर्न उद्योगले ध्यान दिनुपर्ने १४ कुरा  

आत्महत्याको सोच आउनै नदिन के गर्ने ?

आत्महत्याको सोच आउनै नदिन के गर्ने ?