+

ज्वरोले शरीरमा कुनै गडबडी भइरहेको संकेत दिन्छ

२०८० पुष  २६ गते १४:१५ २०८० पुष २६ गते १४:१५
ज्वरोले शरीरमा कुनै गडबडी भइरहेको संकेत दिन्छ

ज्वरो आफैंमा रोग होइन, तर यो कुनै पनि रोगको लक्षण अवश्य हुनसक्छ । यस्तोमा प्रश्न उठ्छ,  ज्वरो किन आउँछ ?

सरल भाषामा बुझ्दा शरीरमा भाइरस वा ब्याक्टेरिया प्रवेश गर्दा शरीरले प्रतिक्रिया दिन्छ र शरीर तातो हुन्छ । त्यसलाई ज्वरो भनिन्छ । सामान्य ज्वरोबाट डराउनु पर्दैन, किनकि ज्वरो आउनु भनेको यसले रोग प्रतिरोधात्मक क्षमताले काम गरिरहेको र सक्रिय रहेको देखाएको बुझिन्छ । जसले बाह्य संक्रमणसँग जुध्न शरीर तयार छ भन्ने देखाउँछ ।

ज्वरोको कारण

ज्वरो शरीरमा कुनै गडबड हुन्छ । तब प्रतिक्रया स्वरुप ज्वरो आउँछ । मुख्यरुपमा ज्वरो आउनु तीन कारण छन् । पहिलो संक्रमण, इन्फ्लामेन्ट्री अर्थात् (दोस्रो प्रतिरोध क्षमता शरीरविरुद्ध काम गर्न थाल्नु) र, तेस्रो कारण भनेको न्युप्लास्टिक अर्थात् क्यान्सर ।

संक्रमणले कसरी गराउँछ ? सबैभन्दा पहिला बुझौं ।

यो ब्याक्टेरिया, भाइरस, फंगस, कुनै पनि प्रकारको बाह्य संक्रमणबाट संकेतको रुपमा ज्वरो आउन सक्छ । डेंगु, मलेरिया, कालाजार, स्वाइन फ्लु, कोरोना, इन्फ्लुएन्जा, क्षयरोग र अन्य कारण हुनसक्छ ।

भाइरसको संक्रमण हुँदा भाइरसको भार बढी शरीरमा पर्ने भएकाले ज्वरो आउँछ । शरीरमा भाइरस बढी भएमा शरीरले पनि बढी प्रतिक्रिया दिन्छ । जसरी डेंगु र कोरोनामा देखिन्छ । तर यदि ब्याक्टेरियाको कारण हो भने यसको भार शरीरमा कम छ । जस्तै, क्षयरोगीमा प्रायः ज्वरो आउँछ, तर उच्च हुँदैन ।

सुन्निनु

कुनै पनि संक्रमणबिना पनि ज्वरो आउँछ । जब शरीरका कोषिकाहरू शरीरविरुद्ध काम गर्न थाल्छन्, तब ज्वरो आउँछ । यसलाई स्वतः प्रतिरक्षा भनिन्छ । धेरै दौडिएमा, घाइते भएमा वा शारीरिक केही परिवर्तन भएमा ज्वरो आउँछ । यस्तोमा असर गरेको अंग सुन्निन थाल्छ ।

नियोप्लास्टिक ज्वरोको तेस्रो कारण  

ज्वरो रक्त क्यान्सरको प्रारम्भिक चरणको लक्षण हो । तर स्तन, फोक्सो, घाँटीको क्यान्सर लगायत ठोस ट्युमरमा सुरुमा ज्वरो आउँदैन । यी क्यान्सरमा किमोथेरापी गर्दा ज्वरो आउँछ ।

यीबाहेक कतिपय रोगीले एन्टिबायोटिक सेवन गर्दा, छालमा संक्रमण, छारेरोग तथा उच्च रक्तचापको औषधि सेवन गर्ने व्यक्ति, कतिपय बालबालिकामा नियमित खोप लगाउँदा र गर्भवती हुँदा पनि ज्वरो आउन सक्छ । ज्वरो जहिले पनि शरीरको तापक्रमको आधारमा मापन गरिन्छ ।

शरीरमा नियमित तापक्रम कति हुनुपर्छ ?

शरीरको सामान्य तापक्रम ९८ दशमलव ६ डिग्री फरेनहाइट हुनुपर्छ । यद्यपि, यो ९७ डिग्री फरेनहाइटदेखि ९९ डिग्री फरेनहाइटसम्म घटबढ हुनसक्छ । जुन सामान्य नै हो । यदि शरीरमा १००.४ डिग्री फरेनहाइट वा त्यो भन्दा बढी तापक्रम छ भने त्यसलाई ज्वरो मानिन्छ ।

कुनै पनि संक्रमण शरीरमा छिरेपछि शरीरको प्रतिरोधात्मक प्रणालीको विकास हुन्छ । त्यो विकास हुँदै गर्दा ब्याक्टेरिया भाइरस मार्नका लागि प्रतिरोधात्मक प्रणालीले दिमागमा रहेको तापक्रम सेट गर्ने ठाउँ (थर्मोस्ट्याट)लाई सक्रिय बनाउँछ । जब मस्तिष्कले थर्मोस्ट्याटलाई बढाइदिन्छ तब शरीरको तापक्रम बढाउनुपर्ने भएकाले जाडो हुन्छ । प्रतिरोधात्मक क्षमतामा गडबडी भएपछि जाडो महसुस हुन्छ ।

यदि १०३ डिग्री फरेनहाइटभन्दा माथि ज्वरो आएको छ भने त्यो चिन्ताको विषय हुनसक्छ । यसलाई उच्च ज्वरो मानिन्छ । शरीरले लड्न नसक्दा र कमजोर हुँदा उच्च ज्वरो आउँछ । बच्चाको हकमा भने १०० डिग्री फरेनहाइटको ज्वरो पनि जोखिम मानिन्छ ।

कम तापक्रम हुनु पनि समस्या

सामान्य तापक्रमभन्दा कम तापक्रम हुनु पनि समस्या हो । प्राय: हाइपोथर्मियाको समस्या हुँदा शरीरको तापक्रम सामान्य तापक्रम ९८.६ डिग्री फरेनहाइटभन्दा कम हुँदै जान्छ । हाइपोथर्मिया हुँदा तापक्रम ९५ डिग्री फरेनहाइटसम्म पुग्छ ।

अत्यधिक चिसोमा बस्ने र चिसो पानीमा काम गर्नेमा बढी यो समस्या हुन्छ । धेरै रक्सी पिउने, बाइक चलाउने, राति काम गर्ने र चिसोमा पातलो लुगा लगाएर काम गर्ने व्यक्तिलाई हाइपोथर्मिया हुने सम्भावना बढी हुन्छ ।

यस्तोमा चाँडो उपचार नभए शरीरको तापक्रम कम, मुटु, स्नायु प्रणाली र श्वासप्रश्वास प्रणालीमा असर गर्छ ।

लक्षण

-कमजोर महसुस गर्नु

-अचानक चिसो हुनु

-शरीरको तापक्रम बढ्नु

-चक्कर लाग्नु,

-अत्यधिक पसिना आउनु

-शरीर काँप्नु

-टाउको दुख्नु

शिशुमा ज्वरोको लक्षण

-खानेकुरा खान र तरल पदार्थ पिउन मन नगर्नु

-चर्को स्वरमा रुनु

-कानलाई चलाइराख्नु

-प्यास लाग्नु

-पिसाब कम हुनु

-झर्किनु र खेल्न मन नगर्नु

कुन अवस्थामा अस्पताल जाने ?

औषधि खाँदा ज्वरो घटेन भने अस्पताल जानुपर्ने हुन्छ । उच्च ज्वरो आउँदा घरमै राखिराख्यो भने अन्य जोखिम पनि आउन सक्छ ।

त्यस्तै बिरामीमा ज्वरोसँगै सास फेर्न कठिन भइरहेको छ । लगातार बान्ता, झाडापखाला आइरहेको छ, हिंडडुल गर्न सकिरहेको छैन, खान सकिरहेको छैन, रक्तचाप घटिरहेको छ भने तुरुन्तै अस्पताल जानुपर्छ ।

पहिचान

ज्वरोको परीक्षण तापक्रम मापनबाट गर्न सकिन्छ । त्यस्तै ज्वरोसँगै आउने लक्षणको आधारमा पहिचानको आधारमा रगत परीक्षण पनि गर्नुपर्ने हुनसक्छ ।

ज्वरो आउँदा के गर्ने ?

सामान्य ज्वरो आँउदा झोल पदार्थ धेरै पिउने,  बिरामी रहने कोठा न्यानो तर हावा सहज आवतजावत हुने हुनुपर्छ । ज्वरो १०१ फरेनहाइट भन्दा बढी नभएमा कुनै पनि औषधि सेवन गर्नुहुँदैन । त्यसभन्दा माथि भएमा अन्य औषधिको तुलनामा पारासिटामोलको साइड इफेक्ट कम हुने हुँदा सेवन गर्न मिल्छ ।

तर अन्य एन्टिबायोटिक औषधि भने सेवन गर्नुअघि परामर्श लिनुपर्छ । उच्च ज्वरोसँगै अन्य समस्या आएमा लक्षण र रोगअनुसार उपचार गरिन्छ ।

ज्वरो डा. रमेश पन्त स्वास्थ्य
डा. रमेश पन्त
लेखक
डा. रमेश पन्त
कन्सल्टेन्ट फ्यामिली फिजिसियन

डा. पन्त हाल काठमाडौं नयाँ बानेश्वरस्थित निजामती कर्मचारी अस्पतालको फ्यामली मेडिसिन एण्ड इमर्जेन्सी मेडिसिन विभाग प्रमुखको रुपमा कार्यरत छन् । उनले जनरल प्राक्टिस एण्ड इर्मेजेन्सी मेडिसिनमा एमडी गरेका छन् । उनको मेडिकल काउन्सिल दर्ता नम्बर ६९२८ हो ।

यो खबर पढेर तपाईलाई कस्तो महसुस भयो ?
Khusi chhu

खुसी

Dukhi chhu

दुःखी

Achammit chhu

अचम्मित

Utsahit Chhu

उत्साहित

Akroshit Chhu

आक्रोशित

प्रतिक्रिया

भर्खरै पुराना लोकप्रिय