यो पनि पढ्नुहोस
डा. सविता थापा प्रसूति तथा स्त्रीरोग विशेषज्ञ
गर्भको शिशु र आमालाई जोखिम हुनसक्ने प्रिक्लेमसिया के हो ?
२०८१ जेठ १४ गते १७:५५
डा. सविता थापा प्रसूति तथा स्त्रीरोग विशेषज्ञ
विश्वका करिब १५ प्रतिशत गर्भवती महिला उच्च रक्तचापको जोखिममा पर्छन् । उच्च रक्तचाप नियन्त्रणमा आउन नसकेमा प्रिक्लेमसिया जस्तो गम्भीर समस्या देखिने सम्भावना उच्च रहन्छ । जसको बेलैमा पहिचान र उपचार नभए आमा र शिशुको ज्यान जोखिममा पर्न सक्छ ।
प्रिक्लेमसियाको उपचारमा ढिलाइ हुँदा प्रत्येक वर्ष पाँच लाख बच्चाको गर्भमै मृत्यु हुन्छ ।
के हो प्रिक्लेमसिया ?
प्रिक्लेमसिया गर्भ रहेको २० सातापछि गर्भवती महिलामा विकास हुने गम्भीर स्वास्थ्य समस्या हो । उच्च रक्तचाप र पिसाबमा प्रोटिनको मात्रा असामान्यरुपमा वृद्धि भई यो समस्या देखिन्छ । यसले शरीरका अन्य अंग र भ्रूणलाई हानि गर्न सक्छ ।
यस्तो समस्या हुँदा रक्तचाप वृद्धि हुन्छ साथै खुट्टा र हात सुन्निन्छ ।
कारण
प्रिक्लेमसियाको स्पष्ट कारण पत्ता लागिसकेको छैन । तर केही कारक तत्त्वलाई यसको जिम्मेवार मानिन्छ । जस्तै, सन्तान धेरै जन्माएर पुनः गर्भवती भएकी महिला, पहिले परिवारमा यो समस्या देखिसकेको अवस्था, उच्च रक्तचाप, मधुमेह वा मिर्गौला रोगको इतिहास, मोटोपन, प्रतिरोध क्षमता कम हुने रोग (अटोइम्युन रोग) र हार्मोन गडबड ।
प्रिक्लेमसिया हुँदा शरीरमा पर्ने प्रभाव
प्रिक्लेमसिया हुँदा शरीरमा रक्तचाप बढ्छ । रक्तचापको स्तर १४०/९० एमएमएचजी भन्दा बढी हुन्छ । जुन सामान्य स्तर होइन । यसले मुटु, मिर्गौला, फोक्सो र पिसाबसम्बन्धी समस्या ल्याउन सक्छ ।
यो समस्याले धमनीलाई पनि असर गर्न सक्छ, जसले गर्भनालमा असर गर्छ । गर्भनाल प्रभावित हुँदा गर्भमा हुर्किरहेको बच्चालाई अक्सिजन र पोषक तत्व पुग्न सक्दैन । र, भ्रूणको विकास क्रम रोक्ने जोखिम बढ्छ । कतिपय अवस्थामा यसले समयपूर्व प्रसवको सम्भावना बढाउँछ ।
यसरी जन्मिएका शिशुमा तौल कम हुने, श्वासप्रश्वासमा समस्या हुने र अन्य स्वास्थ्य सम्बन्धी जटिलता देखिन्छ ।
जटिलता
यसको जटिलता भनेको प्लेटलेट (रगत जमाउने तत्व)को काउन्ट कम हुने अवस्था एचईएलपी गराउन सक्छ । जसले कलेजो र रक्तकोषिकालाई हानि गर्ने, आँखाले धमिलो देख्नु र छाती दुख्ने जस्ता समस्या गराउँछ ।
साथै, बच्चा जन्मिएपछि पनि मिर्गौला, मुटु सम्बन्धी रोग र स्ट्रोक हुने जोखिम पनि आमालाई रहन्छ । त्यस्तै, प्रिक्लेम्पसियाको समयमा पहिचान नभई ढिला उपचार भएमा इक्लेम्पसिया हुने सम्भावना रहन्छ । इक्लेम्पसिया भएमा आमामा छारेको समस्या गराउँछ । पटक-पटक छारे हान्दा दिमागमा रगतको नसा फुट्ने, कलेजोमा हान्ने, हात खुट्टा नचल्ने र अवस्था गम्भीर भई तत्काल भेन्टिलेसनमै राख्नुपर्ने अवस्था आउँछ ।
लक्षण
उच्च रक्तचाप तथा पिसाबमा प्रोटिन बाहेक टाउको दुख्ने, छातीमा दुखाइ, सास फेर्नमा समस्या र पेटको माथिल्लो भागमा दुख्ने जस्ता लक्षण देखिन्छ ।
पहिचान
प्रिक्लेमसियाको पहिचान बच्चामा गर्भ रहेपछि स्वास्थ्य परीक्षण गराउँदा गरिन्छ । तौल, रक्तचाप र पिसाब परीक्षणबाट प्रिक्लेम्पसिया भए नभएको पत्ता लाग्छ ।
यदि रिपोर्ट शंकास्पद छ भने निम्न परीक्षणहरू आवश्यक हुन्छ ।
– मिर्गौला र कलेजोको कार्यावस्था जाँच गर्न थप रगत परीक्षण गरिन्छ ।
– २४ घण्टाको पिसाब संकलनपछि परीक्षण हुन्छ ।
– भ्रूणको आकार हेर्न र एम्नियोटिक तरल पदार्थको मात्रा मूल्यांकन गर्न अल्ट्रासाउन्ड गरिन्छ ।
प्रिक्लाम्पसिया हल्का र गम्भीर गरी दुईवटामा वर्गीकृत गरिन्छ । उच्च रक्तचाप र पिसाबमा उच्च प्रोटिन मात्र छ भने हल्का प्रिक्लेम्पसिया भनिन्छ ।
यी बाहेक अन्य लक्षण छन् भने अवस्था गम्भीर मानिन्छ । मिर्गौला तथा कलेजोमा क्षति, आँखा कम देख्नु, टाउको दुख्नु र चक्कर आउने जस्ता समस्या पर्छन् ।
उपचार
प्रिक्लेम्पसियाको उपचारमा यसको लक्षण कति गम्भीर र प्रसवको मिति कति टाढा छ भन्नेमा भर पर्छ । यसको ठोस उपचार छैन तर माथि उल्लेखित लक्षण देखिए तुरुन्त अस्पताल लैजानुपर्छ । पहिलो उपचारमै उच्च रक्तचाप नियन्त्रण गर्ने औषधि दिइन्छ । त्यसपछि बच्चाको अवस्था हेर्न परीक्षण गर्नुपर्छ । यदि उच्च रक्तचाप अनियन्त्रित भएर कलेजोमा समस्या छ र शिशुको अवस्था बिग्रिंदै गएको छ भने बच्चा तुरुन्तै निकाल्नुपर्छ ।
यस्तोमा बच्चाको स्वास्थ्य भन्दा पनि आमाको ज्यान बचाउनतिर लाग्नुपर्ने हुन्छ । तर औषधि उपचारपछि रक्तचाप नियन्त्रणमा छ भने गर्भावस्थाको मिति लम्ब्याउन सकिन्छ । छारेको समस्या आउन नदिन कतिपय अवस्थामा म्याग्नेसियम सल्फेट दिनुपर्ने हुनसक्छ । प्रिक्लेम्पसियाको जोखिम हुँदा रोकथाम गर्न सकिन्छ ।
प्रिक्लेम्पसियाको जोखिम कारक भएकाले गर्भावस्था अघि र गर्भावस्थापछि जीवनशैलीमा ध्यान दिए रोकथाम हुनसक्छ ।
– अत्याधिक तौल भएकी महिलाले सन्तान जान चाहेमा तौल नियन्त्रण गर्ने उपायमा ध्यान दिनु आवश्यक हुन्छ ।
– मधुमेह र रक्तचाप भएमा नियन्त्रण गरेर गर्भधारण गर्न सकिन्छ ।
– नियमित व्यायाम र आठ घण्टा पर्याप्त सुत्ने बानी बसाल्नुपर्छ ।
– अत्याधिक मसालेदार खानेकुरा, जंकफुड, मदिरा र धुम्रपानबाट टाढा रहनुपर्छ ।
प्रतिक्रिया 4