‘रक्सी पिउने मान्छेको सिटिस्क्यान गर्दा मस्तिष्क सुकेको देखिन्छ’

२०७९ वैशाख १० गते ९:४४

प्रा. डा. राजीव झा स्नायु, नसा तथा मेरुदण्डरोग विशेषज्ञ

१० चैत, काठमाडौं । रक्सी स्वास्थ्यको लागि कति लाभदायक र कति घातक छ भन्ने कुरा धेरैको चासोको विषय हो । रक्सीसँग जोडिएको विभिन्न तथ्यको विषयमा पनि मानिसहरूलाई जान्ने इच्छा हुन्छ ।

मदिराले हाम्रो शरीरमा कस्तो असर पार्छ ? रक्सीको सेवनपछि मानिस उत्तेजित र आनन्दित हुन्छन्, यसको कारण के हो ? लगायतका विषयमा वरिष्ठ न्युरो सर्जन प्राध्यापक डा. राजीव झासँग अनलाइनखबरकर्मी सुमित्रा लुइँटेलले गरेको कुराकानी :

रक्सी पिएपछि मानिसले एक किसिमले आनन्द महसुस गर्छन्, रक्सी र आनन्दबीच मस्तिष्क वा स्नायु प्रणालीको कुनै सम्बन्ध हुन्छ ?

रक्सी खाएपछि मानिसहरू विभिन्न स्टेजबाट गुज्रिरहेको हुन्छन् । पहिलो सुरुवाती स्टेजमा मान्छेहरूले आनन्द महसुस गर्छन् । एकदमै रिल्याक्स फिल गर्छन् । धेरै मान्छेले तनाव भइराथ्यो, त्यहीं भएर रक्सी खाए भनेको पनि सुनेका छौं हामीले । रक्सी खाएपछि शरीरमा एउटा स्पेसल हर्मोनको विकास हुन्छ । जसलाई हृयाप्पी हर्मोन भनिन्छ जुन मस्तिष्कमा विकास हुन्छ । जसले गर्दा मानिसले आनन्दित महसुस गर्छ । त्यसैले रक्सी खाएर आनन्द महसुस गर्छु भनेको सत्य पनि हो ।

रक्सी भनेपछि यसमा धेरै कुरा मिसिएको हुन्छ । स्पि्रट, अल्कोहल र रक्सीमा प्रयोग भएको मुख्य इथानो आदि रक्सीको सेवनपछि पेटमा जान्छ, अनि पेट र सानो आन्द्राबाट एकदमै चाँडो सोसिन्छ, पानीसँग छिटो घुल्छ र शरीरको हरेक भागमा पुग्छ । शरीरको हरेक अंगमा यसले असर गर्छ । दिमाग, मुटुदेखि हातखुट्टा सबैतिर यसले असर गर्छ ।
रक्सी रगतको माध्यमबाट पनि शरीरको हरेक अंगमा पुग्ने गर्छ । सबैभन्दा बढी रगत लिने भनेको मस्तिष्कले हो । जसले गर्दा मानिसले खाएको रक्सी मस्तिष्कसम्म छिटो पुग्छ । त्यसैले मस्तिष्कसँग सम्बन्धित समस्या बढी देखिन सक्छ ।

रक्सीले कसरी मस्तिष्कलाई आनन्दित र उत्तेजित बनाउँछ ?

रक्सीले शरीरमा मुड राम्रो गर्ने हर्मोनहरु रिलिज गर्छ । डोपामाइन र सेरोटोनिन भन्ने मुड राम्रो गर्ने हर्मोनहरु विकास हुन्छ जसले मस्तिष्कलाई आनन्दित र उत्तेजित बनाउँछ । मस्तिष्कमा करोडौँ नसाहरू हुन्छ । जसलाई न्युरोन भनिन्छ, जुन एकअर्कासँग जोडिएको हुन्छ । जब मान्छेले रक्सी खान्छ तब त्यो दुई नसाबीच एकापसमा जोडिंदैनन् । यी दुईको सम्बन्ध नभएपछि मानिसहरूको बोली लरबराउने र हिंड्न नसक्ने लगायतका लक्षण देखा पर्छन् ।

रक्सी पिउँदा त्यसले स्नायु प्रणालीमा कस्तो असर गर्छ ?

रक्सी रगतको माध्यमबाट विभिन्न भागमा पुग्छ र सबै अंगलाई केही न केही असर त पुगेकै हुन्छ । तर सबैभन्दा धेरै असर पुग्ने भनेको मस्तिष्कमा हो । मस्तिष्कको पनि थुप्रै भाग हुन्छ । त्यसकारण दिमागको हरेक भागको छुट्टाछुट्टै आफ्नै काम हुन्छन् । हातखुट्टा चलाउनेदेखि बोल्ने, आँखा देख्ने र मानिसको शरीरलाई ब्यालेन्स गर्ने सबै काम दिमागले नै गर्ने हो । त्यस कारण जब मान्छेले रक्सी खान्छ, त्यसको ३० मिनेटभित्रमा नै त्यसको असर सुरु हुन्छ । रक्सी सेवन गरेको भोलिपल्ट अलि बढी असर देखिन्छ ।

टाउको दुख्ने, बोली लरबराउने, बान्ता हुने आदि लक्षण देखिन्छ । सुरुसुरुमा मानिसहरूलाई थाहा हुँदैन, तर पछि बिस्तारै त्यसको असर देखिंदै जान्छ । तत्काल असर नगरे पनि पछि भविष्यमा गएर त्यसले मस्तिष्कमा असर गर्छ ।

रक्सी मात्रा, रक्सीको प्रकार र मानिसको तौलले पनि रक्सीको असर कम र धेरै निर्धारण गर्छ । अलि कमजोर मान्छे र महिलालाई रक्सी छिटो लाग्छ ।

शारीरिक रूपमा कमजोर मानिस र महिलामा रक्सीको प्रभाव किन छिटो देखिन्छ ?

३० किलोको मान्छे र ७० किलोको मान्छेले सँगै बसेर उत्तिकै मात्रामा रक्सी खायो भने ३० किलोको मान्छेलाई छिटो लाग्छ । कम तौल भएको मान्छेलाई त बढी तौल भएको मान्छेको तुलनामा डबल डोज हुन्छ । यसको मतलब तौल कम भएको व्यक्तिलाई छिटो रक्सी लाग्छ । त्यस्तै महिलाहरूमा पनि रक्सीको प्रभाव छिटो देखा पर्छ ।

महिलाहरूमा विभिन्न हर्मोनमा अलि बढी फ्याट हुन्छ । जसले गर्दा पुरुषको तुलनामा महिलालाई अलि छिटो रक्सी लाग्छ ।

रक्सीको मात्रा बढ्दै जाँदा मान्छेले होस गुमाउँछ, यो अवस्था स्नायु प्रणालीको लागि कति खतरनाक हुनसक्छ ?

रक्सीले तुरुन्तै असर देखाउँछ र फेरि बिस्तारै हटेर जान्छ । तर रक्सीको सेवनले क्षति भइसकेको दिमाग र नसाहरुले पछि भविष्यमा असर देखाउँछ । धेरै रक्सी खाएको व्यक्ति तुरुन्तै ढल्छ र उठेपछि टाउको दुख्ने, बान्ता हुने र काममा ध्यान दिन नसक्ने जस्ता लक्षण देखा पर्छ । धेरै रक्सी खाने व्यक्तिहरूमा हातखुट्टा झम्झमाउने, दुख्ने जस्ता समस्या पछि गएर देखिन्छ ।

अन्धाधुन्ध रक्सी पिउँदा स्नायु प्रणालीमा कहाँ-कहाँ क्षति पुग्छ ?

अन्धाधुन्ध रक्सी पिउँदा स्नायु प्रणालीको हरेक ठाउँमा यसले क्षति पुराउँछ । राम्ररी आँखा देख्न नसक्ने, सोच्ने शक्तिमा कमी, स्मरण शक्तिमा कमी लगायतका स्नायु दिमागको कामहरू जति पनि छ । हरेक काममा यसले ह्रास ल्याउँछ ।

यसका लागि कुनै मात्रा छ ? वा कति मात्रामा रक्सी पिउँदा स्नायु प्रणालीमा खासै फरक पर्दैन ?

सकेसम्म मदिरा पान नगरेको नै ठीक हो । तर विभिन्न अध्ययनले बताएअनुसार संसारभरिका १०० मा ८० देखि ८५ जना मान्छेहरू कहीं न कहीं रक्सी सेवन गर्छन् । हाम्रो देशमा यति नै मात्रा भनेर त कतै तोकिएको छैन । तर विदेशी देशहरूमा भने एउटा मात्रा तोकिएको छ । जस्तै बियर एक क्यान, वाइन एक ग्लास, हृविस्की भए हृविस्की ग्लासको एक चौथाइ ।

नियमित रक्सी पिउने मान्छेको मस्तिष्क खराब हुनसक्छ ?

शतप्रतिशत हुन्छ । कहिले खराब हुन्छ भन्ने कुरा मात्र निश्चित छैन । रक्सी खाएर दिमाग मात्र होइन, शरीरको विभिन्न अंगहरु जस्तै कलेजो पनि खराब हुन्छ । रक्सीको सेवनले कलेजो खराब भयो भने दुख्दैन जसले गर्दा पूरै खराब भएपछि मात्र पत्ता लाग्छ । नियमित रक्सी सेवन गर्ने मान्छेहरूको दिमागको टेस्ट गरेर हेर्ने हो भने सामान्य मान्छेको तुलनामा नियमित रक्सी खाने मान्छेको दिमाग सुकेको हुन्छ । र, दिमागले राम्ररी काम गर्न सक्दैन ।

रक्सीको कारण मस्तिष्क पक्षघात हुने जोखिम कति हुन्छ ?

रक्सीको कारण मस्तिष्क पक्षघात हुने जोखिम पनि धेरै हुन्छ । रक्सीले पहिले आनन्द दिन्छ । डोज बढ्दै जाँदा मान्छे आक्रामक भएर जान्छ । रक्सी जति बढी खायो मान्छे त्यति नै उत्तेजित हुँदै जान्छ । रक्सीले शरीरमा धेरै क्यालोरी दिन्छ, जसले गर्दा मानिस एकदमै उत्तेजित हुन्छ । हाम्रो मुटुको सामान्य चाल एक मिनेटमा ६० देखि ८० हुन्छ । तर रक्सी सेवनपछि त्यो भन्दा बढ्न थाल्छ ।

उत्तेजना सँगसँगै मान्छेको ब्लड सुगर र प्रेसर बढेर जान्छ । ब्लड प्रेसर धेरै उच्च अवस्थामा पुग्छ, जसले गर्दा मस्तिष्कघात हुनसक्छ । धेरै जनाको तथ्यांक हेर्दा अत्यधिक रक्सीको सेवनले मस्तिष्कघात हुन्छ । प्रेसर र सुगरको औषधि सेवन गर्नेहरूको लागि त झन् यो बढी खतरनाक हुन्छ । अत्यधिक रक्सी सेवनले तुरुन्तै मृत्यु पनि हुनसक्छ ।

अत्यधिक रक्सी पिउँदा आँखाको दृष्टि गएको जस्ता कुरा सुनिन्छ । यसमा पनि स्नायु प्रणालीको भूमिका हुनसक्छ ?

आँखासँग मस्तिष्कको कनेक्सन हुन्छ । जसले गर्दा रक्सीको सेवनले आँखासम्बन्धी समस्या पनि हुनसक्छ । रक्सीमा भएको (मेथिलिन इन्टक्सीकेसन) जुन एक किसिमको नराम्रो केमिकल हो । यो रिलिज भयो भने मान्छे कोमामा जानेदेखि दृष्टि गुम्ने पनि हुनसक्छ । यसरी दृष्टि गुमिसकेपछि र्फकन गाह्रो हुन्छ।

हट टपिक्स

अल्जाइमर

आयुर्वेद

इन्डोक्राइन (हर्मोन रोग)

एचआईभी

नेत्ररोग

प्रसूति तथा स्त्रीरोग

बालरोग

मानसिक स्वास्थ्य (डिप्रेसन, एन्जाइटी)

मिर्गौला तथा मुत्र रोग

मुख तथा दन्त रोग

योग तथा प्राणायाम

हेपटाइटिस