डा. सुमित आचार्य मिर्गौलारोग विशेषज्ञ
मिर्गौला खराब हुनुअघि कस्तो लक्षण देखिन्छ ?
२०७९ चैत २६ गते १८:०१
डा. सुमित आचार्य मिर्गौलारोग विशेषज्ञ
मिर्गौलाले शरीरका विकारयुक्त कुरा फाल्ने काम गर्छ । रगतमा हुने विषाक्त पदार्थलाई फिल्टर गर्ने, पानीको सन्तुलन मिलाउने, रातो रक्तकोष बनाउन चाहिने हर्मन उत्पादन गर्ने, ग्लुकोजको व्यवस्थापन गर्नेलगायत काम मिर्गौलाले गर्छ ।
तर जब मिर्गौलाले यो काम राम्रोसँग गर्न सक्दैन, तब शरीरमा धेरै किसिमका समस्या आउन थाल्छन् । मिर्गौला कमजोर भएका लक्षण धेरै कडा नहुने भएकाले धेरै जना मिर्गौला खराब भएपछि मात्र अस्पताल पुग्छन् ।
मिर्गौला कमजोर हुँदै गएको लक्षण
मिर्गौलामा समस्या हुँदा शरीरमा विषाक्त पदार्थ र फोहोरको सञ्चयले खानमा रुचि नहुने हुन्छ । मिर्गौलाले शरीरबाट फोहोर र अतिरिक्त सोडियम फिल्टर गर्न मद्दत गर्छ । जब मिर्गौलाले राम्रोसँग काम गर्न छोड्छ । जसले सोडियम शरीरमा जम्मा हुन थाल्छ र खुट्टा तथा शरीर सुन्निने हुन्छ । मिर्गौला कमजोर भएका व्यक्तिमा देखिने अर्को लक्षण शरीर कमजोर र आलस्य हुने हो ।
कमजोरी र थकान महसुस हुनु मिर्गौला समस्याको प्रारम्भिक लक्षण हो । मिर्गौला रोग बढ्दै जाँदा, पहिले भन्दा कमजोर र धेरै थकित महसुस हुन थाल्छ । मिर्गौलामा विषाक्त पदार्थ सञ्चयका कारण कमजोर र थकान महसुस हुने हुन्छ ।
सामान्य व्यक्तिलाई दैनिक ६ देखि १० पटक पिसाब लाग्छ । यो भन्दा धेरै पटक पिसाब गर्नु मिर्गौलामा समस्या भएको संकेत हो । मिर्गौलाको समस्या भएमा, व्यक्तिलाई धेरै कम वा धेरै पटक पिसाब लाग्छ । पिसाबमा धेरै फिंज आउने र रगत देखा पर्ने पनि हुन्छ ।
मिर्गौला खराब हुँदा देखिने अन्य लक्षणमा वाकवाक लाग्ने, सास फेर्न असहज हुने, पेट दुख्ने, निद्रा नलाग्ने, हातगोडा सुन्निने र झम्झमाउने, सास गन्हाउने, रगतको कमी, जिब्रोको स्वाद बदलिने शरीरको ऊर्जा नभएको महसुस हुने, ढाड दुख्ने, मुख सुन्निने हुन् । बिरामीको देखा परेको शारीरिक परिवर्तन हेरेर तथा बिरामीसँग कुरा गरेर यीमाथिका लक्षण देखिएको छ भने मिर्गौलाको समस्या हो कि होइन भनेर थाहा पाउन सकिन्छ । मधुमेह तथा उच्च रक्तचाप भएको व्यक्तिमा मिर्गौलाको समस्या बढी देखिने भएकाले उनीहरूले विशेष ध्यान दिनुपर्छ ।
मिर्गौला खराब भएको थाहा पाउने तरिका
ब्लड प्रेसर बढेको छ, खुट्टा सुन्निएको छ, पिसाबमा फिंज आएको छ, पिसाबको रंग परिवर्तन भएको छ, रगत देखा परेको छ भने मिर्गौला खराब भएको छ कि भनेर शंका गर्नुपर्ने हुन्छ ।
पिसाबमा प्रोटिन गएको छैन भने मिर्गौलासम्बन्धी रोग लागेको हुन सक्छ । त्यसैले पिसाबसम्बन्धी समस्या छ भने मिर्गौलारोग विशेषज्ञसँग परामर्श लिनुपर्छ । मिर्गौलामा खराबी छ कि छैन भनेर रगतमा क्रियाटिनिनको मात्रा परीक्षण गर्न सकिन्छ ।
यदि रगतमा क्रियाटिनिनको मात्रा बढेको छ भने मिर्गौला बिग्रिन सुरु भएको संकेत हुन सक्छ । यस्तै अल्ट्रासाउन्ड तथा पिसाबको जाँच गरेर पनि मिर्गौला बिग्रिएको छ कि छैन पत्ता लगाउन सकिन्छ ।
मिर्गौला कमजोर भएमा उपचार
केही व्यक्तिमा विभिन्न कारणले दीर्घकालीन रूपमा मिर्गौला खराब हुन्छ भने कसैमा भने एक्कासि मिर्गौला खराब हुन सक्छ ।
मिर्गौलाको समस्या देखा परेमा सुरुमा त अस्पताल गएर कुन अवस्थामा छ भनेर जाँच गर्नुपर्छ । मिर्गौलाको समस्या सुरुकै अवस्थामा पत्ता लाग्यो भने औषधि खाएर नै ठीक हुन्छ । खराब हुँदै गएको मिर्गौलालाई पहिचान गरेर उपचार गरिएन भने हरेक वर्ष १० प्रतिशतले बिग्रिंदै जान्छ । तर उपचार गरियो भने बिग्रिने क्रमलाई घटाएर दुईदेखि तीन प्रतिशतमा झार्न सकिन्छ ।
मिर्गौला खराब हुँदा पाँच चरण हुन्छन् । चौथो चरणसम्मका बिरामीलाई औषधिले नै ठीक हुन्छ । पहिलो चरणमा छ भने दोस्रोमा जान नदिने दोस्रोमा भए तेस्रोमा जान नदिने गर्दै औषधिले रोक्दै रोक्दै जान्छ । त्यसपछि औषधि नियमित खानुपर्छ । तर अन्तिम अर्थात् पाँचौं चरणमा भने डायलाइसिस र मिर्गौला प्रत्यारोपण मात्र विकल्प हुन्छ ।
मिर्गौला स्वस्थ राख्न के गर्ने ?
मिर्गौलाको समस्या प्रायः मधुमेह र उच्च रक्तचापका कारण देखिन्छ । त्यसैले यस्तो दीर्घकालीन स्वास्थ्य समस्यालाई नियन्त्रणमा राखेर मिर्गौलालाई स्वस्थ राख्न सकिन्छ । जथाभावी पेनकिलर तथा औषधि खाँदा मिर्गौलामा समस्या आउन सक्छ । त्यसैले जथाभावी औषधि नखाएर पनि मिर्गौला स्वास्थ राख्न सकिन्छ ।
कुनै वंशाणुगत रोगको जोखिम छ भने त्यसलाई पहिचान गर्ने मिर्गौलामा हुने नेफ्राइटिस, मिर्गौला संक्रमण र पत्थरी भएमा, प्रोस्टेटको समस्या भएर पिसाब रोकिने समस्या भएमा तुरुन्त उपचार गर्नुपर्छ ।
मिर्गौला स्वस्थ राख्न स्वस्थ जीवनयापन जरुरी हुन्छ । यसको लागि सही खानपान, सही दिनचर्या, सही मानसिक स्थिति हुनुपर्छ । ताजा, पोषिलो र सन्तुलित खाना खाने, नियमित व्यायाम गर्ने, योग गर्ने गर्नुपर्छ ।
(डा. आचार्य मिर्गौलारोग तथा मिर्गौला प्रत्यारोपण विशेषज्ञ हुन् । उनी शहीद धर्मभक्त राष्ट्रिय प्रत्यारोपण केन्द्र र नर्भिक अस्पतालमा कार्यरत छन् । आचार्यसँग अनलाइनखबरकर्मी सुमित्रा लुइटेलले गरेको कुराकानीमा आधारित)
प्रतिक्रिया 4