राति ड्युटी गर्नेहरूमा देखिन्छन् यस्ता स्वास्थ्य समस्या, के गर्ने ?

सामान्यतया हाम्रो दैनिकी भनेको दिनमा काम गर्ने र रातमा सुत्ने भन्ने हुन्छ । तर सबै पेशा उस्तै खालका हुँदैनन् । स्वास्थ्य सेवा, सुरक्षा, सूचना प्रविधि जस्ता थुप्रै पेशा छन्, जसमा राति पनि काम नगरी सुखै छैन ।

सवारी चालक, रात्रीकालीन होटल व्यवसाय, व्यापार आदि क्षेत्रमा काम गर्ने व्यक्ति पनि रातभर सुत्दैनन् । कतिपय उद्योगहरूले उत्पादन बढाउनका लागि राति पनि काम सुचारु राख्ने गर्छन् ।

रात्रीकालीन ड्युटी गर्नेहरू दिउँसो सुत्छन् । मानव शरीर सामान्यतया रातमा सुत्न र दिनमा सक्रिय रहने गरी विकास भएको हुन्छ । रात्रीकालीन ड्युटीले यो प्राकृतिक चक्रलाई बिथोल्छ । यसले शारीरिक र मानसिक स्वास्थ्यमा विभिन्न समस्याहरू निम्त्याउन सक्छ।

रात्रीकालीन ड्युटी गर्नेहरूमा कस्ता स्वास्थ्य समस्या देखिन्छन् त ?

रात्रीकालीन ड्युटीले शरीरको प्राकृतिक जैविक घडीमा असर पार्छ, जसलाई सर्काडियन रिदम डिस्रप्सन भनिन्छ। यो अवस्थाले विभिन्न शारीरिक र मानसिक समस्याहरू निम्त्याउँछ।

प्रमुख स्वास्थ्य समस्याहरू 

१.निद्रासम्बन्धी समस्या

रातमा काम गरेर दिउँसो सुत्ने प्रयास गर्दा निद्रा नलाग्ने वा पर्याप्त निद्रा नहुने समस्या हुन्छ । दिउँसोको उज्यालो, आवाज र वातावरणीय अवरोधले गहिरो निद्रा लिन गाह्रो हुन्छ।

२.पाचन समस्याहरू

अनियमित खानपान र रातको समयमा खानाले पाचन प्रणालीमा गडबडी, अपच र ग्यास्ट्रिकको समस्याहरू निम्त्याउँछ । रात्रीकालीन ड्युटी गर्नेहरूमा ग्यास्ट्रोइसोफेजियल रिफ्लक्स रोग र पेप्टिक अल्सरको जोखिम बढ्छ ।

३.मुटुसम्बन्धी रोग

रात्रीकालीन ड्युटी गर्नेहरूमा उच्च रक्तचाप, हृदयघात र मस्तिष्कघातको जोखिम बढी हुने विभिन्न अनुसन्धानले देखाएको छ। यो तनाव हार्मोन (कोर्टिसोल) को वृद्धि र अनियमित जीवनशैलीका कारण हुन्छ ।

४.मधुमेह र मोटोपन

रात्रीकालीन ड्युटीले इन्सुलिन संवेदनशीलता कम गर्छ, जसले टाइप २ मधुमेहको जोखिम बढाउँछ । राति ड्युटी हुँदा प्राय: रातमा खानुपर्ने हुन्छ । राति खाने बानी र शारीरिक निष्क्रियताले मोटोपन निम्त्याउँछ ।

५.प्रतिरक्षा प्रणाली कमजोर

निद्रा अनियमित हुँदा प्रतिरक्षा प्रणाली कमजोर हुन्छ, जसले सङ्क्रमण र रोगहरूको जोखिम बढाउँछ ।

६.हर्मोनल असन्तुलन

मेलाटोनिन (निद्रालाई नियन्त्रण गर्ने हार्मोन) को उत्पादनमा कमी आउँछ, जसले निद्रा र समग्र स्वास्थ्यमा असर गर्छ ।

७.चिन्ता/डिप्रेसन

रात्रीकालीन ड्युटीले सामाजिक जीवन र पारिवारिक समयमा असर पार्छ, जसले तनाव र चिन्ता बढाउँछ। निद्राको कमी र जैविक घडीको गडबडीले डिप्रेसनको जोखिम बढाउँछ।

८.स्मरणशक्ति कमी

अनियमित निद्राले मस्तिष्कको कार्यक्षमता घटाउँछ, जसले स्मरणशक्ति र निर्णय लिने क्षमतामा असर पार्छ। रात्रीकालीन ड्युटी गर्नेहरूमा चिडचिडापन र मूडमा उतारचढाव देखिन्छ।

९.सामाजिक सम्बन्धमा असर

रातमा काम गर्ने व्यक्ति दिउँसोमा सुत्नुपर्छ । जतिबेला अरु व्यक्तिहरू सक्रिय हुन्छन्, त्यो समय सुत्नुपरेपछि परिवार र साथीहरूसँग समय बिताउने अवसर कम हुन्छ ।सामाजिक गतिविधि तथा विभिन्न समारोहहरूमा सहभागी हुन पनि समस्या पर्छ । जसले, सामाजिक सम्बन्धमा तनाव उत्पन्न गर्छ।

१०. अव्यवस्थित जीवनशैली

नियमित खानपान, व्यायामको कमी र अनुचित निद्राले समग्र जीवनशैलीलाई असर पारिरहेको हुन्छ । अव्यवस्थित जीवनशैलीका कारण विभिन्न दीर्घरोगहरूको जोखिम बढ्छ ।

स्वास्थ्य समस्याहरू कम गर्ने उपायहरू

जतिसुकै समस्या भए पनि अत्यावश्यक सेवामा राति पनि काम गर्नैपर्छ । यसकारण राति ड्युटी गर्ने व्यक्तिले सकेसम्म कम असर गरोस् भनेर निम्न कुरामा ध्यान दिनु आवश्यक छ ।

१.निद्राको व्यवस्थापन

दिउँसो सुत्दा सुत्ने कोठालाई अँध्यारो, शान्त र उचित तापक्रम कायम गर्ने । झ्यालमा कालो पर्दा लगाउन सकिन्छ । रात्रीकालीन ड्युटी गरेपछि सुत्ने र उठ्ने समयको निश्चित तालिका बनाउने । दिउँसो सुतेका बेला विभिन्न व्यक्तिको फोन आएर डिस्टर्ब हुन्छ भने फोन अफ वा साइलेन्टमा राख्ने । अती जरुरी नपरीकन निद्रा माया मारेर दिउँसोका कुनै कार्यक्रम, जमघट वा समारोहमा समावेश नहुने ।

२.स्वस्थ खानपान

सन्तुलित आहार, फलफूल, सागपात तथा पोषणयुक्त खानामा जोड दिने । प्रशोधित तथा बजारका तयारी खानेकुरा सकेसम्म नखाने ।  रातमा सलाद, सूप जस्ता हल्का खाना खाने । रातको ड्युटी सकिने बेलातिर सकेसम्म चिया कफी नपिउने, यसले ड्युटीपछि सुत्ने बेला निद्रा नपर्न सक्छ । डिहाइड्रेसनबाट बच्न प्रशस्त मात्रामा पानी पिउने । रातिमा नसुत्दा ग्यास्ट्राइटिस, कब्जियत जस्ता समस्या देखिन सक्छ त्यसैले फाइबरयुक्त खानामा पनि जोड दिनुपर्छ ।

३.नियमित व्यायाम

हप्तामा कम्तिमा ५ दिन,  दिनको ३० मिनेट  व्यायाम गर्नु आवश्यक छ । तनाव कम गर्न प्राणायाम र ध्यान गर्ने।

४.समय-समयमा स्वास्थ्य जाँच

रातिमा ड्युटी गर्ने व्यक्तिले आफ्नो अवस्था अनुसार नियमित रक्तचाप, मधुमेह र कोलेस्ट्रोल जाँच गर्दा सम्भावित रोगको जोखिमबाट बच्न सकिन्छ । तनाव भएमा मानसिक स्वास्थ्य समस्याहरूका लागि मनोवैज्ञानिक परामर्श लिन सकिन्छ।

५.कामको सही व्यवस्थापन

रातको समयमा काम गर्दा तनावपूर्ण अवस्थाबाट बच्नुपर्छ । काम गर्ने स्थानमा आँखालाई सहज हुनेगरी उज्यालोको सही व्यव्थापन गर्नुपर्छ । ड्युटीमा छोटो-छोटो ब्रेक लिन राम्रो।

६.सामाजिक व्यवसथापन

परिवार र साथीहरूसँग समय बिताउनका लागि समयको व्यवस्थापन गर्नु आवश्यक छ । ड्युटी सकेर आएपछि निश्चित समय सुतिसकेपछि र राति फेरि ड्युटी जाने बेला नहुँदा सम्मको समय परिवार, आफन्त वा साथीहरूका लागि छुट्याउन सकिन्छ ।