जतिबेला पनि निद्रा लाग्छ, के-के कारण हुनसक्छ ?

जतिबेला पनि निद्रा लाग्नु एक यस्तो अवस्था हो, जसमा व्यक्ति दिनभर थकान, सुस्त वा अनियन्त्रित निद्राको अनुभव गर्छ ।  यो अवस्थाले दैनिक जीवन, काम र सामाजिक सम्बन्धमा असर पार्छ । नेपालमा, विशेष गरी शहरी क्षेत्रमा, यो समस्या तनाव, खराब जीवनशैली र स्वास्थ्य समस्याहरूका कारण बढ्दो छ । जति बेला पनि निद्रा लाग्नुका पछाडि शारीरिक, मानसिक, जीवनशैली, र वातावरणीय कारणहरू हुन सक्छन् ।

शारीरिक कारणहरू

निद्रासम्बन्धी रोग स्लिप एप्नियाको अवस्थामा सुत्दा श्वासप्रश्वास बारम्बार रोकिन्छ, जसले गहिरो निद्रा भङ्ग हुन्छ । फलस्वरूप, दिनमा सुस्त महसुस र निद्रा लाग्छ । नेपालमा, मोटोपन र शारीरिक संरचनाका कारण यो समस्या बढ्दो छ ।

नार्कोलेप्सी एक न्यूरोलोजिकल अवस्था हो, जसमा व्यक्तिकाे निद्रा अचानक अनियन्त्रित हुन्छ । यो दुर्लभ भएपनि नेपालमा पहिचानको कमी हुन्छ । रेस्टलेस लेग्स सिन्ड्रोममा पनि निद्रा बिथोलिन्छ । खुट्टामा असहज अनुभूति हुने समस्याले रातको निद्रालाई बिथोल्छ, जसले दिनमा निद्रा लाग्छ ।

हर्मोनल असन्तुलन

थाइराइडको समस्यामा पनि निद्रा गडबड हुन सक्छ, रातमा निद्रा नलाग्ने र दिनमा निद्रा लाग्ने हुन्छ  । थाइराइड हर्मोनको कमीले थकान र निद्राको अनुभव गराउँछ ।
मधुमेहको कारण रगतमा चिनीको स्तर उतारचढावले थकान र सुस्तता निम्त्याउँछ ।

एड्रिनल ग्रन्थीको समस्यामा कोर्टिसोल हर्मोनको कमीले पनि दिनभर निद्रा लाग्ने बनाउँछ ।

पोषणको कमी

नेपालमा विशेष गरी महिलाहरूमा, आइरनको कमीले रक्त अल्पता हुन्छ, जसले थकान र निद्रा लाग्छ । भिटामिन बी १२ र डी जस्ता भिटामिनहरूको कमीले मस्तिष्क र मांसपेशीको कार्यमा असर पार्छ, जसले सुस्त बनाउँछ र निद्रा लागि रहन्छ ।

शरीर पर्याप्त पानी नहुँदा थकान र निद्राको अनुभव हुन्छ ।

औषधि र रोगहरू

एन्टिडिप्रेसन्ट, एन्टिहिस्टामिन र उच्च रक्तचाप लगायतका औषधिको साइड इफेक्टले निद्रा लाग्न सक्छ । मिर्गौला रोग, कलेजो रोग वा क्यान्सर जस्ता दीर्घरोगले थकान र निद्रा निम्त्याउँछ ।

मानसिक स्वास्थ्यसँग सम्बन्धित कारण

डिप्रेसनले थकान, ऊर्जाको कमी र दिनमा अत्याधिक निद्रा निम्त्याउँछ । नेपालमा, मानसिक स्वास्थ्यप्रति जागरूकताको कमीले यो समस्यालाई पहिचान गर्न गाह्रो हुन्छ । डिप्रेसन भएका व्यक्तिहरू प्रायः दिनमा लामो समय सुत्ने वा सुस्त रहने गर्छन् ।

दीर्घकालीन तनाव र चिन्ताले रातको निद्रालाई बिथोल्छ, जसले गर्दा दिनमा थकान र निद्रा लाग्छ ।  तनाव एवं कामको दबाबले पनि यो समस्यालाई बढावा दिन्छ ।
लामो समयसम्म कामको दबाब वा मानसिक थकानले बर्नआउट हुन्छ, जसले दिनभर सुस्त र निद्रा लाग्ने बनाउँछ ।

जीवनशैलीसँग सम्बन्धित कारणहरू

अनियमित निद्रा तालिकाको कारणले पनि दिनमा थकान र निद्रा लाग्न सक्छ । रातमा काम गर्नेहरूले रातमा पर्याप्त निद्रा नपाउँदा दिनमा निद्रा लाग्छ । रातमा ढिलो सुत्ने वा अनियमित निद्रा तालिकाले व्यक्ति विशेषकाे सर्काडियन रिदम बिथोल्छ ।

चिनी र क्याफिन जस्ता अस्वस्थ खानपानको अत्याधिक सेवनले ऊर्जामा उतारचढाव ल्याउँछ । रातमा भारी खाना खाँदा पाचन प्रणालीमा दबाब पर्छ, जसले रातको निद्रा बिथोल्छ र दिनमा निद्रा लाग्छ ।

नियमित व्यायामको कमीले रक्तसञ्चार र अक्सिजन प्रवाह कम हुन्छ, जसले थकान र निद्रा निम्त्याउँछ । नेपालमा, विशेष गरी शहरी क्षेत्रमा एकै ठाउँ बसिरहेर गर्ने डेस्क जागिर र निष्क्रिय जीवनशैलीले यो समस्या बढाएको छ ।

रातमा मोबाइल, ल्यापटप वा टिभीको अत्याधिक प्रयोगले मेलाटोनिन उत्पादनमा कमी आउँछ, जसले रातको निद्रालाई बिथोल्छ र दिनमा सुस्ती हुन्छ ।

वातावरणीय र सामाजिक कारणहरू

दिउँसो सुत्नेहरूका लागि उज्यालो र आवाजले गहिरो निद्रा लिन गाह्रो बनाउँछ । गर्मी ठाउँ छ भने गर्मीले थकान र निद्रा लाग्ने बनाउँछ । परिवार र समाजको जिम्मेवारीले तनाव बढाउँछ, जसले निद्रा लाग्ने बनाउँछ ।

प्रभावहरू

जतिबेला पनि निद्रा लागिरहने समस्याले विभिन्न समस्या निम्त्याउँछ ।

-शारीरिक थकान, रोगसँग लड्ने शक्तिमा कमी हुने र रोगको जोखिम धेरै हुने ।

-मानसिक  चिन्ता, डिप्रेसन  र स्मरण शक्तिमा कमी ।

-कार्यक्षमतामा कमी, सामाजिक दूरि  ।

-काममा कम उत्पादकता, जागिरमा जोखिम ।

समाधानका उपायहरू

-शारीरिक स्वास्थ्य सुधारमा ध्यान दिने । रक्त अल्पता, थाइराइड र मधुमेहको नियमित स्वास्थ्य जाँच गर्ने ।

-पोषणका लागि आइरनयुक्त खानेकुरा पालुङ्गो, रातो मासु, भिटामिन बी १२ युक्त माछा, अण्डा,र भिटामिन डी युक्त माछा, अण्डा आदि खाना खाने ।

-डिहाइड्रेसनबाट बच्न दिनमा २–३ लिटर पानी पिउने ।

-नियमित निद्रा तालिका बनाउने,  रातमा कम्तीमा ७–८ घण्टा सुत्ने बानी बसाल्ने ।

-सुत्ने कोठालाई अँध्यारो, शान्त, र चिसो बनाउने ।

-रातमा स्क्रिन टाइम कम गर्ने ।  सुत्नुअघि १–२ घण्टा मोबाइल र टिभी बन्द गर्ने ।

-नियमित व्यायाम गर्ने ।  हप्तामा ५ दिन, ३० मिनेट हिँड्ने, योग वा साइक्लिङ गर्ने ।  सूर्य नमस्कार र प्राणायाम उपयोगी छन् ।

-खानामा फलफूल, सागसब्जी र साबुत अन्न समावेश गरी सन्तुलित खानपान खाने ।  जङ्क फुड र क्याफिन कम गर्ने ।

-तनाव व्यवस्थापन गर्ने ।  ध्यान, माइन्डफुलनेस, र आफूलाई मन पर्ने काम गरेर तनाव व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ ।