सामाजिक सञ्जाल बन्द : खोसियो अल्टरनेटिभ प्ल्याटफर्मको रोजीरोटी

२० भदौ, काठमाडौं । सम्पदा लिम्बूले पडकास्ट चलाउन थालेको ६ वर्ष भयो । उनको आयस्रोतको आधार नै युट्युब थियो । तर सरकारले सामाजिक सञ्जाल बन्द गरेपछि उनी अन्योल र चिन्तित छिन् ।

‘यही पेसाबाट बाँचिरहेको छु । रोजीरोटीको सवाल छ । के गर्ने अन्योलमा छु । सामाजिक सञ्जालको नियमन आवश्यक छ तर विकल्प चाहिँ सरकारले किन नदिएको ?,’ सम्पदा प्रश्न गर्छिन् ।

दर्ता गर्न आएन भने अन्धकारमै बस्ने हो ?

रेडियो-टेलिभिजन छोडेर नयाँ मिडियामा मोडिएकी सम्पदा यतिबेला अनिश्चयको घेरामा छिन् । ‘अर्को जागिर छैन । कति बेरोजागर हुन्छन् । जीवन नै यसैमा समर्पित गर्नेलाई ठूलो असर पर्‍यो । फेसबुक युट्युब दर्ता गर्न आएनन् भने के हुन्छ ? दर्ता गर्न आउला भन्ने आशाले बन्द गरेको होला । दर्ता गर्न आएन भने अन्धकारमै बस्ने हो  ?,’ यतिबेला उनको मनमा प्रश्नैप्रश्न खेलिरहेको छ ।

सरकारले हतारो गरेको निचोड उनको छ । ‘आगामी दिन हेरौं, के हुन्छ । तर सरकारले हतारो गर्दा हामीलाई धेरै गाह्रो भयो,’ उनले भनिन् । उनले सामाजिक विषयवस्तुमा पडकास्ट चलाउँदै आएकी छिन् ।

नियन्त्रण होइन नियमन गर्नुपर्छ

रुटिन अफ नेपाल बन्द (आरओएनबी) का संस्थापक भिक्टर पौडेल २०११ देखि फेसबुक पेजबाट सूचना प्रवाह गरिरहेका छन् । युवा पुस्ताका लागि भरपर्दो सूचना र सकारात्मक सन्देश प्रवाहको स्रोत आरओएनबी बनेको छ ।

तर, सामाजिक सञ्जाल बन्दले आरओएनबीलाई पनि असर परेको छ । ‘नियमन गर्नु राम्रो हो तर नियन्त्रण गर्नु भएन । विकल्प के हो त ? मेटा र सरकारको टसल होला तर यसले जनतालाई त असर पर्‍यो नि,’ पौडेलले भने, ‘बन्द गरेको भन्दा पनि प्ल्याफर्मको विकल्प भएन । अब हामीले के चलाउने ? टिकटक र भाइबर बाहेक अर्को विकल्प छैन । फेसबुकको अल्टरनेटिभ नभएकाले गाह्रो भइरहेको छ ।’

यो पनि पढ्नुहोस

सामाजिक सञ्जाल बन्दको असर : गुम्दैछ कन्टेन्ट क्रिएटर र स्टार्टअपको आम्दानी

यद्यपि, उनले आरओएनबीलाई टिकटक र भाइबरमा विस्तार गरेका छन् । तर विदेशमा रहेका नेपालीले समेत पौडेललाई सोधिरहेका छन्, ‘बुवाआमासँग केबाट कुरा गर्ने ?’

पौडेल भन्छन्, ‘परिवारलाई कसरी सम्पर्क गर्ने भनेर म्यासेज आइरहेको छ । भाइबर चल्छ भनेका छौँ तर नेपालमा बस्ने बाबाआमाले भर्खर फेसबुक र म्यासेन्जर चलाउन सिक्नुभएको थियो । बिजनेसमा त असर पर्‍यो नै नर्मल मानिसलाई पनि असर परेको छ ।’ एकअर्कासँग सम्पर्क नै टुटेको उनी बताउँछन् ।

सरकारको अपरिपक्व निर्णय

सन्तोष देउजाले पनि ठूला अवसर छोडेर फेसबुक र युट्युब च्यानल चलाएको ७ वर्ष भयो । सरकारको निर्णयप्रति उनी पनि सन्तुष्ट छैनन् । ‘मूलधार छोडेर भविष्य खोजेर आएको हुँ । घाम, पानी, हिलो, धुलो नभनी संघर्ष गरेर च्यानललाई यहाँसम्म ल्याएको हो । अहिले आएर बन्द भयो । सामाजिक सञ्जालमा अवसर देखेर अरू छोडेर आएको हो तर सरकारले लात हान्ने काम गर्‍यो । बन्द गर्ने निर्णय सच्याउनुपर्छ,’ उनले भने ।

यो पनि पढ्नुहोस

६ असर, फेसबुक बन्द हुँदा नेपालीको जीवनशैलीमा कस्तो प्रभाव पर्छ ?

सामाजिक सञ्जाल बन्द गर्न खोज्नु सरकारको अपरिपक्व निर्णय भएको उनको टिप्प्णी छ । ‘सामाजिक सञ्जाल बिजनेस बनेको कुरालाई रोक्न खोज्नु राम्रो भएन । युट्युब बन्द गर्ने भनिएको छ, तर संसद्‌को लाइभ नै युट्युबबाट हुन्छ । अब कहाँ हेर्ने ? जनताको सूचनाको हक के हुन्छ । बन्द गर्नुअघि सरकारको तयारी पुगेन । निर्णय खारेज गर्नुपर्छ,’ उनले भने । देउजाले समसामयिक विषयमा नयाँ मिडियाबाट पत्रकारिता गरिरहेका छन् ।

नयाँ चेतना र प्रविधिलाई रोक्नु हुँदैन

मूलधारको पत्रकारित छोडेर नयाँ मिडियामा फड्को मारेका हुन् केशव जोशी । उनी संसद्‌देखि राजनीतिक विषयमा रिपोर्टिङ गर्छन् । उनको प्रसारणको माध्यम युट्युब र फेसबुक हो । सरकारले सामाजिक सञ्जाल बन्द गर्ने निर्णय गरे पनि जोशीले भिडियो बनाउन छोडेका छैनन् । तर कतिबेला पूरै रोकिने हो भन्ने संसय छ जोशीलाई ।

‘बोल्दाबोल्दै जान्छ कि जस्तो लाग्छ । भिडियो सामग्री तयार परेको छ । अपलोड गर्दागर्दै रोकिन्छ भन्ने भय छ । भविश्य नै भएन,’ जोशी भन्छन्, ‘ग्लोबल भिलेजमा छौँ । तर नयाँ चेतना र प्रविधिलाई रोक्न सकिदैन ।’

कांग्रेस महामन्त्री गगन थापाले कीर्तिपुरको डाँडामा बसेर तीन/चार लाख कमाउने भनेर गरेको भाषणलाई सरकारको निर्णयले व्यंग्य गरेको तर्क उनको छ । ‘सरकारको निर्णयले युवा पलायन हुने भए । सामाजिक अपराध बढ्ने भयो,’ उनले भने ।

यो पनि पढ्नुहोस

सामाजिक सञ्जाल बन्द गरेर सरकार उल्टो बाटो हिँड्यो : गगन थापा

आफू फेरि मूलधारको मिडियामा फर्किने अवस्था पनि नरहेको जोशीले बताए । त्यसैले सामाजिक सञ्जाललाई व्यवस्थित गरेर चलाउन दिनुपर्ने मत उनको छ । अहिले सामाजिक सञ्जाल बन्द गर्नुलाई जोशी राणा शासनको संज्ञा दिन्छन् ।

‘त्रिचन्द्र कलेज खोल्दै गर्दा राणाहरूले आफ्नो खुट्टामा बञ्चरो हान्ने काम गर्‍यौं भनेका थिए । तर कलेज खोलेका थिए । गणतन्त्रमा त सामाजिक सञ्जाल नै बन्द गरियो,’ उनले भने ।

सरकारले नियन्त्रण गर्न खोज्यो

सन् २०१४ देखि नयाँ मिडियामा भिडियो सामग्री उत्पादन गर्दै आएका छन् सुशान्त प्रधान । सामाजिक सञ्जालसम्बन्धी होस् वा प्रेससँग सम्बन्धित विधेयक । यी विषयमा प्रधानले पहिल्यैदेखि नै आवाज उठाउँदै आएका छन् ।

सामाजिक सञ्जाललाई नियमनभन्दा पनि नियन्त्रण गर्न खोजेको मत उनको छ । ‘हाम्रो काममा प्रभाव त पर्ने नै भयो तर यो सूचनाको हकमा पनि प्रतिबन्ध लगाउन खोजिएको हो,’ उनले भने, ‘लिपुलेकको कुरा आएको छ । भ्रष्टाचारको कुरा आएको छ । चुनाव पनि आउँदै छ । कन्टेन्ट हटाउनका लागि नियन्त्रण गर्न खोजिएको हो ।’

यो पनि पढ्नुहोस

फेसबुकसहित २६ वटा सामाजिक सञ्जाललाई बन्द गर्न दूरसञ्‍चार प्राधिकरणको निर्देशन

लोकतन्त्रमा सामाजिक सञ्जाललाई दर्ता गराउन नसक्नु सरकारको कमजोरी देख्छन् प्रधान । ‘दर्ता गर्न नसक्नु सरकारकै कमजोरी हो,’ उनले भने ।

१०औँ हजार प्रभावित, कार्यालय बन्द गर्ने तयारी

माथि उल्लेखित त प्रतिनिधि पात्र मात्र हुन् । नयाँ मिडियामा काम गर्नेको संख्या बढिरहेको छ । तर यति नै संख्यामा छन् भन्ने यकिन तथ्यांक छैन । अनलाइन टिभी पत्रकार संघका अध्यक्ष जीवन भण्डारीका अनुसार ७ देखि १० हजार जना प्रत्यक्ष रूपमा जोडिएर काम गरिरहेका छन् ।

‘तथ्यांकको लागि रिसर्च गर्न प्रेस काउन्सिललाई भनेको हो तर काम भएको छैन । रिसर्च हुने हो भने नयाँ मिडिया सूचीकरणमा पनि आउँथे । कति कमाउने रहेछन्, कति लगानी गरेको रहेछ थहा हुने थियो,’ भण्डारीले भने ।

उनका अनुसार अनलाइन टिभी पत्रकार संघमा मात्र १ हजार सदस्य छन् । ‘मूलधारबाट समेत अनलाइन टिभीमा आउने क्रम बढिरहेको थियो । तर अब बन्दले असर पर्ने भयो,’ उनले भने ।

यो पनि पढ्नुहोस

यस्ता छन् सामाजिक सञ्जाल बन्द गर्ने सरकारी निर्णयका पृष्ठभूमि र असर

अनलाइन टिभीमा काम गर्नेले १ लाखदेखि ४० लाखसम्म कमाएको उदाहरण प्रशस्त रहेको उनी बताउँछन् । ‘१०औँ हजारले रोजगारी पाएका थिए । ४–५ जनाको परिवार चलेको थियो । अब आर्थिक संकट निम्तिने भयो । मानसिक समस्या पनि हुन्छ,’ उनले भने ।

अनलाइन टिभी सञ्चालकहरूले क्यामेरा बिक्रीमा भनेर समेत लेख्न थालेको बताउँछन् भण्डारी । ‘क्यामेरा बिक्रीमा भनेर साथीहरूले लेखिरहेका छन् । कार्यालय बन्द गर्ने तयारीमा छन् । सयौं कार्यालय बन्द हुँदा भोलि अन्तर्राष्ट्रिय समाचार बन्छ,’ भण्डारीले भने, ‘करोडौं आम्दानी नेपालीको गोजीमा आएको थियो, सरकारले खोस्यो ।’

यो पनि पढ्नुहोस

‘सामाजिक सञ्जाल बन्द गर्नुअघि प्रविधि कूटनीति अपनाउन सकिन्थ्यो’

यो पनि पढ्नुहोस

‘सामाजिक सञ्जाल बन्द गर्दा नेपालको लोकतान्त्रिक छविमा आघात पुग्छ’

यो पनि पढ्नुहोस

सामाजिक सञ्जाल बन्द गर्ने निर्णय अधिनायकवादतर्फको संकेत : राप्रपा

यो पनि पढ्नुहोस

सामाजिक सञ्जाल बन्द गर्ने निर्णय आपत्तिजनक : माओवादी केन्द्र

यो पनि पढ्नुहोस

सरकारले सामाजिक सञ्जाल बन्द गर्ने निर्णय किन गर्‍यो ?

यो पनि पढ्नुहोस

सामाजिक सञ्जाल बन्दले तत्काल पर्ने मुख्य ४ असर

यो पनि पढ्नुहोस

कुन-कुन सामाजिक सञ्जाल चल्छन्, कुन चल्दैनन् ? (सूचीसहित)

यो पनि पढ्नुहोस

फेसबुकसहितका सामाजिक सञ्जाल बन्द गर्ने सरकारको निर्णय