…अनि कर्णदासले आमा सम्झिएर गीत गाए

८ मंसिर, काठमाडौं । कृषिकर्म गरेर पोखरा बसिरहेका गायक कर्णदास निकै कम मात्र गीत रेकर्ड गर्छन् । मर्ममा नछोएसम्म कुनै पनि गीत गाउन तयार नहुने उनी यसपटक भने आफ्नै राजीखुसीमा रेकर्डिङका लागि काठमाडौं आए ।

गत कात्तिक ३ गते बिहानको फ्लाइटमा काठमाडौं झरेका कर्णदास विमानस्थलबाट सिधै अनामनगरको सेवा रेकर्डिङ स्टुडियो पुगे । त्यहाँ कवि श्रवण मुकारुङ, एरेञ्जर रिदम कँडेल र आरके अदीप्त गिरी उनलाई नै कुरिरहेका थिए ।

केही मिनेटको आरामपछि पानी खाएर उनी स्टुडियो प्रवेश गरे । एक सातादेखि घरमै रियाज गरेको हुनाले कर्णदास सिधै रेकर्डको लागि तयार थिए ।

गीत बोल थियो– ए कालीगण्डकी ! हे आमा गण्डकी…!

कर्णदासले दुई घण्टासम्म आलाप तानेर कालीगण्डकी नदीको विलाप गाउन खोजे । तर आफ्नै गायकी उनलाई चित्त बुझिरहेको थिएन ।

यहीबेला स्टुडियो बाहिरबाट कवि श्रवण मुकारुङले सोधे, ‘गायकज्यूलाई भोक लाग्यो कि !’

प्राकृतिक सम्पदाको विनाश बढेकोमा चिन्ता गरिरहेका कर्णदास नदीमाथिको यो गीत गाउने अवसर सुखद संयोग बन्न पुगेको बताउँछन् । पहिलोपटक गीत हेर्नेबित्तिकै गाउन राजी भएका उनी अहिले कालीगण्डकी नदी बचाउ अभियानमा सक्रिय भएर जोडिएका छन् ।

कर्णदास खाजा खान बाहिर निस्किए । रेकर्ड चल्दै गरेको बेला भएकाले खानेकुरामा उनी सचेत हुन्छन् । यसैले उसिनेको चना र अण्डा मात्र खाए । लबीमा आराम गर्ने क्रममा कर्णदास, कवि श्रवण, एरेञ्जर रिदम कँडेल र आरके अदीप्त गिरीले यो गीतको पृष्ठभूमिबारे कुरा गरे ।

सबैको एकमत थियो– नेपालका नदीहरूमाथिको दोहन बढेको छ । हामीले सृजनात्मक प्रतिरोध गर्नैपर्छ ।

पोखरा उपत्यकाकै नालामुख गाउँमा जन्मेहुर्केका कर्णदासका गीत ५० को दशकमा सर्वाधिक चर्चामा थिए । सेती नदी, माछापुच्छ्रे र धौलागिरीको आँगनमा हुर्केका यी गायकलाई कालीगण्डकी नदी मासिँदै गरेकोमा निकै चिन्ता बढेको थियो ।

दश वर्ष अमेरिका बसेका कर्णदास २०७२ को भुइँचालोपछि स्वदेश फर्के । त्यसपछि नेपालमा नै केही गर्ने सोचले अहिले पोखरामा रेशम खेती गर्ने अन्तिम तयारीमा छन् ।

‘नदी भनेको त आमासमान हो नि,’ कर्णदास भन्छन्, ‘यति कुरा पनि नबुझेर मानिसहरू नदी दोहन गरिरहेका छन् । पैसाका लागि प्रकृति नासिरहेका छन् ।’

रेकर्डिङका क्रममा आरके अदीप्त गिरी, गीतकार श्रवण मुकारुङ र गायक कर्णदास, बायाँबाट ।

यता कवि मुकारुङ आफ्नो हृदय उथलपुथल भएपछि काली नदीको गीत लेखेको बताउँछन् । देशका मुख्य नदीमाथि अतिक्रमण गरिएकोमा कवितामार्फत प्रतिरोध गरिरहेका उनले यसपटक गीतमार्फत अभिव्यक्त गरेका छन् ।

त्यहीबेला पर्वतबाट अभियन्ता एवं कवि आरके अदीप्त गिरीको समूहले ‘कालीगण्डकी बचाउ अभियान’ शुरु गरे । उक्त अभियानमा देशैभरिका कवि, लेखक, कलाकारहरूलाई सृजनात्मक प्रतिरोध गर्न आह्वान गरिएको थियो ।

अभियानका लागि भनेर नै गत जेठ महिनामा मुकारुङले यो गीत लेखे । उनी भन्छन्, ‘कालीगण्डकी नदीलाई प्रतीक बनाएर देशैभरिका प्राकृतिक सम्पदालाई बचाऔं भन्न खोजको हुँ । यस्तो कुरामा हामी चुप बस्न हुँदैन भनेर यो गीत रेकर्ड गर्नसमेत पहल गरेको हुँ ।’

नदीकै पानी पिएर हुर्केका मुकारुङलाई नदी सभ्यतामाथिको अतिक्रमण सह्य थिएन । यसअघि पनि उनले ‘सुनकोशीको सुनको पानी परदेशीले पिउँदा’ बोलको गीत लेखेर नदीमाथि आफ्नो श्रद्धा व्यक्त गरेका थिए ।

मौलिक नेपाली गीत

नदी सभ्यतामाथि लेखिएका गीत संसारभरि फैलिएका छन् । अमेरिकी गीतकार पाउल रोबेनसनले लेखेको ‘ओल्ड म्यान रिभर’ संसारका दर्जनौं भाषामा अनुवाद भएर गाइएको छ ।

यही गीतलाई भुपेन हजारिकाले असमी र हिन्दीमा गाएका छन् । केही समयअघि नेपालमा पनि गायक अञ्जान र शुकन्तला जोशीले नेपालीमा गाएका थिए । यता रुसको भोल्गा नदीमा डुंगा खियाउनेहरूको संघर्षको गीत पनि सोभियत क्षेत्रमा राष्ट्रिय गीतसरह बनेको छ ।

कर्णदासले गाएको काली नदीको गीतमा भने कर्खा र देउडाको मिश्रण पाइन्छ । कवि मुकारुङले नेपालका गन्धर्वहरूले गाउने कर्खा र सुदूरपश्चिमको देउडाको स्वाद मिश्रण गरेर यो गीतलाई मौलिक नेपाली स्वाद दिएका छन् ।