फोक्सोको क्यान्सरका मुख्य कारण धुवाँ, धुलो र धूमपान

फोक्सोको क्यान्सर एउटा यस्तो जटिल क्यान्सर हो, जुन विश्वमा सबैभन्दा बढी मृत्युको कारण बन्ने गर्छ । नेपालमा देखिने क्यान्सरहरूमध्ये पहिलो नम्बरमा देखिने क्यान्सर पनि फोक्सोको नै हो । अन्य क्यान्सरको तुलनामा यही क्यान्सरको कारण मृत्यु पनि धेरै हुने गर्छ ।

विश्वमा प्रत्येक दिन ४ हजार ९३१ जनाको मृत्यु फोक्सो क्यान्सरको कारण हुन्छ । नेपालमा फोक्सो क्यान्सरको कारण प्रत्येक दिन करिब सात जनाको मृत्यु हुन्छ ।

फोक्सोको क्यान्सर ढिलो पत्ता लागेमा यसको उपचार निकै कठिन हुन्छ । त्यसैले यसलाई डरलाग्दो रोग पनि भन्ने गरिन्छ । तर, समयमै पत्ता लाग्यो भने यसको उपचार सम्भव छ ।

के क्यान्सरलाई प्रारम्भिक अवस्थामै पत्ता लगाउन सकिन्छ ? यसको लक्षणहरू के के हुन् ? यिनै विषयमा केन्द्रित रहेर अनलाइनखबरका लागि सुमित्रा लुइटेल ले क्यान्सर रोग विशेषज्ञ डा. अरुण शाही सँग गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश :

फोक्सोको क्यान्सर हुनुको मूल कारण के हो त ?

धूम्रपान, मदिरापान लगायत सेवनका कारण मानिसहरूमा फोक्सोको क्यान्सर हुने गर्दछ । त्यसो भन्दैमा धूम्रपान नगर्नेलाई फोक्सोको क्यान्सर नहुने भन्ने हुँदैन । तर जोखिम भने धूम्रपान गर्नेमा धेरै हुन्छ ।

वंशाणुगत कारण, वायु प्रदूषण, कमजोर रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता, फोक्सो सम्बन्धी दीर्घकालीन रोग लगायत कारण पनि फोक्सोको क्यान्सर हुने गर्छ ।

फोक्सोको क्यान्सर कस्तो मान्छेलाई हुनसक्छ ?

पाठेघरको मुखको क्यान्सर ग्रामीण भेगको महिलालाई, स्तन क्यान्सर शहरिया महिलालाई देखिए जस्तो फोक्सोको क्यान्सरमा हुँदैन । यो क्यान्सर शहरी र ग्रामीण दुवै भेगमा मान्छेलाई उत्तिकै मात्रामा देखिएको छ ।

धेरै धुवाँ धुलो र वातावरण प्रदूषणको सम्पर्कमा आउने, धूम्रपान गर्ने, इँट्टा भट्टामा काम गर्ने शहरियामा यो समस्या धेरै पाइन्छ । गाउँमा भने बिंडी, हुक्का खाने, दाउरा बालेर आगोमा खाना पकाउने महिलाहरूमा यो क्यान्सर बढी देखिएको छ ।

पहिले त स्कुलमा चकको प्रयोग गरेर पढाउने चलन थियो यस्तोमा चकको धुलोको कारण शिक्षकहरूमा फोक्सोको क्यान्सर बढी देखिन्थ्यो । १० देखि १५ प्रतिशत बिरामी भने धूम्रपान नगर्ने, धुवाँ धुलोमा काम नगर्नेमा पनि देखिएको छ ।

फोक्सो क्यान्सरको ८० प्रतिशत बिरामी कुनै न कुनै रूपमा धुवाँ, धुलो र धूम्रपानको सम्पर्कमा आएको पाइयो ।

भनेपछि त शहरी क्षेत्रका धुलो धुवाँले क्यान्सरको जोखिम धेरै रहेछ है ?

शहरी क्षेत्रका धुलो धुवाँले पनि क्यान्सरको जोखिम हुन्छ । धुवाँ धुलोले धूम्रपानले जस्तै फोक्सोमा असर गर्छ । वातावरण प्रदूषणले फोक्सोलाई बारम्बार जलन गराइदिन्छ जसका कारण फोक्सोको संक्रमण र निको हुने प्रक्रिया बारम्बार चलिरहन्छ । यस्तो प्रक्रियाले क्यान्सर गराउने सम्भावना बढाउँछ ।

कुन उमेर समूहमा यस्तो समस्या छ ?

यो समस्या खासगरी ६० वर्ष भन्दा माथिको उमेर समूहमा धेरै देखिएको छ । चुरोट खाने ८० देखि ९० प्रतिशत व्यक्तिलाई ६० वर्ष पछि फोक्सो क्यान्सरको समस्या धेरै देखिएको छ । ३५ देखि ४० वर्षको उमेर समूहमा जेनेटिक कारण ५ देखि १० प्रतिशतमा यो क्यान्सर देखिन्छ ।

लिंग अनुसार पनि फोक्सोको क्यान्सर हुने नहुने भन्ने हुन्छ ?

नेपालमा महिलाको तुलनामा पुरुषमा फोक्सोको क्यान्सर बढी देखिएको छ । पुरुषहरूमा देखिने क्यान्सरमा फोक्सो क्यान्सर पहिलो नम्बरमा पर्छ भने महिलामा तेस्रो नम्बरमा पर्छ ।

फोक्सोको क्यान्सर भएपछि त्यसको कुनै लक्षण देखिन्छ होला नि ?

फोक्सोको क्यान्सर भए कफ आउने, स्याँ–स्याँ हुने, छाती दुख्ने, खकारका साथमा रगत देखिने, सास लिनमा कठिनाइ हुने, एक्सरे गर्दा छातीमा दाग देखिने लगायत लक्षणहरू देखिन्छ ।

क्यान्सरलाई प्रारम्भिक अवस्थामै पत्ता लगाउन सकिन्छ ?

सिटी स्क्यान गरेर यो रोग भए नभएको पत्ता लगाउन सकिन्छ । त्यसको लागि धूम्रपान गर्ने, जोखिममा रहेका ५५ देखि ७५ वर्ष उमेर कटेपछि फोक्सोको क्यान्सर भए नभएको हेर्न बेलाबेलामा सिटी स्क्यान गर्नुपर्छ ।

लगातार खोकी लाग्यो, खकारमा रगत देखियो सामान्य उपचारबाट निको भएन भने छातीको अक्सरे गर्नुपर्छ । छातीको अक्सरेमा शंका लागे सिटीस्क्यान गर्नुपर्छ र त्यसमा पनि शंका लागे बायोप्सी गरेर क्यान्सर पत्ता लगाइन्छ ।

क्यान्सर भएमा के छ त उपचार ?

पछिल्लो केही वर्ष यता क्यान्सरको उपचार पद्धतिमा धेरै सुधार भएको छ । कुनै पनि क्यान्सरको जम्मा चार वटा स्टेज हुन्छ । जसमा स्टेज एक र स्टेज दुईलाई प्रारम्भिक चरण मानिन्छ । फोक्सोको क्यान्सर प्रारम्भिक चरणमा भएमा त्यसलाई शल्यक्रियाद्वारा सजिलै निकाल्न सकिन्छ । तेस्रो र चौथो स्टेजमा भने शल्यक्रियासँगै, किमोथेपारी, रेडियोथेरापी पनि गर्नुपर्ने हुन्छ ।

१० वर्षअघि अन्तिम स्टेजको फोक्सोको क्यान्सर भएका बिरामीहरूलाई लामो समय बचाउन गाह्रो हुन्थ्यो । तर, अहिले अन्तिम स्टेजको फोक्सो क्यान्सरका बिरामी पनि औषधि सेवन गरेर ५ देखि १० वर्ष बाँचेका उदाहरण छन् । पाटन अस्पतालमा फोक्सोको क्यान्सरका केही औषधि निःशुल्क समेत पाइन्छ ।

यो पूर्णतया निको हुन्छ ?

प्रारम्भिक चरणमै पत्ता लाग्यो भने यो निको हुन सक्छ । तर, प्राय फोक्सो क्यान्सरका बिरामी अन्तिम चरणमा मात्र अस्पताल आइपुग्छन् । जसले गर्दा यो पूर्णतया निको हुन गाह्रो हुन्छ । त्यसैले उमेर कटेपछि र जोखिम भएका व्यक्तिले फोक्सोको क्यान्सर भए नभएको हेर्न बेलाबेलामा सिटीस्क्यान गर्नुपर्छ ।

उपचारका लागि औसत खर्च कति लाग्छ होला ?

प्रारम्भिक अवस्थाको क्यान्सर छ भने सरकारी अस्पतालमा ४ देखि ५ लाख रुपैयाँमा यसको उपचार हुन्छ । तेस्रो चौथो स्टेज भने उपचार लामो हुन्छ र खर्च पनि धेरै लाग्छ ।