विश्वका शक्तिशाली मुलुकको रहेको जी-२० के हो ?

१३ भदौ, काठमाडौं ।आउँदो ९ र १० सेप्टेम्बरमा दिल्लीमा सम्पन्न हुन लागेको जी-२० शिखर सम्मेलनको तयारीमा अध्यक्ष राष्ट्र भारत सक्रिय हिसाबले लागि रहेको छ ।

जी-२० विश्वका ठूला अर्थतन्त्रहरू अमेरिका, चीन, रुस, भारत, अस्ट्रेलिया लगायत मुलुकका राष्ट्र प्रमुखहरू एकै ठाउँमा भेला भएर छलफल गर्ने एउटा विशाल फोरम हो ।

बीस राष्ट्रहरूको समूह (जी २०) अन्तर्राष्ट्रिय आर्थिक सहयोगको लागि गठन गरिएको महत्वपूर्ण फोरम हो । यसले प्रमुख अन्तर्राष्ट्रिय आर्थिक मुद्दाहरूमा विश्वव्यापी वास्तुकला र शासनलाई आकार दिन र बलियो बनाउन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ ।

हाल जी २० को नेतृत्व भारतले गरिरहेको छ । भारतले १ डिसेम्बर २०२२ देखि ३० नोभेम्बर २०२३ सम्म जी २० को अध्यक्षता गर्नेछ ।

जी २० को स्थापना सन् १९९९ मा एसियामा दिखएको वित्तीय संकटपछि अर्थमन्त्रीहरू र केन्द्रीय बैंकका गभर्नरहरूले विश्वव्यापी आर्थिक र वित्तीय मुद्दाहरूमा छलफल गर्ने उद्देश्यका साथ एउटा फोरमको रूपमा भएको थियो ।

त्यसपछि सन् २००८ मा यसलाई नेतृत्वदायी भूमिकामा विस्तार गरिएको हो । यसलाई सन् २००७ को विश्वव्यापी आर्थिक संकट देखिएका बेला विभिन्न देशका सरकार प्रमुखहरूको तहमा स्तरोन्नति गरिएको थियो । र २००९ मा, ‘अन्तर्राष्ट्रिय आर्थिक सहयोगको लागि प्रमुख फोरम’ को रूपमा यसले निरन्तर सहकार्य गर्दै आएको छ ।

जी २० ले सुरुमा बृहत् आर्थिक मुद्दाहरूमा ध्यान केन्द्रित गरेको थियो, तर पछि आएर यसले व्यापार, दिगो विकास, स्वास्थ्य, कृषि, ऊर्जा, वातावरण, जलवायु परिवर्तन र भ्रष्टाचार विरुद्धका अन्य मुद्दाहरूमा पनि आफ्ना एजेन्डालाई विस्तार गरेको छ ।

जी २० का सदस्य रहेका १९ वटा मुलुकले विश्वको कुल जीडीपीको लगभग ८५ प्रतिशत, विश्वव्यापी व्यापारको ७५ प्रतिशत, र विश्व जनसंख्याको लगभग दुई तिहाई प्रतिनिधित्व गर्दछन् ।

कसरी काम गर्छ जी २० ?

जी २० को अध्यक्षता गर्ने मुलुकले एक वर्षको लागि यसका एजेन्डाको नेतृत्व गर्दछ र अन्त्यमा शिखर सम्मेलनको आयोजना गर्दछ । जी २० का दुई समानान्तर ट्र्याकहरू छन् : पहिलो, फाइनान्स ट्र्या र दोस्रो, शेर्पा ट्र्याक ।

फाइनान्स ट्र्याकको नेतृत्व अर्थमन्त्री र केन्द्रीय बैंकका गभर्नरहरूले गर्छन् भने शेर्पाहरूले वित्त ट्र्याक पछि शेर्पा ट्र्याकको नेतृत्व गर्छन् । जी २० सदस्य देशका नेताहरूका विश्वासपात्रहरू सम्मिलित समूहलाई शेर्पाका रूपमा परिभाषित गरिएको छ । उनीहरूकै समन्वयमा शेर्पा ट्र्याकको काम कारवाही गरिन्छ ।

फाइनान्स ट्र्याकको नेतृत्व सदस्य देशका अर्थमन्त्री र केन्द्रीय बैंकका गभर्नरहरूले गर्छन्। दुई ट्र्याकहरू भित्र, त्यहाँ विषयगत कार्य–समितिहरू बनाइएका हुन्छन्, जसमा सदस्य राष्ट्रका सम्बन्धित मन्त्रालयहरूका साथै आमन्त्रित र अतिथि देशहरू तथा अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूका प्रतिनिधिहरू सहभागी हुन्छन् ।

फाइनान्स ट्रयाक मुख्यतया अर्थ मन्त्रालयको नेतृत्वमा हुन्छ । यी कार्य–समतिहरू प्रत्येक अध्यक्ष राष्ट्रको कार्यकालभर नियमित रूपमा बैठक समेत बसिरहेका हुन्छन् । शेर्पाहरूले भने ती वार्ताहरूको निरीक्षण, शिखर सम्मेलनका एजेन्डामाथि छलफल र जी-२० का ठोस कामहरूको समन्वय गर्छन् ।

साथै, वी-२० देशका नागरिक समाज, सांसदहरू, थिंक ट्याङ्कहरू, महिला, युवा, श्रम, व्यवसायी र अनुसन्धानकर्ताहरूलाई शिखर सम्मेलनमा उपस्थित गराइएको हुन्छ । उनीहरूले पनि विश्वव्यापी समस्या र तिनको समाधानको विषयमा छलफल आयोजना गर्छन् ।

वी-२० शिखर सम्मेलनको नेतृत्व विभिन्न मुलुकले प्रत्येक वर्ष आलोपालो गरी गर्छन् । यसको स्थायी सचिवालय बनाइएको हुँदैन । त्यसको सट्टामा वी-२० को अध्यक्षता गर्ने अघिल्लो, वर्तमान र आगामी मुलकको प्रेसिडेंसी ट्रोइका बनाइएको हुन्छ। अहिले भारतको अध्यक्षता कालमा ट्रोइकामा अघिल्लो अध्यक्ष राष्ट्र इन्डोनेसिया, अहिलको अध्यक्ष राष्ट्र भारत र आगामी अध्यक्ष ब्राजिल सदस्‍य रहेका छन् ।

वी-२० शिखर सम्मेलन नयाँ दिल्लीका कार्यसूची

यसपटक नयाँ दिल्लीमा हुने वी-२० शिखर सम्मेलन दिल्लीको आईपीटीओ कन्भेन्सन सेन्टर र प्रगति मैदानको ‘भारत मण्डपम’ मा हुने तय भएको छ । शिखर सम्मेलनको प्रारम्भिक स्थानका अतिरिक्त विदेशी विशिष्ट व्यक्तिहरूले राजघाट, र एनजीएमए (जयपुर हाउस), आईएआरआई पुसालगायत अन्य स्थानको पनि भ्रमण गर्नेछन् ।

जीऔ२० शिखर सम्मेलन २०२३ को प्राथमिक उद्देश्य जीडीपी बृद्धि गर्नु र बलियो अर्थतन्त्रको लागि मार्ग प्रशस्त गर्नु रहेको बताइएको छ ।

सम्मेलनमा विशेष गरी हरित वृद्धि, जलवायु वित्त, मानव जीवनको गुणस्तरको विकास तथा तीव्र, समावेशी र अनुकूलनीय आर्थिक विस्तारलाई प्रवद्र्धन गर्ने, दिगो विकास लक्ष्यहरू (एकडीजीज) प्राप्तीमा तीव्र प्रगतिलगायत विषयमा छलफल आयोजना हुनेछ ।

यस्तै महिला नेतृत्वमा विकासको प्रवद्र्धन, प्राविधिक रूपान्तरण गर्दै सार्वजनिक पूर्वाधारको डिजिटल विकास गर्दै २१ औं शताब्दी अनुरूप बहुपक्षीय संस्थाहरूको सुधार गर्ने राखिएको जनाइएको छ ।

सेप्टेम्बर ३-६ : चौथो शेर्पा बैठक

सेप्टेम्बर ५ -६ : अर्थमन्त्रालयका प्रतिनिधिहरूको बैठक

सेप्टेम्बर ६ : शेर्पा र अर्थमन्त्रालयका प्रतिनिधिहरूको संयुक्त बैठक

सेप्टेम्बर ९ -१० – जी–२० शिखर सम्मेलन, मन्त्रीहरूको बैठक

वी-२० का १९ सदस्य राष्ट्रहरूः

अर्जेन्टिना

अष्ट्रेलिया

ब्राजिल

क्यानडा

चीन

फ्रान्स

जर्मनी