धेरै सपना देख्नु स्वास्थ्यका लागि राम्रो होइन

२०८० मंसिर २० गते १४:४६

डा. हेमराज कोइराला वरिष्ठ योग तथा प्राकृतिक चिकित्सक एवं वरिष्ठ विशेषज्ञ रिजेनेरेटिव मेडिसिन

आयुर्वेद अनुसार स्वस्थ जीवनको त्रय उपस्तम्भ मानिन्छ, निद्रा, आहार र ब्रम्हाचर्यलाई ।

यौन अनुशासन

ब्रम्हाचर्य भन्नुको अर्थ यो होइन कि, जसले विवाह गर्दैन । जसले सन्तान जन्माउँदैन । ब्रम्हाचर्य बस्नु भनेको यौन अनुशासन अंगाल्नु हो । किनभने अक्सर हामीमा यौनको कुरा खेलिरहेको हुन्छ । हाम्रो मनमा, मस्तिष्कलाई यौनजन्य कुराले ओगटेको हुन्छ । आम मान्छेको मस्तिष्कलाई यौनले हरबखत नै कब्जा गरिरहेको हुन्छ । यसले मान्छेमा यौनकुण्ठा जन्माउँछ । यौनको भोगी बनाउँछ ।

आयुर्वेद अनुसार यौनमा अति लिप्त हुने वा यौन अनुशासन पालना नगर्ने मान्छे रोगी हुन्छ । उनीहरुको रोगप्रतिरोगी क्षमता कमजोर हुन्छ ।

त्यसैले ब्रम्हाचर्य पालना गर्नुपर्छ । यो भनेको यौन अनुशासन हो । यौनबाट मन र मस्तिकलाई मुक्त राख्नुपर्छ । जतिबेला पनि यौनमा लिप्त हुनु हुँदैन ।

प्राकृतिक आहार

शरीरलाई उर्जावान राख्न र अंग प्रत्यांगको कार्य संचालन जारी राख्न अहारको जरुरी हुन्छ । आयुर्वेद अनुसार शरीरलाई प्राकृतिक आहार सर्वोत्तम हुन्छ । अहिले हामी अनेकथरी खानेकुरा खान्छौं । प्रशोधन गरिएका, प्याकेजिङ गरिएका । ती सबैको स्रोत त प्राकृतिक नै हो । तर, उक्त खानेकुरा बनाउँदा त्यसको प्राकृतिक गुण र धर्म नष्ट गरिएको हुन्छ ।

जस्तो गहुँ प्राकृतिक हो । तर, त्यसको गुण र धर्म नष्ट गरेर बनाइएको विस्कुट कृतिम हो ।

हामीले बुझ्नैपर्ने कुरा के हो भने प्राकृतिक खानेकुरालाई हाम्रो शरीरले सहज रुपमा ग्रहण गर्न र पचाउन सक्छ । यसमा पनि खानेकुराको वर्गिकरण छ । कस्तो प्राकृतिक खानेकुरा मान्छेको स्वास्थ्यलाई सही हुन्छ भन्ने तय गरिएकै छ । अन्न, कन्दमुल, दाल, सागपात, फलफूल जस्ता खानेकुरा मान्छेको शरीरलाई चाहिने आहार हुन् ।

यी प्राकृतिक खानेकुरा पचाउनका लागि हाम्रो शरीरको आफ्नै स्मृति र जीन छ । जब हामी शरीरमैत्री र प्राकृतिक खानेकुरा खान्छौं, हाम्रो शरीरले त्यसलाई ग्रहण गर्छ । त्यसमा रहेको जरुरी पोषक तत्व विभिन्न अंग, कोषहरुमा पुग्छ । र, शरीर उर्जावान, जवान, निरोगी बन्छ ।

तर, प्राकृतिक गुणधर्म नष्ट गरिएको खानेकुरा हाम्रो शरीरले यसरी नै पचाउन सक्दैन । किनभने त्यस्ता खानेकुरा पचाउन शरीरसँग स्मृति र जीन छैन । कृतिम खानेकुराले हाम्रो पेट भरिन्छ । त्यसले क्यालोरी दिन्छ । तर, शरीरलाई जरुरी पोषण दिदैन । किनभने कृतिम खानेकुरामा भिटामिन छैन, मिनरल छैन, एन्टी अक्सिडेन्ट छैन, फाइबर छैन ।

यसर्थ कुनैपनि कृतिम खानेकुराले शरीरलाई स्वस्थ राख्नमा कुनै योगदान दिदैन ।

आयुर्वेदले यही कुरालाई मध्यनजर गर्दै प्राकृतिक आहारमा जोड दिएको हो ।

गहिरो निद्रा

हामीलाई किन निद्रा लाग्छ ? के कुनै मान्छे जीवनभर जागा रहन सक्छ ?

निद्रा औषधि समान हो । आयुर्वेदले निद्रालाई स्वस्थ जीवनको एक महत्वपूर्ण कडीको रुपमा लिएको छ । जब हामी गहिरो निद्रामा पुग्छौं, हामी विचारसून्य स्थितीमा हुन्छौं । यो भनेको पूर्ण विश्रामको अवस्था हो ।

यसरी मस्त निद्रा पुगेपछि शरीरमा उर्जा सञ्चय हुन्छ । शरीर स्फुर्ती र तगडा हुन्छ । त्यसो भए गहिरो निद्रा कसरी पाउने ? यसका लागि कति अवधिको सुताई जरुरी हुन्छ ?

गहिरो निद्रा सामान्यत हामी सुतेको प्रारम्भिक चरणमा लाग्छ । जस्तो हामी ८ बजे सुत्यौं भने हामीलाई लाग्ने सुरुवाती निद्रा गहिरो हुन्छ । गहिरो निद्रा केही समय, केही घण्टाको मात्र हुन्छ । राती चाडै सुतेका छौं भने हामीले गहिरो निद्रामा जान सक्छौं । जति धेरै गहिरो निद्रामा जान सक्यो उत्तिनै राम्रो हो ।

गहिरो निद्रापछिको चरणमा भने हामी सपना देख्न थाल्छौं । सपना देख्नु भनेको गहिरो निद्रा भंग भइसकेको अवस्था हो । यतिबेला हाम्रो अवचेतन मन, विचार चलिरहेको हुन्छ ।

जतिपनि सपना देखिन्छ, त्यसलाई कटाएर मात्र निद्राको गणना गर्नुपर्ने हुन्छ । यसर्थ सपना देखेको अवस्था शारीरिक स्वास्थ्यका हिसाबले रामो मानिदैन ।

प्राय कमजोर वा डराएको व्यक्तिहरुले बढी सपना देख्छन् । यसले उनीहरुको अवचेतन मनलाई पनि प्रतिविम्बित गर्छ । सपनालाई विश्लेषण गरेर उसको मनमा कुन किसिमको वैचारिक तरंग चलिरहेको छ भन्ने थाहा पाउने गरिन्छ ।

फेरी पनि भन्छु, धेरै सपना देख्नु शारीरिक स्वास्थ्यका लागि राम्रो होइन

त्यसो भए कसरी गहिरो निद्रा पाउने ? यसका लागि विचारलाई नियन्त्रित गर्नुपर्छ । ध्यान विधिबाट विचार नियन्त्रित हुन्छ । शारीरिक कष्ट र पीडाबाट बाहिर आउनुपर्छ । मानसिक तनाव कम गर्नुपर्छ । शरीरको मल, विजातिय पदार्थ हटाउनुपर्छ । साथसाथै मांशपेसीलाई पनि राम्ररी व्यायाम पुगेको हुनुपर्छ । यस्तो अवस्थामा गहिरो निद्रा पाउन सकिन्छ ।

सुत्नका लागि वाह्य वातावरणको पनि भूमिका हुन्छ । शररिको तापमानभन्दा एक डिग्री बढी तापमानमा निद्रा राम्रो हुन्छ ।

खाना नखाएर मान्छे महिना दिन बाँच्न सक्छ । सुतेन भने धेरै समय बाँच्न सक्दैन ।

हट टपिक्स

अल्जाइमर

आयुर्वेद

इन्डोक्राइन (हर्मोन रोग)

एचआईभी

नेत्ररोग

प्रसूति तथा स्त्रीरोग

बालरोग

मानसिक स्वास्थ्य (डिप्रेसन, एन्जाइटी)

मिर्गौला तथा मुत्र रोग

मुख तथा दन्त रोग

योग तथा प्राणायाम

हेपटाइटिस