उच्च रक्तचापको औषधि आफूखुसी छाडे के हुन्छ ?

२०७९ मंसिर २५ गते १३:५८

प्रा. डा. राजेन्द्र कोजु मुटुरोग विशेषज्ञ

उच्च रक्तचापको औषधि सेवन गरेपछि जीवनभरि छाड्न मिल्दैन भन्ने चिन्ताले धेरै व्यक्ति उच्च रक्तचापको समस्या भए पनि औषधि सेवन गर्न भने डराउँछन् । तर केहीले औषधि सुरु गरेपछि पनि छाडेको उदाहरण भएको डाक्टरहरू बताउँछन् ।

यस्तोमा उच्च रक्तचापको औषधि कुन कुन स्थितिमा छाड्न मिल्छ ? उच्च रक्तचाप नियन्त्रण भएपछि आफूखुसी छाड्न सक्छन् वा चिकित्सकको परामर्श अनिवार्य हुन्छ ?

खासमा यो औषधिले के काम गर्छ ?

उच्च रक्तचापको औषधिले रक्तचापलाई घटाउँछ । कुनै औषधिले मुटुबाट निस्कने प्रेसरलाई कम गरिदिन्छ । कुनैले रक्त प्रवाह राम्ररी गर्नको रक्त नलीलाई लचिलो बनाइदिन्छ जसले गर्दा रक्तचाप नियन्त्रण हुन्छ ।

आजीवन खानैपर्छ ?

औषधिको सेवनले नै उच्च रक्तचापको नियन्त्रण गरिरहेको हो भने औषधि छोड्ने बित्तिकै रक्तचाप बढ्छ र स्वास्थ्यमा थप नराम्रो असर गर्न सक्छ । मस्तिष्कघात, हृदयघात, मिर्गौला फेल र रक्त नली फुट्ने जस्ता समस्या देखिन्छ । त्यसैले रक्तचाप नियन्त्रणमा राख्न आजीवन औषधि खानुपर्छ ।

रक्तचापका अनेक कारण

उच्च रक्तचापका बिरामीमध्ये ९० प्रतिशतमा यही कारण रक्तचाप बढेको हो भन्ने हुँदैन, विभिन्न कारणले भएको हुन्छ । १० प्रतिशतमा अन्य रोगको कारण पनि रक्तचाप बढेको हुन सक्छ ।

जीवनशैली परिवर्तन उच्च रक्तचापको कारणमध्येको एक प्रमुख कारण हो । खराब खानपान, व्यायाम नगर्ने, मोटोपनको समस्या तनाव आदिले उच्च रक्तचाप बढेको पाइन्छ ।

रक्तचाप नियन्त्रण नभए के गर्ने ?

मानौं कोही व्यक्तिको रक्तचाप बढेर १४०/९० पुगेको छ । मोटोपनको कारणले रक्तचाप बढेको हो भने जीवनशैली परिवर्तन गरेर नै नियन्त्रण गर्न सकिन्छ । जीवनशैली परिवर्तन गर्दा पनि घटेन भने मात्र औषधि सेवन गर्नुपर्छ । उच्च रक्तचाप नियन्त्रण नै नभएको कारणले औषधि सेवन गर्नुपर्ने व्यक्तिले औषधि छाड्न मिल्दैन ।

तर कसैकसैमा तनावका कारण पनि रक्तचाप बढ्ने हुनाले यसलाई नियन्त्रण गरे रक्तचाप पनि नियन्त्रणमा आउँछ । त्यसपछि रक्तचाप घटबढको अवस्थालाई मूल्यांकन गरेर औषधि घटाउने वा छाड्न सकिन्छ ।

अन्य स्वास्थ्य समस्याले गर्दा रक्तचाप बढेको  हो भने त्यो समस्यालाई उपचार गरेर निको पारेपछि उच्च रक्तचापको औषधि छोड्न मिल्ने पनि हुन सक्छ । कोही व्यक्तिमा घुर्ने समस्याका कारण उच्च रक्तचाप बढेको छ भने त्यो घुर्ने समस्यालाई निको पार्न सकियो भने उच्च रक्तचाप पनि नियन्त्रण हुन्छ ।

कसैलाई मिर्गौलामा समस्या भएर रक्तचाप बढेको छ र त्यो समस्यालाई निको पार्न सकियो भने रक्तचापको औषधि छुटाउन सकिन्छ ।

रक्तनली नै साँघुरो भएर रक्तचाप बढेको छ भने त्यसको उपचार गरेर पनि रक्तचाप नियन्त्रण हुन्छ । त्यस्तै जीवनशैली, खानपानको कारणले रक्तचाप बढेको छ भने जीवनशैली र खानपानमा सुधार गरेर पनि नियन्त्रण गर्न सकिन्छ ।

चिकित्सकको परामर्श जरुरी

उच्च रक्तचापको औषधि आफूखुसी त छोड्न हुँदै हुँदैन । चिकित्सकको परामर्श त अनिवार्य नै हो । माथि उल्लेख गरिएका कारण जस्तै तनाव, घुर्ने समस्या र मिर्गौलामा समस्या भएको लगायतको कारणमा पनि चिकित्सकले परीक्षण गरेर कारण पत्ता लगाएर त्यो कारण उपचार गरेर रक्तचाप नियन्त्रण भयो भने मात्र छोड्न मिल्ने हो ।

चिकित्सकको परामर्श लिएर मात्र औषधि घटाउन, बढाउन वा छाड्न मिल्छ । आफूखुसी छोड्नु हुँदैन आफूखुसी औषधि छाड्दा स्ट्रोक, प्यारालाइसिस र हृदयघात भएको धेरै केस छन् । त्यही कारण प्रेसरको औषधि छाड्न चिकित्सकको परामर्श अनिवार्य हुन्छ ।

एक्कासि औषधि छाड्न मिल्दैन

जीवनशैलीकै कारण उच्च रक्तचापको समस्या भएको छ भने त्यसलाई परिवर्तन गर्दा यसको समाधान हुनसक्छ । तर उच्च रक्तचाप हुने विभिन्न कारणले हुने भएकाले जीवनशैली परिवर्तन मात्रै पनि समाधानको उपाय भने होइन ।

मोटोपन, खराब खानपानको कारण रक्तचाप बढेको छ भने तौल घटाउँदा वा खानपानमा सुधार ल्याउँदा बिस्तारै यो कम हुँदै जान्छ । त्यसरी नियन्त्रण भयो भने पनि एक्कासी औषधि छोड्न मिल्दैन । औषधिको मात्रा घटाउँदै जानुपर्छ र लामो समयसम्म नियन्त्रण भयो भने मात्र चिकित्सकको परामर्श लिएर छाड्न पनि सक्छन् ।

किटो डाइट र फास्टिङले हुँदैन

खानपान र जीवनशैली एकदमै महत्त्वपूर्ण छन् । यसमा सुधार गर्दा रक्तचाप ठीक ठाउँमा रहन सक्छ । रक्तचाप नियन्त्रण नै छ भने त औषधि खानै परेन । तर कुनै व्यक्तिले जीवनशैली सुधार गर्दा पनि रक्तचाप नियन्त्रण भएको छैन भने त औषधि सेवन गर्नु नै पर्छ । रोकथामको हिसाबले यो राम्रो हो । तर किटो डाइट र फास्टिङले पूर्ण रूपमा निको भने हुँदैन ।

औषधिको खासै साइड इफेक्ट छैन

उच्च रक्तचापका धेरै औषधिको खासै साइड इफेक्ट छैन । तर साधारण सुख्खा खोकी लाग्ने, खुट्टा अलिअलि सुन्निने लगायतका समस्या भने देखिन सक्छन् । तर उच्च रक्तचापको कारण हुने जति पनि नराम्रा असर छन् त्यसको तुलनामा औषधिको साइड इफेक्ट न्यून हो । र, औषधिको यी सामान्य साइड इफेक्टलाई व्यवस्थापन पनि गर्न सकिन्छ ।

उच्च रक्तचापको औषधि नखाए के हुन्छ ?

विभिन्न तथ्यांकले के देखाउँछ भने उच्च रक्तचाप भएका र नियन्त्रण नभएका व्यक्तिमा  हृदयघात, मस्तिष्कघात र मिर्गौला बिग्रिने सम्भावना अत्यधिक हुन्छ । साथै यसले आँखा, रक्तनलीमा पनि असर गर्ने भएकाले उच्च रक्तचाप भएकाले औषधि अनिवार्य रूपमा खानुपर्छ ।

(धुलिखेलस्थित धुलिखेल अस्पतालका वरिष्ठ मुटुरोग विशेषज्ञ  प्रा. डा. राजेन्द्र कोजु सँगको कुराकानीमा आधारित।)

हट टपिक्स

अल्जाइमर

आयुर्वेद

इन्डोक्राइन (हर्मोन रोग)

एचआईभी

नेत्ररोग

प्रसूति तथा स्त्रीरोग

बालरोग

मानसिक स्वास्थ्य (डिप्रेसन, एन्जाइटी)

मिर्गौला तथा मुत्र रोग

मुख तथा दन्त रोग

योग तथा प्राणायाम

हेपटाइटिस