दुर्लभ समूहको रगत आवश्यक परे के गर्ने ?

रक्तदान गरिएको रगत राख्ने र खाँचो परेकालाई रगत उपलब्ध गराउने ठाउँ भनेको ‘ब्लड बैंक’ रक्तसञ्चार सेवा  हो । शल्यक्रिया, सुत्केरी, गर्भवती, विभिन्न दुर्घटनामा परेका घाइते तथा विभिन्न बिरामीलाई रगत आवश्यक पर्दा ब्लड बैंकले रगत उपलब्ध गराउँछ ।

रक्तदाताले दान गरेको रगत एक प्रक्रियामार्फत परीक्षण गरिन्छ । त्यसपछि तीन भागमा विभाजन गरिन्छ- रातो कोषिका, प्लेटलेट र प्लाज्मा । रक्त समूहमा रोग र संक्रमण जाँच गरिन्छ । यसपछि रगतलाई लेबल र भण्डारण गरिन्छ ।

रातो रक्तकोषिकालाई प्लस ४ डिग्री सेल्सियसमा ४२ दिनसम्म फ्रिजमा भण्डारण गरिन्छ । प्लेटलेटलाई पाँच दिनसम्म मात्र भण्डारण गर्न मिल्छ । प्लाज्मालाई भने माइनस ४० डिग्रीमा एक वर्षसम्म राखिन्छ ।

ब्लड बैंकमा हुने कम्पोनेन्ट मेसिनले रगतमा रहेको आरबीसी, डब्लुबीसी, प्लाज्मा, प्लेटलेट जस्ता तत्त्व छुटाउने गरिन्छ । यसरी जसलाई जुन तत्त्व आवश्यक छ, त्यही मात्र दिन सकिन्छ ।

कति प्रकारको हुन्छ बल्ड ग्रुप ?

रगतलाई विभिन्न समूहमा विभाजन गरिएको हुन्छ । मेडिकल अनुसन्धानले रगतलाई दुई आधारमा विभाजन गरेको छ । एउटा एबीओ र अर्को आरएच । एबीओमा चारवटा रक्त समूह हुन्छन्, ए, बी, ओ र एबी । र, आरएचमा पोजेटिभ र नेगेटिभ हुन्छ । यी चारैवटा समूहको पोजेटिभ र नेगेटिभ हुन्छ । यसरी हेर्दा रगतलाई आठ समूहमा विभाजित भएको पाइन्छ ।

तत्काल रगत चाहिए के गर्ने, कहाँ जाने ?

तुरुन्त रगत चाहियो भने केन्द्रीय रक्तसञ्चार सेवाको टेलिफोन नम्बर ०१–५३८८४८६ नम्बरमा फोन गर्न सकिन्छ । साथै रक्त सञ्चार सेवाको केन्द्रीय कार्यालय सोल्टी मोड, रक्तसञ्चार सेवा भक्तपुर,  रक्त सञ्चार सेवा पुलचोकमा गएर रगत लिन सकिन्छ ।

नेपाल मेडिकल कलेज, वीर अस्पताल, परोपकार प्रसूति तथा स्त्रीरोग अस्पताल लगायतका अस्पतालका ब्लड बैंकमा सम्पर्क गरेर पनि रगत पाउन सकिन्छ ।

कुन समूहको रगत पाउन गाह्रो ?

पोजेटिभ रगत समूहको तुलनामा नेगेटिभ समूहको रगत पाउन अलि गाह्रो हुन्छ । नेगेटिभ समूहको रगत निकै न्यून मात्र उपलब्ध हुन्छ त्यसैले यो पाउन गाह्रो हुन्छ ।

त्यसमा पनि ‘एबी’ नेगेटिभ झनै दुर्लभ रहेको नेपाल रेडक्रस सोसाइटीले सञ्चालन गरेको ब्लड बैंकको तथ्यांकले देखाउँछ । जसमा देशभर ‘एबी’ नेगेटिभ समूहका मानिसहरूको प्रतिशत ०.४७ मात्र छ ।

दुर्लभ समूहको रगत आवश्यक परे कसरी खोज्ने ?

नेगेटिभ रक्त समूहका मानिसको संख्या कम हुने भएकाले त्यस्ता रगत पाउन गाह्रो हुन्छ । तर ब्लड बैंकहरुले संकलन नै नगरे पनि नेगेटिभ समूहको रगत उपलब्ध गराउन सक्छ ।

प्रत्येक ब्लड बैंकमा उक्त समूहका मानिसको विवरण हुन्छ । त्यसमा उनीहरूको सम्पर्क नम्बर पनि राखिएको हुन्छ । त्यसैले त्यस्ता व्यक्तिलाई बोलाएर रगत लिएर बिरामीलाई उपलब्ध गराइन्छ ।

रगतको कति पर्छ मूल्य ?

नेपाल सरकारको सम्बन्धित निकायले तोकेअनुसार एक प्याकेट रगतको सेवा शुल्क न्यूनतम ८१० रुपैयाँ पर्छ

अस्पतालले सहजीकरण गरिदिनुपर्छ

रगतको विकल्प अहिलेसम्म विज्ञानले पनि निकाल्न सकेको छैन । त्यसैले कसैलाई तत्काल रगत चाहियो भने रगतको अभावमा ज्यान गुमाउनु नपरोस् । त्यसका लागि हरेक व्यक्तिले सहजीकरण गर्नुपर्छ ।

बिरामीको आफन्त तनावमा हुन्छन्, रगत चाहिए कता जाने भन्ने जानकारी उनीहरूसँग नहुन सक्छ । यस्तोमा अझ अस्पतालले बिरामीको आफन्तलाई यहाँ रगत पाइन्छ भनेर सल्लाह दिनुपर्छ, सहजीकरण गरिदिनुपर्छ ।

रक्तदान गर्नेहरूको कमी

एकजनाले दिएको रगतबाट हाल तीनवटा पदार्थ बनाई तीनजनाको ज्यान बचाउन सकिने भएकाले रक्तदानलाई ‘जीवनदान’ भनिन्छ । मानव शरीरमा पुरानो रगतको क्षय हुने प्रक्रिया नियमित रूपमा भइरहन्छ । त्यसैले रगत नियमित रक्तदान गर्दा केही फरक पर्दैन अर्थात् कुनै हानि हुँदैन । तर पछिल्लो समय रक्तदान गर्ने व्यक्तिको संख्या कमी आएको छ । रक्तदानमा कमी आउनुको एउटा कारण युवाहरू विदेशिनु हुनसक्छ ।

विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार हरेक देशको कुल नागरिकको दुई प्रतिशतले रक्तदान गर्ने भनिएको छ । तर नेपालमा एक प्रतिशत पनि रक्तदान भएको छैन ।

(दाहाल काठमाडौंको थापाथलीस्थित परोपकार प्रसूति तथा स्त्रीरोग अस्पतालका ब्लड बैंक इन्चार्ज हुन् ।)