ल्याबमा परीक्षण गर्न जाँदै हुनुहुन्छ ? ठगिनबाट बच्न ध्यान दिनुपर्ने ९ कुरा

आजभोलि स्वास्थ्यमा सामान्य समस्या देखिए पनि हामी सबैभन्दा पहिला गुगलमा खोज्छौं । आफ्नो लक्षण लेख्छौं, जस्तै टाउको दुख्ने, पेट दुख्ने वा थकाइ लाग्ने । गुगलले भएभरका सम्भावित रोगहरूको सूची देखाउँछ, जसमा सामान्यदेखि गम्भीर प्रकारका रोग सम्मका रोग हुन्छन् ।

डर लाग्छ, अनि हतार-हतार नजिकैको ल्याबमा गएर विभिन्न परीक्षण गराउँछौं । तर यो बानीले कहिलेकाहीँ अनावश्यक खर्च बढाउँछ । रोगको डरले गर्दा हामी ठगीको शिकार पनि भइरहेका हुन्छौं ।

नेपालमा डायग्नोस्टिक ल्याबहरूको संख्या तीव्र गतिमा बढिरहेको छ । सामान्य चेकअपदेखि जटिल रोग पहिचानसम्मको आधार नै ल्याब भएको छ ।

तर केही ल्याबहरू अनावश्यक परीक्षणहरू सिफारिस गर्ने, गलत रिपोर्ट दिने गर्नसक्छन् । साथै, सस्तो अफरमा फसाउने वा नेपालमै हुने टेस्टलाई विदेश पठाउनुपर्छ भनेर बढी पैसा असुल्ने जस्ता ठगीका घटना बढ्दै छन् ।

यस्तो ठगीबाट बच्न स्मार्ट तरिकाले अगाडि बढ्नु आवश्यक छ ।

१. ल्याबको आधिकारिक मान्यता जाँच गर्नुहोस्

नेपालमा कुनै पनि डायग्नोस्टिक ल्याब सञ्चालन गर्न राष्ट्रिय जनस्वास्थ्य प्रयोगशाला (एनपीएचएल)बाट दर्ता र मान्यता अनिवार्य छ । ल्याब छान्नुअघि एनपीएचएलको आधिकारिक वेबसाइटमा गएर ल्याबको नाम खोज्न सकिन्छ ।

यदि दर्ता छैन भने त्यो अवैध हुन्छ र रिपोर्टको गुणस्तर तथा शुद्धतामा जोखिम हुनसक्छ । किनकि, धेरै ठगीका घटना यस्तै अवैध वा नक्कली ल्याबबाट हुन्छन् । साथै, ल्याबमा गएर दर्ता प्रमाणपत्र हेर्न सकिन्छ । यो सानो कदमले तपाईंलाई गलत रिपोर्ट वा अनावश्यक खर्चबाट बचाउँछ र विश्वसनीय स्वास्थ्य जाँच सुनिश्चित गर्छ ।

२. ल्याबको ग्रेड (क्याटेगोरी) हेर्नुहोस्

एनपीएचएलले ल्याबहरूलाई इन्फ्रास्ट्रक्चर, क्षेत्रफल, मेसिनको गुणस्तर, म्यानपावर र टेस्ट क्षमताका आधारमा ‘ए’ देखि ‘ई’ ग्रेडमा विभाजन गर्छ । ‘ए’ ग्रेडका ल्याबहरू सबैभन्दा उन्नत हुन्छन्, जहाँ हाई–एन्ड टेस्टहरू नेपालमै सम्भव हुन्छ । एनपीएचएलको वेबसाइटमै ग्रेड सूची हेर्न सकिन्छ ।

सकेसम्म ए वा बी ग्रेडका ल्याब छान्नुहोस् । किनकि कम ग्रेडमा मेसिन पुराना वा  कर्मचारी अयोग्य  हुन सक्छन्, जसमा रिपोर्ट सही नआउन पनि सक्छ  । यो जाँचले ठगीको जोखिम कम गर्छ र शुद्ध परिणाम पाउने सम्भावना बढाउँछ ।

३. एनएबीएल र आईएसओ १५१८९ प्रमाणपत्र खोज्नुहोस्

अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको गुणस्तरका लागि ल्याबहरू एनएबीएल आईएसओ १५१८९ प्रमाणित हुनुपर्छ । नेशनल एक्रिडिएशन बोर्ड फर टेस्टिङ एण्ड क्यालिब्रेसन ल्याब्रोटोरिज (एनएबीएल)बाट मान्यता प्राप्त हुनुको अर्थ हो, प्रयोगशालाको परीक्षण, क्यालिब्रेशन, रिपोर्टिङ र टेक्निकल क्षमता विश्वासिलो हुनु ।

स्वास्थ्य, विज्ञान, उद्योग र अनुसन्धानमा यो प्रमाणपत्रले प्रयोगशालाको विश्वसनीयता सुनिश्चित गर्छ । यसले ग्राहक र नियामक निकाय दुवैलाई गुणस्तर र निष्पक्षताप्रति आश्वस्त बनाउँछ।

ल्याबको वेबसाइट, बोर्ड वा कार्यालयमा यी आईएसओं सर्टिफिकेट हेर्न सकिन्छ । नेपालमा एनपीएचएलजस्ता केही ल्याबहरू यो प्रमाणित छन् । आइएसओ नभएका ल्याबमा प्रक्रियामा त्रुटि हुनसक्छ, जसले गलत निदान र अनावश्यक उपचारमा बिरामीलाई धकेल्न सक्छ । यो प्रमाणपत्र भएको ल्याब छान्दा तपाईंको रिपोर्ट विश्वसनीय हुन्छ र ठगीबाट बच्न मद्दत गर्छ ।

४. टेस्ट नेपालमै हुन्छ कि विदेश पठाइन्छ त्यो सोध्ने

केही ल्याबहरूले ‘नेपालमै गर्छौं’ भन्दै नमूना भारत पठाउँछन्, जसले रिपोर्ट ढिलो आउँछ, नमूना बिग्रने जोखिम बढ्छ र बढी पैसा लाग्छ । नेपाल सरकारको नियमले नेपालमै हुने परीक्षण विदेश पठाउन बन्देज लगाएको छ । ल्याबमा स्पष्ट सोध्नुहोस् र लिखित जानकारी लिनुहोस् । विदेश पठाउँदा यातायातको तापक्रम नमिलेर रिपोर्टमा त्रुटी हुनसक्छ ।

नेपालमै हुने टेस्ट छान्दा छिटो, सस्तो र शुद्ध रिपोर्ट पाइन्छ । सावधानी अपनाएर यस्ता त्रुटी हुनबाट बच्नुहोस् ।

५. मेसिनको प्रकार हेर्नुहोस् 

ल्याबमा फुल्ली अटोमेटेड मेसिन भए रिपोर्ट छिटो र कम त्रुटी आउँछ । सेमी–अटोमेटेड वा म्यानुअल मेसिनमा मानवीय त्रुटि बढी हुन्छ । ल्याब भिजिट गर्दा मेसिनहरू हेर्नुहोस् र सोध्नुहोस् । पुराना वा म्यानुअल मेसिन भएका ल्याबमा गलत रिपोर्टको जोखिम उच्च हुन्छ ।

अटोमेटेड मेसिनले सटिक परिणाम दिन्छ र ठगी (जस्तै:- दोहोरो परीक्षण गराएर) कम गर्छ । यो जाँचले तपाईंको पैसा र स्वास्थ्य दुवै बचाउँछ । यस्तोमा प्रश्न आउन सक्छ, ल्याब मेसिन हेर्न मिल्छ, त ?  चिन्ता मान्न पर्दैन, राम्रो ल्याबले मेसिन देखाउन हिच्किचाउँदैनन्।

६. रिपोर्टमा सही गर्नेको योग्यता बुझ्नुहोस् 

रिपोर्टको अन्तिममा एउटा हस्ताक्षर हुन्छ, जसमा कसले नमुनाको जाँच गरेको भनेर पत्ता लाग्छ । त्यसैले, जाँच गर्नुअघि र पछि त्यहाँको योग्य प्याथोलोजिस्ट, माइक्रोबायोलोजिस्ट वा बायो केमिस्टको हस्ताक्षर बारेमा बुझ्न सकिन्छ ।

उनीहरूले तपाईंको क्लिनिकल इतिहाससँग रिपोर्ट मिलाएर शुद्धता जाँच गर्छन् । केवल प्राविधिक वा मेसिनबाट रिपोर्ट आए असामान्य परिणाम गलत हुन सक्छ । योग्य विज्ञले अनावश्यक डर वा गलत निदान रोक्छन् । यो नभएका ल्याबमा ठगी बढी हुन्छ। रिपोर्ट लिँदा साइन गर्नेको योग्यता हेर्नुहोस् । यसले विश्वसनीयता बढाउँछ र उपचारमा सहयोग गर्छ ।

७. मूल्य तुलना गर्नुहोस् र सस्तो अफरमा नफस्नुहोस्

एउटै परीक्षणको मूल्य ल्याब अनुसार धेरै फरक हुन्छ । २–३ वटा विश्वसनीय ल्याबको मूल्य सोध्नुहोस् । अत्यधिक सस्तो छ भने पनि त्यहाँ शंकाले हेर्नुपर्ने हुन्छ । कतिपय बजारमा यस्ता ल्याब पनि हुनसक्छन्, जो आंशिक टेस्ट गरेर बाँकी अनुमानले लेख्न सक्छन् । गुणस्तर अनुसारको मूल्य सामान्य हुन्छ । अनि भुल्न नहुने कुरा बिल माग्नुहोस् । यो तुलनाले अनावश्यक खर्च बचाउँछ र ठगीबाट जोगाउँछ ।

८. होम कलेक्सन र नमूना संकलनमा सावधानी अपनाउनुहोस्

आजभोलि आवश्यक परेको खण्डमा घरमै पुगेर नमूना संकलन गर्ने र नतिजा दिने सेवा पनि छ, जसलाई ‘होम कलेक्सन’ भनिन्छ । होम कलेक्सन लिँदा ल्याबको आधिकारिक कर्मचारी र आइटी कार्ड जाँच्नुहोस्। स्टेराइल सिरिन्ज, उपयुक्त भाइल र बार कोर्ड प्रयोग भएको छ कि हेर्नुहोस् ।

नमूना दूषित भए रिपोर्टमा त्रुटी आउँछ । ल्याबमा जाँदा पनि सफाइ र प्रक्रिया हेर्नुहोस् । रिपोर्ट लिँदा नाम, उमेर, लिङ्ग मिलेको जाँच्नुहोस् । यो सावधानीले संक्रमण र गलत परिणामको जोखिम कम गर्छ । धेरै त्रुटी नमूना ह्यान्डलिङमै हुन्छ । सुरक्षित संकलनले शुद्ध रिपोर्ट सुनिश्चित गर्छ ।

९. रिभ्यू पढ्नुहोस् र शंका लागे उजुरी गर्नुहोस्

गुगल रिभ्यू, फेसबुक वा साथीहरूबाट ल्याबको प्रतिष्ठा जाँच्नुहोस् । लामो समयदेखि चलेका र राम्रो रिभ्यू भएका ल्याब छान्नुहोस् । नयाँ वा नराम्रो रिभ्यू भएकामा रिपोर्टमा गल्ती हुने जोखिम बढी हुन्छ । गलत रिपोर्ट वा त्रुटी भए एनपीएचएल वा स्वास्थ्य मन्त्रालयमा उजुरी गर्नुहोस् ।

यो कदमले अरूलाई पनि बचाउँछ । रिभ्यू हेर्दा वास्तविक अनुभव थाहा हुन्छ र स्मार्ट निर्णय लिन मद्दत गर्छ । स्वास्थ्य जाँचमा सावधानी नै सबैभन्दा राम्रो सुरक्षा हो ।