तोरी लाहुरे

३ अक्टोबर २०२३ मा चाइना ट्रान्जिट हुँदै नेपाल जाँदै थिएँ । ट्रान्जिट अठार घण्टा लामो भएकोले एकरात त्यतै बस्नुपर्ने भयो । साथमा जापान र अमेरिकाबाट आइरहेका केही साथीहरूसँग ट्रान्जिट पोइन्टमा भेट भयो । ‘हाइ ! मेरो नाम निलम विश्वकर्मा । घर चितवन । हाल जापान ।’

‘नमस्ते, मेरो अनिल ! कोरियाबाट ।’

‘हेलो, आइ एम इन्दिरा । अनआरएन वुमन । कोडिनेटर इन युएसए ।’

‘म धन बहादुर । घर मुगु … हजुरौ !’

साङ्घाईको बङ्गाली होटेलको ट्रान्जिट पोइन्टमा हामीले परिचय आदानप्रदान गर्‍यौं ।

साँझको खाना खाइसकेपछि कुरैकुरामा ‘ऊ त कवि हो नि’ भनेर अनिलले मेरो पोल खोल्यो ।

‘वाह ! कवि जी, एक टुक्का जाओस् न त ।’

निलम फर्माइस गर्छे ।

राउण्ड टेबुलको माहोल तात्छ ।

म एकछिन म गम्छु !

००

भलै सिमानाहरूले छुट्याओस् देशको भूगोल

चाहे ती चरा बनेर

मरुभूमिको तातो हावामा कावा खाँदै

आहाराको खोजीमा होस् या उज्यालोको

या घुमिरहुन् ती

देशदेशावर आवारा बनेर

तर जरुर फर्किन्छन् कुनै दिन आफ्नै गुँडमा

र बोकी ल्याउनेछन्

वर्षौंदेखि

प्रियको प्रतीक्षामा दीप जलाइरहेकी

प्रियतमका लागि उज्यालो आलिङ्गन

दैलोमा कुरिरहेका वृद्ध बा-आमाका लागि

सतक् आयु र दमको दबाई

जसले सजिलै उक्लिन मद्दत गरोस् उमेरका सिँढीहरू ।

र सजाइ ल्याउने छन्

बा-आमाको काँध हुँदै बुइँगल चढ्ने

छोरीछोराको कलिलो सपना ।

चाहे ती

आहाराको खोजीमा होस् या उज्यालोको

या ती घुमिरहुन्

देशदेशावर आवारा बनेर

तर जरुर फर्किन्छन् आफ्नै गुँडमा

बोकेर चुच्चोमा आहारा

झिसमिसे साँझसम्म

जसरी फर्किन्छन चराहरू !’

त्यस जमघटले बासस्थान खोज्दै जम्मा भएका हामी जहाँ गए पनि नेपाली मन छुट्दैन, एक हुन्छ भन्ने कुरा प्रमाणित भयो । कविता आस्वादनबाट केहीबेर भावुकताको लहर पैदा हुन्छ ।
बिहानको कलिलो घामसँगै उठेर, ‘नमरी बाँचे, कालैले साँचे फेरि भेटौंला’ भन्ने सर्वकालीन थेगो दोहोर्याएर फेरि भेट्ने वाचा सहित हामी छुटिन्छौं ।

ताल्चा एयरपोर्ट झर्ने बित्तिकै सेतो महिन्द्रा बोलेरो गाडी तेर्सियो ।

‘हेलो सर जी, जाम् जाम् । गाडी छिट्टै प्याक हुन्छ है । सिट पाइँदैन पछि । नत्र झुन्डिएर जानुपर्ला नि फेरि ।’

कच्ची सडकको धुलोले आफ्नो असली चेहराको रङ्ग गुमाइसकेको ड्राइभर माइलाले उर्दी जारी गर्‍यो ।

‘काँबाट आउनुभयो ?’ उसले प्रश्न पनि तेर्सायो ।

‘लाहुरबाट ।’ मुस्कुराउँदै उत्तर दिएँ ।

‘उसोभए लाहुरे पर्नुभयो ? ठिक गर्नुभयो हजुरौ ! यै देशमा बसिकन क्यै हुन्यावाला छियोन ।’

उसको आवाजमा एक किसिमको नैराश्यता थियो ।

भर्खरै तारा एयरले झारिदिएको नुन बोकेर सदरमुकाम गमगढीतर्फ लागेका एकजना स्थानीय पछिल्लो सिटबाटै सुसेल्छन् ।

‘तुम’ भन्ने ठाउँ आइपुगेपछि काखमा दुधे बालक च्यापेकी एउटी महिला भन्छिन्, ‘म कन यहीँ झार्दिनुहोला है हजुर ।’

यसरी कच्ची सडकको उफ्राइ र धुलाम्य बाटोमा पैँतालिस मिनेट गुडेपछि सदरमुकाम गमगढी बजार आइपुग्यो ।

‘ओ हजुर, भाडा दिनुहोस्, भाडा !’

लगेज झार्दै गर्दा भाडा नदिएर कुदिरहेको कसैलाई ड्राइभर माइलाले भन्यो ।

‘कति भयो ?’ मैले भाडा सोधें ।

‘चार हजार ।’ मेरो अनुहारमा हेर्दै भन्यो ।

‘उहाँलाई पाँच सय अनि मलाई कसरी चार हजार ?’ भर्खरै आफ्नो भाडा तिरेका एक जनालाई इंगित गर्दै भनें ।

ड्राइभर माइलाले फेरि भन्यो, ‘सबैको भाडा लाहुरेले नै तिर्नुहुन्छ भनेर आआफ्नो बाटो लागे नि सबैजना !’

अघि बाटोभरि नुन बोकेका र काखमा बालक च्यापेका प्राचीन अनुहार सम्झदै मैले भने, ‘ए ल ल, यी लिनुहोस् ! सेवाको लागि धन्यवाद !’

परदेशको भूमिमा घरदेशको यादले एकलकाँटे भएको मलाई घरको ढोकाले यसरी स्वागत गर्‍यो ! आखिर लाहुरे न परें !

सदरमुकामबाट घरसम्म पुग्न अर्को गाडी खोज्दै थिएँ ।

‘दाइ ‘तारापानी’ सम्म हो ? लौ सामान छिटो माथि राख्नुहोस् !’ गाडी फ्याट्ट मिलिहाल्यो !

चिनेजानेकै ड्राइभर ‘ज्ञाने’ उर्फ ज्ञान बहादुर ।

‘कति विदेश बस्नुहुन्छ ? हजुर आउनुपर्‍यो के राजनीतिमा । हजुर जस्ता युवाको खाँचो छ ।’ अर्को शुभचिन्तकको याचनाले म ‘तोरी लाहुरे’, मनमनै भावुक हुन्छु । मनमनै जवाफ दिन्छु, ‘म त तोरी लाहुरे, देशले रगत मागे मलाई मेरो पासपोर्ट बनाइदिनू । मलाई शहीद हुन मन छ । नेता होइन ।’

घरको नाम ‘ज्ञानेन्द्र’ हो । पछि ज्ञाने हुँदै ज्ञान बहादुर बन्यो । तर ‘बहादुर’ चाहिँ उनले वीर गोर्खाली भइ कुनै फोक्ल्याण्ड वा मलायाको युद्धमा विरता प्रदर्शन गरेर आर्जन गरेका होइनन् । यसको अन्तर्य भिन्नै छ ।

ड्राइभरले हुटमा समान हाल्न सहयोग गरे ।

अघिल्लो सिटमा बस्न ढोका खोल्दै थिएँ, भित्र सिटबाटमा चिनेको जस्तो आवाज आयो ।

‘ए, धने पो !’ को होला भनेको त तपाईं पो ! ल आजको यात्रा गजप हुने भो ।’

ओहो ! को होला भनेको त सँगै पढेको साथी ‘ग्वाम बहादुर’ पो रहेछ ! ल भाग्यमानी भएस् ।

उसले ढोगेन तर आशिर्वाद चाहिँ दिएँ । किनकी ऊभन्दा उमेरले जेठो मै हुँ । आधुनिक युगको उडान भर्न हाम्रा पखेटा जत्रासुकै पलाए पनि हामीले आफ्ना जरा भुल्नु हुँदैन । किनकी आदिम संस्कारको रथ चढेर नै हाम्रो सभ्यता यहाँसम्म आइपुगेको हो ।

‘ग्वाम बहादुर’ अर्थात् स्थानीय ठट्यौली भाषामा ‘खन्चुवा’ हो । अब नामै खन्चुवा, काम कस्तो होला ? आफैं अनुमान गर्नुहोस् ।

‘काका दर्शन ।’ छेउकै अर्को पनि बोल्यो ।

‘को हो ? ए, किस्ने पनि ! ल भाग्यमानी भएस् ।’

ऊ एक कुशल शिक्षकको जेठो सुपुत्र हो । हामी दुबै जना एउटै स्कुलमा पढ्थ्यौँ । उसले आफ्नो अध्ययनलाई अगाडि बढाउँदै लग्यो । पछि त्यही स्कुलमा अंग्रेजी पढाउने शिक्षक भयो । थोरै एकलकाँटे थियो । अघिल्लो पटक गाउँ गएको बेला एकदिन स्कुलमा गएर केटाकेटीलाई सोधेको थिएँ,

‘किस्ने सर कस्तो पढाउनुहुन्छ ?’

विद्यार्थीले खुसी हुँदै भनेका थिए, ‘हरी सर भन्दा किस्ने सर रमाइलो हुनुहुन्छ । राम्रो पढाउनुहुन्छ । हामीलाई पिट्नु हुन्न ।’

हुन त जीवनको पाठशालामा मान्छेलाई वास्तविक जीवन कस्तो हु्न्छ भनेर पढाउने परिस्थिति भन्दा ठूलो गुरु यस संसारमा कोही हुँदैन । तर पनि अक्षर चिनाउने नै जीवनको पहिलो गुरु हुन् । तमाम् गुरुप्रति मनमनै नमन् सोच्दै ‘स्याबास केटा !’ भनेर किस्नेको काँधमा धाप मारेको थिएँ ।

सदरमुकाम गमगढी बजारबाट कच्ची सडक माथिको ढिकिच्याउँ यात्राको तीन घण्टामै ‘तारापानी’ बजार आइपुग्यो ।

सूर्य पश्चिम क्षितिजमा डुब्दै थियो । घामको छायाँ पारी वनमा उकालोको यात्रामा थियो । दिनभर घामको न्यानोले ढाड सेकेको पाखोले केही समयपछि पूरै छायाँरूपी शीतल पछ्यौरी ओढ्नेछ ।

गाडी एउटा सानो ‘लेकाली’ नामक होटल अगाडि रोकियो ।

जस्तापाताले बनाएको कटेजको धुरीबाट पिरो घुवाँ पुत्ताइ रहेको थियो । घुवाँ आएर नाकमै ठोक्कियो । गन्धबाटै थाहा हुन्छ, पक्कै सल्लाको दाउरा बालेको हुनुपर्छ । दशकपछि आगो देखेर नोस्टाल्जिक हुन्छु । मैले काखमा छर्केर बोकी ल्याएको विदेशी अत्तरको बास्ना आदिम आगोको सुगन्धसँग ठोक्किएर चक्नाचुर भयो । लाग्छ अब दुनियाँमा आदिम अत्तरको शेष कतै बचेको छ भने सायद यही ठाउँमा बचेको हुनुपर्छ । आहा, कति मिठो आत्मा जगाउने बास्ना ! आँखा चिम्लिएरै केही समय लामो श्वास तानिरहुँ जस्तो ।

ड्राइभर ज्ञान बहादुर गाडीबाट ओर्लेर होटलभित्र छिरे ।

एकैछिनमा चिया आइपुग्छ ।

नाकमा कालोमोसो पोतेका ज्ञान बहादुरले सोधे, ‘आज यतै बास बस्ने कि सर ?’

उनको हालत देख्दा लाग्थ्यो भर्खर चिया उनैले पकाएर निस्केका हुन् ।

‘आजै त पुगिन्न, हिँडेर पाँच घण्टा लाग्छ ।’

‘घाम अस्ताइसके विचार गरौं ।’

‘भोलि बिहानै जानुपर्छ ।’

सबैले यसरी आ-आफ्नो राय राखे ।

‘के छ र विस्तारै जाउँला नि । हाम्रा सरले धेरै हिँड्न सक्नुहुन्न होला ।’ लगत्तै अर्कोले थप्यो ।

‘मुर्गी नभए भात रुच्दैन हाम्रा लाहुरे साथीलाई । ए, ज्ञान बहादुर के छ बन्दोबस्त ?’

उक्त मोसोधारी होटले ज्ञान बहादुरलाई ग्वामबहादुरले आँखा सन्काउँदै भन्यो ।

अब भने मलाई अवगत भयो, यो ‘लेकाली’ होटल उनै ज्ञान बहादुरको रहेछ ।

विचरा वर्षौंपछि गुँडमा फिरेको, विदेशको हावापानीले हाइबि्रड जस्तो बनेको, गोरो लोकल मुर्गा आज साँझ चिसो मौसमको तातोपानीमा भुत्लिने पक्का थियो ।

कुनै प्राकृतिक विपत रोक्न युगौंदेखि खटिइएका सिपाही जस्ता प्रतिबद्ध पहाडहरूको खोँचमा बित्छ एक रौनकमय साँझ । बस् मुर्गा, रक्सी र चुरोटको गन्धले लठ्ठ छ यहाँको लाटो हावा ।

उन्मुक्त हावाको खोजीमा म उकुसमुकुस हुन्छु ।

छेउमा रहेको जङ्गी दारुवाज मलाई अफर गर्छ, ‘केही लिनुहुन्छ सर ?’

त्यो मनुवा को हो, म चिन्दिनँ । बस् ऊ मलाई कुरैपिच्छे सर सम्बोधन गरिरहन्छ । त्यस भोजमा सामेल अन्जान पाहुनालाई नियाल्छु र सोच्छु, आज यहाँ लाहुरेको सवारी छ भनेर उसको कानमा कसले कर्नाल फुक्यो ?

मेरो चैतन्यले जवाफ खोज्न नपाउँदै ऊ फेरि आग्रह गर्छ, ‘केही त लिनुपर्‍यो नि सर ?’

‘भैगो सर म केही लिन्नँ । आग्रहको लागि धन्यवाद ।’ म उसको अनुहारमा हेर्दै जवाफ दिन्छु ।
‘लाहुरेहरू त पिउनमा माहिर हुन्छन् नि । तपाईं त तोरी लाहुरे पर्नु भएछ कि क्या हो !’ हाँस्दै भनेको उसको यस कुराले मेरो चित्तमा चोट पुग्छ ।

कुरैकुरामा माहोल राजनीतिमय भैसकेको थियो ।

‘देश नेताले बिगारे ।’ कुनामा होस गुमाएको कुनै देशप्रेमी मनुवा बिना प्रसङ्ग बर्बराउँछ ।

‘फलानोले गर्दा हो देश डुबेको ।’

‘के रे ? चुप लाग् …. ! चुनाउमा भोट अर्कैलाई हालेर अहिले हाम्मा नेतालाई दोष लगाउन मिल्छ ?’

‘मिल्छ जा ! जसले हाम्रो पेट भर्छ, उसैलाई भोट दिन्याँ हो । आफ्ना जनतालाई भोको राख्न्याँ पनि नेता हुन्छ ? हामी त चुनाउमा उहाँ उठेपछि भोट उहाँलाई नै दिन्याँ हो । हो कि होइन हजुर ? भन्नुहोस् त ?’ एक बुज्रुक मेरो समर्थन माग्छ ।

‘कति विदेश बस्नुहुन्छ ? हजुर आउनुपर्‍यो के राजनीतिमा । हजुर जस्ता युवाको खाँचो छ ।’ अर्को शुभचिन्तकको याचनाले म ‘तोरी लाहुरे’, मनमनै भावुक हुन्छु ।

मनमनै जवाफ दिन्छु, ‘म त तोरी लाहुरे, देशले रगत मागे मलाई मेरो पासपोर्ट बनाइदिनू । मलाई शहीद हुन मन छ । नेता होइन ।’

रात लगभग अनिदो भैसकेको छ । मात चढेपछि होटेल मालिकले श्रीमतीलाई कराउँदै भन्यो, ‘ए रझना, सितन छिटो ल्या न भन्याँ । हृयाँ निस्तै सकिसके । कुखुरो सकियो ?’

चुलो नजिकै काखमा दुधे बालक च्यापेर बसेकी महिला आक्रोशले आगोको अगुल्टो ठोस्दै फत्फताउँछिन्, ‘जहिल्यै जाँड खान्याँ अनि गाडी चलाउन्याँ । नखाउ भन्याँ मान्दाइनन् । कुन दिन गाडी कन्नाली फाल्दाछन् र म कन राँडी राख्न्याँ हुन् । बालबच्चा टोक्या राख्न्याँ हुन् । अनि टन्नै खानु मेरो रगत ।’

ज्ञान बहादुर सानै हुँदा उसका बुबा भारत गइरहन्थे, आइरहन्थे । कुनै पटकको भारत यात्रा अन्तिम बन्यो । त्यसपछि उनी फर्केर आएनन् । बा नआएपछि ऊ पनि बालाई खोज्न भागेर भारत गयो । ऊ पनि लामो समयसम्म घर फर्केर आएन । सानै उमेरमा बेपत्ता जस्तै भयो । गाउँमा आमा पनि बितिन् । घर धप्केर खोर जस्तो भयो । खेतका गरा बाँझा भए । गाउँलेहरूले अब फर्किदैन भनेर उसको आश मारे ।

तर एक दिन ऊ काँधमा क्यासेट भिरेर, नयाँ दुलहीका साथ गाउँमा झुल्कियो । बोलीमा केही हिन्दी मिसाएर नेपाली बोल्ने गर्थ्यो । आफ्ना बालाई खोज्दाखोज्दै त्यतै भुल्यो । एउटा साहुकोमा चौकिदारी गर्दागर्दै ज्ञाने ज्ञान बहादुर बन्यो । घर मालिकले उसलाई सुरुमा ‘बहादुर’ नभनेर ‘भादुर’ भन्थ्यो रे ।

फर्केर नेपाल आउँदा ऊ केही दिन नेपालगञ्ज होटलमा बस्यो । त्यही होटलमा काम गर्ने कुसुमसँग उसको प्रेम भयो ।

जाजरकोट घर भएकी तिनै कुसुमलाई दुलही बनाएर गाउँ पुगेको थियो ज्ञान बहादुर ।

उसलाई आमा नभएको घरमा बस्न मन लागेन । ज्ञान बहादुरले गाउँको नजिकै होटेल खोल्यो । कुसुमले होटेल चलाइन् ।

ज्ञान बहादुर दिनभर माछा मार्थ्यो । खासै ग्राहक नआउने एकान्त खोचमा कुसुमलाई न्यास्रो लाग्न थाल्यो । केही वर्षपछि उनले माइत जान्छु भनिन् । ज्ञान बहादुरले उनलाई नेपालगञ्ज पुर्‍यायो । उनलाई त्यहाँ पुर्‍याएर ऊ गाउँमा फर्कियो । केही समयपछि ऊ नेपालगन्ज पु्ग्यो । होटेल मालिकले थाहा नभएको जानकारी दियो । उनको कथाको बारेमा ज्ञान बहादुरलाई खासै जानकारी थिएन । उनका आफन्तको बारेमा पनि जानकारी थिएन ।

ज्ञान बहादुर निराश भएर त्यतैबाट पुनः भारत गयो । केही बर्ष बसेर घर फर्कियो । त्यतिन्जेल गाउँमा गाडी पुगिसकेको थियो । आएर गाडी चलाउन सिक्यो । गाउँकै रझनासँग बिहे पनि गर्यो । अहिले तारापानीमा लेकाली होटेल खोलेको छ । यो ज्ञान बहादुरको विगतको कथा हो ।

वर्तमानमा विगत बिर्सिन कहिलेकाहीँ पिउँछ । सुन्दर भविष्यको कल्पनामा अचेल कर्णालीको साँघुरो राजमार्गमा जोखिम मोलेर जिन्दगी नामको खटारो दौडाइ रहन्छ ज्ञान बहादुर ।

‘जहिल्यै जाँड खान्याँ अनि गाडी चलाउन्याँ । नखाउ भन्याँ मान्दाइनन् । कुन दिन गाडी कन्नाली फाल्दाछन् र म कन राँडी राख्न्याँ हुन् । बालबच्चा टोक्या राख्न्याँ हुन् । अनि टन्नै खानु मेरो रगत ।’ रझनाको यो आक्रोशमय बोलीमा बोल नलागोस् ।

सुसाइरहेको कर्णालीको आवाजसँगै चराहरूको चहलपहल सुरु भयो ।

सखारै मुखमा चिसो पानी छ्यापरे घामसँगै बाटो नाप्ने तयारीमा लागेँ ।

‘साहुनी, हिसाब गर्नुहोस् त ।’ मैले विस्तारै मालिक्नीतिर मरन्च्याँसे आग्रह फ्याँकें ।

ग्वाम बहादुर, किस्ने र अरु सबै उठिसकेका थिए ।

टोली नेता ग्वाम बहादुरले भन्यो, ‘ल अब हामी बाटो लाग्नुपर्छ ।’

बिहानको पारीलो घाममा पाखाहरू उज्यालिए । करिब चार घण्टाको हिँडाइपछि बजुरे आइपुग्यो । हामीले केही समय विश्राम गर्ने निर्णय गर्यौं ।

नजिकै बाजा बजेको आवाज सुनियो । ‘गाउँमा विवाह छ र ? कि कुनै अनिष्ट भयो ?’ किस्नेको अनुहारमा हेर्दै सोधेँ ।

‘यो कुनै अनिष्टको संकेत होइन, खुसियाली हो काका ।’ किस्नेले मुस्कुराउँदै उत्तर दियो ।

‘केको खुसियाली ?’ उसको कुरा नबुझेर सोधेँ ।

‘यो त लाहुरेको घर फिर्तिको स्वागतमा बजेको बाजा हो,’ ग्वाम बहादुरले हाँस्दै भन्यो ।

‘धेरैपछि गाउँ फिर्नु भएको छ । यत्तिको खुसियाली त हुनुपर्‍यो नि !’ किस्ने मुस्कुरायो ।

‘हाम्रो ठाउँको अरु को मान्छे गएको छ र बाहिर देश ? तपाईं पहिलो हो । हामी काम नपाएर यतै डुल्या छौँ । तपाईं कहाँ-