महाभारतको भीष्म पर्वमा एउटा श्लोक भनिएको छ : गीता सुगीता कर्तव्या किमन्यैः शास्त्र विस्तरैः । या स्वयं पद्मनाभस्य मुखपद्मादि्वनिःसृता ।। अर्थात् गीता राम्रोगरी मनन गरेर हृदयान धारण गर्न योग्य छ । जुन पद्मनाभ भगवानको श्रीमुखबाट निस्केको वाणी हो भने अरु शास्त्रको संग्रह गर्ने आवश्यकता किन ? महाभारतको एउटा पर्वको एउटा खण्डको श्रीमद्भागवत गीता । तर, […]

विष्णुको दश अवतारमध्येका एक मानिने भगवान श्रीरामको जीवनमा धेरै दर्शन र ज्ञान लुकेको छ । साथमा केही आलोचना पनि । तत्कालीन समयमा आफ्ना प्रजाहरुको खुशीको लागि उनले गरेको केही निर्णयका कारण उनलाई केही आलोचना समेत गर्ने गरिन्छ । तर, उनको जीवनमा कमजोरीको भन्दापनि धेरै आदर्श र एउटा सुन्दर दर्शन देख्न पाइन्छ । श्रीरामको जीवनी संस्कृत […]

विवाह पञ्चमीको बारेमा सबै पुराणहरुमा विशेष महत्व दिइएको छ । यद्यपि, यसको धेरै महत्व हुँदा-हुँदै पनि कतिपय स्थानमा यो दिन विवाह गरिादैन । चाहे धार्मिक दृष्टिले विवाह पञ्चमी दिनको विशेष महत्व होला । तर, मिथिलाञ्चल तथा नेपालमा यो दिन विवाह गरिादैन । पर्वको रुपमा त यसलाई मनाइन्छ । तर, सीताको दुःखद् वैवाहिक जीवनका कारण यो […]

सय थरी बाजा एउटै ताल सय थरी गोडा एउटै चाल मेची काली सिङ्गै ढिक्को साझा हाम्रो ज्यान नेपाल यो कालजयी गीतलाई दूर्गालाल श्रेष्ठले कुन प्रसंगमा लेखे, त्यो त यकीन छैन । तर, उनले जनाउन लागेको सयथरी बाजा हामीले अहिले सुन्न सक्छौं त रु हरेक शुभकार्य र मृत्यु संस्कारसम्म पनि बजाईने शंखदेखि सुरु भएको मानिने हाम्रो […]

जतिबेला कर्मवाद र आत्मवादको दीर्घ विकास उत्कर्षमा पुगिरहेको थियो, त्यतिबेला मध्यम स्तर र तल्लो स्तरका मानिसहरुलाई मुक्तिको लागि कुनै मार्ग नै थिएन । शास्त्रीय दर्शनमा ज्ञान काण्डको लागि तत्व ज्ञान पाउन ठूलै साधना गर्नुपर्ने अवस्था थियो भने कर्मकाण्डबाट मुक्तिको बाटोमा पुग्नको लागि पर्याप्त आर्थिक हैसियत आवश्यक थियो । त्यही बेलामा जन्मियो भौतिकवाद तर्फ उन्मुख बौद्ध […]

दिउँसैदेखि सुरुभएको पशुपतिको जात्रा साँझ परेसँगै झनै चुलिँदै गएको छ । जागिरेहरुले जागिरको छुटि्ट भएपछि रमिता हेर्नको भीड बढ्दै छ । यो रमिताले जात्राको महत्व बढाइरहेको छ । सबैभन्दा रोचक प्रसँग बोकेको पशुपतिको विश्वरुप मन्दिर छेउको गणेशको मुर्ती तिर कसैको ध्यान छैन । आफ्नै सुरमा हिँड्ने घुमन्तेहरु बाहेक विश्वरुपसँगैको सो मूर्तिप्रति कसैको ध्यान छैन । […]

पौराणिक मान्यता अनुसार बाला (बैकुण्ठ) चतुर्दशीमा भगवान भोलेनाथ सृष्टिको कार्यभार भगवान विष्णुलाई सुम्पिएर कैलाशको यात्रामा निस्कन्छन् । प्राचीन नगरी उज्जयिनी अर्थात् उज्जैनमा यो पर्वलाई यही मान्यता अनुसार मनाइन्छ । यस अवसरमा भगवान भोलेनाथ महाकालको सुन्दर यात्रा गोपाल मन्दिर पुर्‍याउँछन् । पालकीबाट भगवान भोलेनाथ उत्तर भएर श्रीहरिलाई तुलसी भेट गर्छन् र श्रीहरिले यसको बदला स्वरुप उनलाई […]

काठमाडौं । हिन्दु संस्कृति मान्नेहरुले आफ्ना दिवंगत पूर्खाहरुको मुक्तिको लागि शतबीज छर्ने गरिन्छ । हिन्दु संस्कृति अनुसार कुनैपनि दूर्घटना या अकाल मृत्यु भएका मानिसहरु पूर्णरुपमा स्वर्ग या नर्कमा तर्न सक्दैनन् । जीवन जिउने क्रममा उनीहरुले पूरा गर्न नसकेका विभिन्न कर्म पूरा नभएसम्म मृतात्मा बैतर्नी तर्दैनन् भन्ने मान्यता छ । यसरी अकालमा मृत्यु भएका र राम्रोसँग […]

के मानिसमा भगवानप्रतिको विश्वास गुमिरहेको हो ? पछिल्लो समय भगवानको अस्तित्व बिस्तारै कम हुँदै गएको हो ? के मानिसहरु चारैतिर फैलिएको धर्मबाट मुक्त हुन चाहिरहेका छन् ? अमेरिकामा भएको एक अध्ययनले विश्वभर नास्तिकता बढ्दै गएको देखाएको छ । यो एउटा दृष्टिले हेर्दा चिन्ताको विषय हो भने अर्काे दृष्टिले हेर्दा स्वतन्त्रताको सुरुवात पनि हो । धर्मको […]

जब युधिष्ठिरले प्रश्न सोधे-‘भगवान, हजुरले हजारौं यज्ञ र लाखौं गोदान पनि एकादशीको व्रत बराबर हुँदैन भन्ने बताउनु भयो । त्यसो भए त्यो तिथि सबै तिथिहरु भन्दा उत्तम कसरी भयो ? बताउनु होस् ।’ भगवानले भन्नु भयो-‘हे युधिष्ठिर, यो सम्बन्धमा पौराणिक कथाका अनुसार मुरा नामक दैत्य उत्पन्न भएको थियो । उनी धेरै बलवान र भयानक थिए […]

के तपाईंलाई भूतप्रेतमा विश्वास लाग्छ ? निर्धक्कसाथ भन्नुहुनेछ, लाग्दैन । त्यसो भए भूतप्रेतको प्रसंग कहाँबाट आयो ? किन भूतप्रेत भन्नसाथ मान्छेहरु भयाभित हुन्छन् ? पछौटे समाजमा मात्र होइन, विकसित र सभ्य भनिने पश्चिमा मुलुकमा पनि भूतप्रेतको अस्तित्वबारे चर्चा हुन्छ । चाहे साहित्यमा होस् वा चलचित्रमा, भूतप्रेतलाई स्थान दिइन्छ । हामी भन्छौं, भूतप्रेत भन्ने कुरा अन्धविश्वास […]

विसंको १३ औं शताब्दीदेखि सीमा सुरक्षा र राष्ट्रको रक्षाको लागि चल्दै आएको १० महाविद्या पूजा बुधबार धुमधामका साथ सम्पन्न भएको छ । महान विद्या रूपी देवीको दश स्वरुपको आराधना गरिने यस पूजा भक्तपुर दरबार वरिपरी रहेका विभिन्न देवीको मन्दिरमा पूजा गर्दै सम्पन्न भएको हो । १३ औं शताब्दीमा भक्तपुरमा कहिले सिम्रौनगढ त कहिले खस राजाहरुले […]

आमा लाइदिनुस् टीका शुभ साइतको बेलामा जीवन साथी लिनलाई गए कैल्यै पनि बिरानो नभए । सजिसजाउ बेहुलालाई अन्माएर पठाउनै लाग्दा एउटा हुलले सांगीतिक रुपमा विवाहको माहोललाई आफू तिर तान्ने प्रयास गर्छ । एउटा मूल नाइकेले भनेको अन्तरामा सबै मिलेर स्थायी थाप्न थाल्छन् । यत्तिकैमा सांगीतिक माहोल बढ्दै जान्छ र बेहुलो अन्मिएर बेहुली लिन निस्कन्छ । […]

वातावरण प्रदूषणका पछिल्लो समय आम शहरबासीहरुको टाउकोदुखाईको विषय बनेको छ । दिनप्रतिदिन बढ्दै गएको कार्बन उत्सर्जनको कारण दैनिक जीवनयापनमा समेत समस्या हुने गरेको छ । तर, यसको विकल्प के हो ? शरहमा वृक्षारोपणको लागि वातावरणको अभाव, आदिका कारण विशेषगरी काठमाडौं उपत्यका ग्यास च्याम्बरको रुपमा विकास हुँदै गरेको छ । अग्निहोत्र, एक किसिमको धार्मिक कृत्यको रुपमा […]

बालक नानकका पिता कल्याणरायले उनको यज्ञोपवित गराउनको लागि आफ्नो इष्टमित्र एवं परिचितहरुलाई निमन्त्रणा गरे । बालक नानकलाई आसनमा राखेर जब पुरोहितहरुले उनलाई केही मन्त्र पढ्नको लागि भने । त्यतिबेला नानकले यज्ञोपवित गराउनुको प्रयोजन सोधे । कट्टर हिन्दु परिवारमा जन्मिएका उनले यज्ञोपवितकै दिन सोधेको यति ठूलो प्रश्नले त्यहाँका गुरु पुरोहितहरुलाई झस्कायो । तर, शान्त भएर उनीहरुले […]

कृषि परम्परासँग जोडिएको ऐतिहासिक पर्व सकिमना पुन्हि पर्व भक्तपुरमा मनाइएको छ । कात्तिक पूर्णिमाको दिन उपत्यकाका नेवार समुदायले पौष्टिकताको संकेत गर्दै मनाइने यो पर्व रैथाने खानाको संकलन गर्ने पर्वको रुपमा चिनिन्छ । यो पर्व अनुसार हरेक वर्ष आफ्नो क्षमता अनुसारको अन्न तथा गेडागुडीले मन्दिरको अघि आएर पूजा गर्ने गरिन्छ । यसैदिन पिँडालु उसिनेर खाने पनि […]

गोधुली साँझमा सूर्यको किरणले डाँडा काटिसकेको छ । एक हुल अधबैंशेहरुलाई दोस्रो तल्लामा रहेको कार्यालयबाट सामान ओसार्नै भ्याइनभ्याई छ । कसैले बाजा बोकेर झरेका छन्, कोही कपडा र श्रृङ्गारको सामान बोकेर संग्रहालय छिर्ने ढोकातिर छिर्दैछन् । कसैको ध्यान दानपात्र राख्ने ठाउँतिर छ । आयोजकको सक्रियतामा दर्शकको कुनै ध्यान देखिँदैन । उमेर पुगेका तन्नेरीहरु आफ्नै रसरंगमा […]

आज हरिबोधनी एकादशी अर्थात् तुलसीको विवाह गर्ने दिन । हरिबोधनी एकादशी अत्यन्त पवित्र तिथि हो । यो दिन तन, मन तथा धनको पवित्रतालाई जोगाइरहने प्रयास गर्नुपर्छ । यो तिथि यति धेरै शुभ हुन्छ कि मन, कर्म तथा वचनमा भएको थोरै मात्र अशुद्धिले पनि समस्याका कारण बन्ने धार्मिक विश्वास छ ।  जुवा खेल्नु जुवा खेल्नु एउटा […]

यो वर्ष हिन्दु क्यालेन्डर अनुसार कार्तिक शुक्ल पक्षको एकादशी तिथिका दिन तुलसी विवाह गरिन्छ । यो वर्ष तुलसी विवाह आगामी कात्तिक २२ गते शुक्रवार परेको छ । उक्त दिनलाई हरिवोधनी एकादशी समेत भनिन्छ । उक्त दिन तुलसीको भगवान शालिग्रामसंग विधिपूर्वक विवाह गरिन्छ । कात्र्तिक शुक्ल एकाशदीका दिन तुलसीको विवाह किन गरिन्छ, यसको सन्दर्भमा एक पौराणिक […]

झट्ट सुन्दा अँग्रेजी शब्द स्मार्ट सिटी भन्ने बित्तिकै यो पश्चिमा मुलुकहरुबाट सुरु भएको अवधारणा भन्ने लाग्छ । सोही अवधारणाको पछि लागेर नेपालमा पनि अहिले दर्जन बढी स्मार्ट सिटीका योजना तयार पारिँदै छ । सरकारी एवं गैर सरकारी संस्थाहरुले समेत यसमा काम गरिरहेका छन् । तर, यो स्मार्ट सिटी आजभन्दा हजारौं वर्ष पहिले भारत वर्षमा नै […]

हरि(सूर्य)लाई चिनाउनको लागि होरस, ईश्वर शब्दलाई चिनाउन ईसिस, शिवलाई चिनाउन सेव, श्वेतलाई चिनाउन सेत, क्षत्रीयलाई चिनाउनको लागि खेत, शरदलाई चिनाउनको लागि सरदी यो भारत वर्ष र मिश्र सभ्यतामा प्रयोग हुने केही नामहरु हुन् । शाब्दिक हिसाबले धेरै समान थियो प्राचीन मिश्र र भारत वर्ष । केवल भाषा मात्रै एउटै थिएन । मिश्रका पुरोहित र भारत […]