चाणक्य महान चिन्तक एवं दार्शनिक हुन् । उनी राजनीतिक र कूटनीतिका ज्ञाता थिए । उनैले नन्द वंशका नाश गरेर चन्द्रगुप्त मौर्यलाई राजा बनाए । उनी सम्राट चन्द्रगुप्ताका सल्लाहकार थिए । उनलाई राजधर्मका प्रणेता, आर्थिक दर्शनका प्रतिपादक र सामाजिक दर्शनकार पनि मान्ने गरिन्छ । उनले ‘चाणक्य नीति’ नामक पुस्तक लेखेका छन् । यस पुस्तकमा जीवन र […]

काठमाडौं । हामीले मन्दिरमा देख्ने मूर्तिहरु फरक फरक भावभंगिमामा बनाइएको हुन्छ । कुनै मूर्तिको हात एकाथरीको हुन्छ भने कुनै मूर्तिमा अर्कैथरीको हुन्छ । यो विभिन्न कथाको आधारमा तयार पारिएका मूर्तिहरुमा कथालाई बोल्ने प्रयोजनका लागि यस्ता मुद्राहरु बनाउने गरिन्छ । शास्त्रीय विधान अनुसार बनेका भगवानका मूर्तिहरुमा हामीले हातको हाउभाउलाई फरक फरक कोणबाट देख्न सक्छौं । कुनै […]

गीताको जीवन दर्शन अनुसार मानिस महान छ , अमर छ, असीम शक्तिको भण्डार छ । गीतालाई संजीवनी विद्याको संज्ञा पनि दिइएको छ । मानिसको कर्तव्य के हो ? यसैको बोध गराउनु गीताको परम लक्ष्य हो । श्रीकृष्णले यस उपदेशपछि अर्जुनलाई कर्तव्यपथमा अडिग रहन प्रेरित गरे । अन्ततः अर्जुनले युद्ध लडे । असत्यमाथि सत्यको जीत भयो […]

ज्योतिष शास्त्र वेदको ६ अंगमध्येको एक हो । जसका कारण वेदलाई लिपिबद्ध गर्ने श्रेय पाएका वेदव्यासले नै ज्योतिष शास्त्रको विकासमा योगदान दिएको शास्त्रीय मानिन्छ । धेरै ऋषिमुनिहरूले ज्योतिष विद्याको तयारीको लागि आ-आफ्नो तर्फबाट योगदान गरेका छन् । यी सबै प्रयासहरूको माध्यमबाट ज्योतिष शास्त्र आफैँमा व्यक्तिको भूत, भविष्य र वर्तमानलाई जान्न सक्ने शास्त्रको रुपमा विकास भयो […]

‘गुरु ब्रम्हा, गुरु विष्णु, गुरु देव महेश्वर गुरु साक्षत परब्रम्हा तस्मै श्री गुरुवे नमः ’ आज गुरु पूर्णिमा । ‘गु’ को अर्थ अन्धकार र ‘रु’ भन्नाले प्रकाश बुझिन्छ । ज्ञानरुपी प्रकाशले अज्ञानरुपी अन्धकारको नाश गराउने व्यक्तिलाई शास्त्रमा गुरु भनिएको छ । अन्धकारको नाश गरी जीवनमा उज्यालो फैलाउने व्यक्तित्वलाई नै गुरु भनिन्छ । यस्ता गुरुलाई हाम्रो […]

एक पटक एक शिष्यले आफ्ना गुरुसँग सोधे, ‘कति मान्छेहरु भन्छन् जीवन एक संघर्ष हो । कतिपय भन्छन् जीवन भनेको खेल हो । कतिपय भन्छन् जीवन एक उत्सव हो । यसमध्ये कुन सही होला ?’ गुरुले दिएको साधरण जवाफ शिष्यले बुझेनन् । तब गुरुजीले एक कथा सुनाए । कथा यसप्रकार थियो । एकपटक कुनै गुरुकुलमा तीन […]

मुस्लिम समुदायको घर–दैलोमा ईदको रौनक भित्रिएको छ । यो उनीहरुको दोस्रो महान पर्व हो । इस्लाम पात्रो हिजारी संवत अनुसार नयाँ वर्षको जुल हिज्जा महिनाको दशौं दिनमा यो पर्व मनाइन्छ । इदुल फित्र अर्थात रमजान पर्वको ७० औं दिनमा बकर इद मनाउने धार्मिक परम्परा छ । ईदलाई उनीहरुले आत्मशुद्धिका लागि मनाउने गर्छन् । पर्व मनाउनुअघि […]

‘धर्मकर्म गोजीमा राखी मान्छे बेच्छन् पैसाका लागि पैसाकै लागि आफ्नो–विरानो सबै छाडी जानुछ एक्लो’ गीतमार्फत गरिएको कटाक्षले अहिले बद्लिदो मान्छेको प्रवृत्तिलाई संकेत गर्छ । जो कोही भनिरहेका हुन्छन्, ‘आज मान्छेको धर्म हरायो ।’ परम्परादेखि चल्दै आएको संस्कार, धर्मकर्मप्रति समाजले प्रश्न  उठाए । कतिले वैज्ञानिक व्याख्या गर्दै यसको अन्तर्यलाई बुझाउने कोसिस गरिरहेका छन् भने कतिले आधुनिक […]

सात्विक खानपान र हरियाली चुरा पोते जस्ता सौभाग्यको साथमा मनाइने साउने सोमबार भोलि मनाइँदैछ । सूर्य दक्षिणायनपछि विशेष चार्डपर्वको सुरुवातको संकेत गर्ने पूर्वीय संस्कृतिमा साउने सोमबार आफैमा विशेष महत्वको महिना हो । साउनको महिना भित्र पनि बढी सोमबारको महत्व हुन्छ । साउनको सोमबार शिवको पूजाआजा गर्दा मनोकाक्षा पूरा हुने विश्वासका साथ बिहानैदेखि महिलाहरु शिवमन्दिरमा गएर […]

साउन १ अर्थात् आज नेपाली गाउँघरमा लुतो फाल्ने दिन । असारभर गरिने खेतीपातीका क्रममा हिलोका कारण छालामा देखिन सक्ने सम्भावित रोगबाट मुक्ति पाउनको लागि भनेर परापूर्वकालदेखि नै यो संस्कार चलाउँदै आइएको बुढापाकाहरु बताउँछन् । यो एकातिर सांस्कृतिक महत्वको पर्व हो भने अर्काेतिर मानव स्वास्थ्यको लागि महत्वपूर्ण वनस्पती रक्षा गर्ने एउटा माध्यम पनि हो । तर […]

शास्त्रमा साउनलाई मासोत्तम मास अर्थात् सबैभन्दा उत्तम महिना भनिएको पाइन्छ । साउनको सुरुको दिन अर्थात् संक्रान्तिलाई विशेष महत्व दिइएको पाइन्छ किनभने यसै दिनदेखि सूर्य दक्षिणायन हुन्छ र दिन छोटा अनि रात लामा हुन थाल्छन् जुन क्रम माघेसंक्रान्तिसम्म रहन्छ । ज्योतिष विज्ञानअनुसार साउन अर्थात् श्रावण महिनाको पूर्णिमाका दिन आकाशमा श्रवण नक्षत्रको योग निर्माण हुन्छ । त्यसैले […]

२२ असार, काठमाडौं । सधैंभरि साँझ परेपछि बाजाको तालमा गुञ्जायमान हुने काठमाडौंका सत्तल एवं वाद्य गुरुका घरहरू हिजोआज सुनसान हुने गरेका छन् । थरीथरीका बाजाको तालमा गल्लीगल्लीमा हिँड्ने बाधकहरु अहिले देखिँदैनन् । काठमाडौं उपत्यकालाई सांस्कृतिक शहरको पहिचान दिने बाजाहरु झण्डै एक महीनादेखि किन बज्न छाडे त ? स्थानीय वाद्यगुरु एवं संस्कृतिविद्हरु यसको पछि विभिन्न कारण […]

स्वास्थ्य, स्वस्थ जीवनशैली प्रदाताको रुपमा ऋषि धन्वन्तरीलाई मान्ने गरिन्छ । उनले समस्त जगतलाई निरोगी बनाएर दीर्घायु प्रदान गरेको मान्यता छ । आयुर्वेद जगतका प्रणेता मानिन्छ धन्वन्तरीलाई । उनी देव चिकित्सक थिए । उनमा वैद्यिक शास्त्र -चिकित्सा विज्ञान)को विराट ज्ञान थियो । उनलाई आरोग्य, स्वास्थ्य र आयुको आराध्यदेव मानिन्छन् । सर्वभय र सर्वरोग नाशक देवचिकित्सक धन्वन्तरी […]

२७ जेठ, काठमाडौं । आज खण्डग्रास सूर्य ग्रहण लाग्दैछ । सुदूरपूर्वी एवं उत्तर अमेरिका, मगोलिया, चीन, नर्वे, ग्रीनल्याण्ड, युके, युरोप र प्यासिफिक क्षेत्रबाट देखिने सूर्य ग्रहणको नेपालमा भने कुनै असर नहुने पञ्चांग निर्णायक समितिले जनाएको छ । समितिका सचिव सूर्यप्रसाद ढुंगेलका अनुसार नेपालमा सूर्यग्रहण नदेखिने भएकोले यसलाई बार्नुपर्ने आवश्यकता छैन । जेठ महिनाको अमावश्यमा हुन […]

११ जेठ, काठमाडौं । मे २६ बुधबार चन्द्रग्रहण लाग्दैछ । यो पटकको चन्द्रग्रहण निकै महत्वपूर्ण र विशेष छ । किनकि यो चन्द्रग्रहणका क्रममा विश्वका विभिन्न भागबाट रातो चन्द्रमा देखिनेछ । रातो देखिने चन्द्रमालाई सुपर ब्लड मुन भनिन्छ । यस विषयमा जानकारी दिँदै अमेरिकी अन्तरिक्ष एजेन्सी नासाले भनेको छ ‘२६ मे मा चन्द्रमाको पूरै भाग पृथ्वीको […]

हाम्रा पूर्विय शास्त्र चणक्य नीति, विदुर नीति, भीष्म नीति लगायत हितोपदेश आदिमा हाम्रो जीवनको ज्ञान, नीति र धर्मको शिक्षा दिइएको छ । त्यहीबाट हामीले केही कुरा यहाँ उल्लेख गरेका छौं, जो अर्को व्यक्तिबाट गोप्य राख्नुपर्छ । भनिन्छ नि, आफ्ना हितैषीलाई एवं एकदमै मिल्ने साथीलाई पनि जीवनका सबै गोपनियता खुलाउनु हुँदैन । किनभने भोलिका दिनमा ति […]

वेदव्यासको नाम सुन्ने वित्तिकै धेरै दोधारमा पर्छन् कि वेदको विभाजन गर्ने एकजना वेदव्यास, वेदान्त दर्शनका रचयिता अर्को वेदव्यास, महाभारतको रचयिता जस्ता महान् ग्रन्थहरुको रचना गर्ने वेदव्यास आखिर एउटै हुन् कि फरक हुन् ? यदि एउटै वेदव्यासले यी सबै काम गरेका हुन् भने यी फरक समयमा लेखिएका ग्रन्थ लेख्न कसरी सम्भव भयो ? भन्ने जिज्ञासा धेरैमा […]

मीराबाई हिन्दु आध्यात्मिक कवयित्री थिइन् । जसले भगवान् श्री कृष्णप्रति समर्पित भजन उत्तर भारतमा धेरै लोकप्रिय छन् । भजन वा स्तुतिको रचना गरेर आमजनमा भगवान्को नजिक पुर्‍याउनको लागि मीराबाईको स्थान सबैभन्दा उच्च रहेको छ। भक्तिवादी धारामा मीराको स्थान सबैभन्दा उच्च छ। मीराको जन्म एक राजपूत परिवारमा भएको थियो । उनी राजपूत राजकुमारी थिइन् । उनले […]

मंगलबारदेखि चान्द्रमासको वैशाख महिना सुरु भएको छ । सौर्यमास अनुसार १४ दिनअघि नै यो महिना सुरु भएको भए पनि चान्द्रमास अनुसार मंगलबारदेखि मात्रै यसको सुरुवात भएको हो । यही दिन काठमाडौंको २२ धारामा मेला पनि लाग्ने गर्छ । तर यो वर्ष कोरोना महामारीका कारण यो मेला पनि औपचारिकतामा मात्रै सीमित हुने आयोजकले जनाएका छन् । […]

पूर्णिमा उपवास प्रत्येक महिना आउँछ तर सनातन धर्ममा चैत्र पूर्णिमाको विशेष महत्त्व छ । चैत्र महिनाको शुक्लपक्षको पूर्णिमा तिथिलाई चैत्र पूर्णिमा भनिन्छ । चैत्र विक्रम संवतको पहिलो महिना हो, त्यसैले यसलाई पहिलो चन्द्र महिना पनि भनिन्छ । चैत्र पूर्णिमा पनि भाग्यशाली पूर्णिमा मानिन्छ । भनिन्छ कि यस दिन उपवास बस्नाले इच्छा पूरा हुनुका साथै भगवानबाट […]

महाभारतको युद्ध सकिएको थियो । महाराज युधिष्ठिर राजा बनिसकेका थिए । आफ्ना चार भाइहरूको सहयोगमा उनले राजकाज चलाउँदै आएका थिए । राज्य सञ्‍चालनमा पाँचै दाजुभाइको समान अधिकार र सक्रियता थियो । कोही दु:खी सहयोगको लागि आयो भने उसलाई सहयोग गर्ने गर्थे । राज्यमा हाँसिखुसी थियो । एकदिन युधिष्ठिर राजभवनमा बसेर मन्त्रीहरूसँग कुरा गरिरहेका थिए । […]