दक्षिण दिशामा किन सिरानी बनाउनुपर्छ ? यसको धार्मिक महत्व के छ ? वैज्ञानिक रहस्य के छ ? किन उत्तरतर्फ सिरानी बनाउनु हुँदैन ? उत्तर वा पश्चिमतर्फ सिरानी बनाए के हुन्छ ? अहिले हामीलाई यस्ता कुरा बेकारको लाग्नसक्छ । अर्थात अर्थहिन लाग्नसक्छ । यद्यपी हाम्रा पिता-पूर्खाले भन्दै र गर्दै आए, ओछ्यान बनाउँदा दक्षिण दिशातर्फ सिरानी बनाउनुपर्छ […]

ताली अर्थात स्यावासी । कसैप्रति कृतज्ञता जनाउन लागि देखाइने शारीरिक प्रतिक्रिया । कसैलाई हौसला दिनका लागि स्वतस्फूर्त प्रकट हुने प्रकृया । जब कसैले उन्नती गर्छ र त्यसले हामीलाई हर्षविभोर बनाउँछ, तब हाम्रा दुई हत्केला आपसमा स्वतस्फूर्त ठोकिन्छन् । लयवद्ध भएर । जब कसैले घतलाग्दो कुरा गर्छ, तब हामी ताली पड्काउँछौं । जब कसैलाई हौसला दिन चाहन्छौं, […]

महाशिवरात्री हिन्दुको एक विशेष पर्व हो । हिन्दु क्यालेन्डर अनुसार फागुन कृष्ण चतुर्दशीको दिन शिवरात्री मनाइन्छ । शिवरात्रीमा श्रद्धालुहरु रातभर जागा रहेर भगवान शिवको आराधना गर्छन्, भजन गाउँछन् । कतिपय रातभर उपवास गर्छन् । शिवलिंगलाई पानी र बेलपत्र चढाएपछि मात्र आफ्नो उपवास चढाउँछ । महिलाका लागि शिवरात्रीको विशेष महत्व छ । अविवाहित युवती शिवको प्रर्थाना […]

शिवलिंगमा बेलपत्र चढाइन्छ । हामीलाई यो कुरा थाहा छ र हामीले चढाउँदै आएका पनि छौं । तर, हामीले यसरी शिवलिंगमा चढाइरहेको बेलपत्रको महत्व के होला ? किन बेलपत्र चढाइएको होला ? यसतर्फ भने हामी घोत्लिदैनौं । जबकी कुनैपनि धर्म-संस्कारले यस्ता विधीहरुको व्यवस्था त्यसै गरेको होइन । यसले मानव जीवनमा केही न केही अर्थ र महत्व […]

अभिनेता अनमोल केसी बिहान उठ्नसाथ मन्त्रोचारण गर्छन्, भगवान कृष्णको नाममा । अनलाइनखबरसँगको साक्षतकारमा उनी भन्थे, ‘बिहान म यो मन्त्र एक सय आठ पटक जप गर्छु ।’ उनी धर्मभीरु होइनन् । कुनै धर्मप्रति उनको आशक्ति पनि छै्रन । मन्त्रोचारण गर्नुको अर्थ कुनै याचना वा कामना पनि होइन । त्यसो भए किन उनी बिहान उठेर एक सय […]

हामीले सुनेका छौं, पौराणिक कालमा एक पात्र थिए, कुम्भकर्ण । हामीले के पनि सुनेका छौं भने, उनी ६ महिना मस्त सुत्थे । अहिले पनि हामी धेरै सुत्नेलाई ‘कुम्भकर्ण’को ट्याग भिराइदिन्छौं । के कुनै व्यक्ति ६ महिनासम्म सुतेको सुत्यै गर्न सक्छन् होला ? पौराणिक कथामा यस्ता अनेक किसिमका पात्र र चरित्रबारे वर्णन छ, जो अहिले सुन्दा […]

भीष्म पितामह एक महान योद्धा, उत्तम नेतृत्वकर्ता मात्र थिएनन्, महाभारतका यी अहंम पात्र ऐतिहासिक हिसाबले पनि प्रशिद्ध छन् । अहिलेका पुस्ताले उनको जीवनबाट धेरै कुरा सिक्न सक्छन् । भीष्म राजा शान्तनु र गंगाका सन्तान थिए । भीष्म पितामहलाई महाभारतमा निर्वाह गरेको भूमिकाका लागि चिनिन्छ । भनिन्छ कि, भीष्म पितामहलाई उनका पिता शान्तनुबाट इच्छा मृत्युको वरदान […]

हिन्दु सभ्यतामा गायत्री मन्त्रलाई सबैभन्दा उत्तम र सर्वश्रेष्ठ मानिएको छ । यो एक यस्तो मन्त्र हो, जो हिन्दु धर्ममा आस्था राख्ने मात्र होइन अरु सबै धर्मावलम्बीले पनि जप गर्न सक्छन् । यसको जप गर्नुसँग केही शारीरिक, मानसिक लाभ पनि छ । १. वेदको कुल संख्या चार छ । चार वेदमा गायत्री मन्त्रको उल्लेख गरिएको छ […]

कुनै उच्च सफलता हासिल गर्नु, कुनै अत्यासलाग्दो विफलतामा फस्नु, यी दुबैलाई हामी एउटै नाम दिन्छौं, ‘भाग्यको खेल ।’ जब कसैले लोभलाग्दो उन्नती गर्छ, तब हामीलाई लाग्छ ‘फलानोको भाग्य कति बलियो !’ जब कोही रातारात कंगाल बन्छ वा असाह्य बन्छ, तब हामीलाई लाग्छ, ‘फलानोलाई भाग्यले ठग्यो ।’ के वास्तवमा मान्छेले जीवनमा भोग्ने उतार-चढाव ‘भाग्यकै खेल’ हो […]

हामीकहाँ एउटा भनाई छ, ‘काहीँ नभएको जात्रा हाँडीगाउँमा ।’ तर, जात्रा हाम्रोमा मात्र होइन, विश्वमै अनौठा-अनौठा जात्रा एवं पर्व मनाइन्छ । हरेक पर्वसँग त्यहाँको रैथाने जनजीवन एकाकार भएको हुन्छ । त्यहाँको हावापानी, भूगोल प्रतिनिधित्व भएको हुन्छ । र, यस्ता पर्व एवं उत्सवहरुले स्थानिय क्षेत्रको आर्थिक गतिविधिलाई पनि चलयामान बनाइदिन्छ । विश्वमा विभिन्न समुदाय लुनर न्यू […]

गीता त्यो सर्वोत्तम ग्रन्थ हो, जसले जीवन दर्शनको गहन अर्थ दिन्छ । कतिले भन्ने गर्छन्, ‘श्रीमदभगवतगीता नपढी जीवन र जगतलाई बुझिदैन ।’ यो पौराणिक ग्रन्थमा जीवनको सार छ । यसको रचना महर्षि वेदव्यासले गरेका थिए । खासगरी महाभारत युद्धमा अर्जुन र उनका सारथी श्रीकृष्णबीच भएको संवादमा आधारित छ गीता । गीतामा ज्ञानयोग, कर्म योग, भक्ति […]

अहिले योगको लहर छ । प्राणायाको लहर छ । ध्यानको लहर छ । भौतिक शरीर कति अनमोल छ भनेर खोजी हुन थालेको छ । व्यायाम, योग, प्राणायाम, ध्यान आदि विधीबाट शरीरको वास्तविक रहस्य खोतल्ने र यसको महत्व एवं मूल्यलाई बुझ्ने अभ्यास भइरहेको छ । अहिले टोल-टोलमा योग प्रशिक्षण केन्द्र खुलेका छन् । घर-घरमा योग र […]

हाम्रो पौराणिक शास्त्रहरुमा जीवन र जगतको बारेमा धेरै अमूल्य कुरा छन् । त्यस्तै उपयोगी शास्त्र हो, गरुड पुराण । गरुण पुराण त्यस १८ पुराणमा एक हो, जसको रचना वेद व्यासले गरेका थिए । यसमा २ सय ७९ अध्याय र १८ हजार श्लोक छ । गरुड पुराणमा मानव जातिको मार्ग दर्शनकालागि केही उपयोगी कुरा लेखिएको छ […]

तपाईंको नाम के हो ? जवाफमा आफुलाई चिनाउने संज्ञावाचक कुनै वाक्य भन्नुहुनेछ । तपाईंलाई नाम सोध्दा जुन वाक्य भन्नुहुनेछ, त्यो फगत तपाईंलाई चिनाउने संज्ञा हुन् । संकेत हुन् । तर, अनुभूत गर्नुभएको होला, जब कसैले तपाईंको नाम उच्चाहरण गर्छन्, तपाईंको कान ठाडो हुन्छ । तपाईंलाई त्यो नाम औधी पि्रय लाग्छ, जसले तपाईंलाई चिनाउँछ । अझ […]

चाडपर्वसँग खानपानको पनि साइनो छ । तिहारको सेलरोटी, दशैंको मासु, असार पन्ध्रको दही चिउरा । यस्तै परिकारसँग जोडिएको छ माघे संक्रान्ति पनि । आज माघे संक्रान्ति । माघे संक्रान्तिमा घिउ, चाकु, तिल, तरुल, सखरखण्डलगायतका परिकार खाएर मनाउने चलन छ । माघे संक्रान्तिमा खाने परिकारले चिसोबाट थाकेका अंगलाई न्यानो प्रदान गर्नका लागि मदत पुर्‍याउँछ । त्यसैले […]

नारी, अर्थात घरको शोभा । नारीले नै हो, घर-परिवारलाई सन्तुलित राख्ने । खुसी दिने । स्वस्थ्य बनाउने । सुख ल्याउने । हामीले नारीलाई दुर्गा अर्थात शक्ति, सरस्वती अर्थात कला, लक्ष्मी अर्थात समृद्धिको रुपमा पूज्छौं । तर, कस्तो नारी ? प्रश्न उठ्न सक्छ । नारी भन्नसाथ नारी देहले मात्र पुग्दैन । उसको स्वभाव, प्रवृत्ति, चालचलन, सोंच […]

पौराणिक ग्रन्थ महाभारतमा अनेकन पात्र छन्, जसको आ-आ–आफ्नै विशेषता र महत्व छ । महाभारत युद्ध कसरी भयो, किन भयो यस सम्बन्धमा धेरै कुरा बाहिर आइसकेका छन् । महाभारत युद्धमा कसले महत्वपूर्ण भूमिका खेले भन्ने सन्दर्भमा पनि कुनै रहस्य बाँकी छैन । यद्यपी त्यही युद्धमा केही यस्ता पात्र थिए, जसले हतियार उठाएनन् । अर्थात उनीहरु युद्धमा […]

तिमी जहाँ छौ, यात्रा त्यहीबाट सुरु गर्नुपर्छ । तिमी एक स्थानमा रहेर, अर्को स्थानको कल्पना नगर । ति सबै झुट हुनेछ । यसमा दुःखी हुनुपर्ने कारण पनि छैन । किनभने जो, जहाँ छ, यात्रा त्यहीबाट सुरु हुनसक्छ । यसमा चिन्तित हुनुपर्दैन । अरुले मलाई उछिन्यो, अरुभन्दा म पछाडि परें ! अर्कासँग तुलना पनि नगर । नभए […]

रुद्राक्ष, जो चित्रहरुमा देवीदेवता एवं ऋषिमुनीहरुले पहिरिएको देखिन्छ । पाखुरामा, नाडीमा, गलामा रुद्राक्ष लगाएको पाइन्छ । अहिले पनि रुद्राक्ष धारण गर्ने सिलसिला जारी छ । रुद्राक्ष खेती गर्नेदेखि व्यवसाय गर्नेसम्म छन् । खासगरी मठ-मन्दिरमा, पूजाआजामा, धार्मिक अनुष्ठानमा, योग-प्राणायाममा रुद्राक्ष प्रयोग गरिन्छ । आखिर किन रुद्राक्ष प्रयोग गरिएको होला ? यसको हाम्रो तन र मनसँग के […]

भारतका हिमाली ऋषि शिवकृपानन्द स्वामी अहिले नेपालमा छन् । उनले नेपालमै ज्ञान प्राप्त गरेका थिए । शिवाकृपानन्दलेे विश्वभरका अनुयायीलाई समर्पण ध्यान गराउँछन् । मानवजातिलाई सर्वव्यापी चेतनासँग जोड्ने एक सरल र अद्धितीय ध्यान विधि नै समर्पण भएको उनी बताउँछन् । नेपालमा आएका उनी शिवकृपानन्द स्वामीले स्वामी ध्यान र समर्पण ध्यानबारे बताएका छन् : किन गरिन्छ ध्यान […]

वेद र पुराणमा उल्लेख भए अनुसार अप्सराहरु अत्यन्तै सुन्दर र जादुमयी शक्तिहरुले सम्पन्न हुने गर्थे । उनीहरु गन्धर्व लोकमा रहने गर्थे । उनीहरुले देवलोकमा नृत्य र संगीतको माध्यमले देवताहरुलाई मनोरञ्जन दिने गर्थे । देवराज इन्द्रले आफ्नो सिंहासनको रक्षार्थ धेरैपल्ट सन्त तपस्वीहरुको कठोर तपस्यालाई भंग गर्नको लागि अप्सराहरुको प्रयोग गरेका थिए । अप्सराहरुको यस्तो प्रयोगले धरतीमा […]