महात्मा विदुर यस्ता पौराणिक पात्र हुन्, अर्थ कुशल, बुद्धिमान मानिन्छ । उनी महाभारत कालका एक महत्वपूर्ण पात्र हुन् ।  उनको जन्म धृतराष्ट्र एवं पान्डुभन्दा पनि अघि भएको थियो । तर, सबैभन्दा जेठो भएर पनि उनलाई कहिल्यै राजपद हासिल भएन । यस मान सम्मानको अलावा उनलाई कहिल्यै परिवारको अहंम हिस्सा पनि मानिएन । किन ? किनभने […]

धेरै मानिसहरु अध्यात्मलाई धर्मसँग मात्रै जोड्ने गर्छन् । र, यो बृद्ध-बृद्धाहरुको सरोकारको कुरा हो भनेर बुझ्ने गरिन्छ । तर, आध्यात्म भनेको मानव स्वास्थ्यसँग प्रत्यक्ष जोडिने विषय हो, जुन हरेक उमेरका व्यक्तिहरुका लागि उत्तिकै आवश्यक छ । आध्यात्मले हाम्रो मानसिक स्वास्थ्य र शारीरिक स्वास्थ्य दुवैलाई राम्रो राख्छ । मन र आत्मा दुवै एक अर्कासँग सम्बन्धित हुन्छन् […]

२१ कात्तिक, काठमाडौं । आज तिहार पर्वको तेस्रो दिन अर्थात कात्तिक कृष्ण औँसी । आजको दिन हिन्दू धर्मावलम्बीहरुले धनधान्य र समृद्धिकी देवी लक्ष्मीको विशेष पूजा आराधना गर्छन् । लक्ष्मी पूजाको दिन बिहानै गोठमा रहेको गाइको पूजा गरिन्छ । गाईलाई पूजा गरि माला लगाइदिएर मिठा परिकार खान दिने चलन रहेको छ । यस दिन गाईको गोबरले […]

झिलिमिली उज्यालो बत्तिहरु, आँगनमा मगमगाँउदै फूलेका सयपत्री र मखमली फूल, सेलरोटी लगायत विभिन्न प्रकारका स्वादिला मिठाईहरु तथा देउसी भैलोको रोमाञ्चक नाचगानमा मात्रै तिहार पर्वको परिचय सीमित छैन् । हिन्दू धर्मावलम्बीहरुले हर्षोल्लासपूर्ण रुपमा मनाउने तिहार दशैं सकिए लगत्तै आँउछ । कात्तिक कृष्ण त्रयोदशी देखि कात्तिक शुल्क द्वितीया तिथिसम्म गरि पाँच दिन मनाइने यस पर्वमा प्रकृति र […]

यमपञ्चक समेत भनिने तिहारको पाँच दिनमा क्रमैसँग काग, कुकुर, गाई, गोरु र आफना दाजुभाईको पूजा गरिन्छ । तिहार पर्व कात्तिक कृष्ण त्रयोदशीदेखि कात्तिक शुल्क द्वितीया तिथिसम्म गरि पाँच दिन मनाइन्छ । यसको सुरुवात कात्तिक कृष्ण त्रयोदशीको दिन मनाइने काग तिहारबाट हुन्छ । काग तिहारको धार्मिक महत्व हिन्दू धर्मावलम्बीहरुको अर्को महान पर्व बडादशैं सकिएको लगभग दुई […]

भोलि काग तिहार । भोलिको दिन कागलाई पूजा गर्ने र मिठो खानेकुरा ख्वाउने प्रचलन छ । धार्मिक कथन अनुसार कागलाई यमराजको दुत मानिन्छ । त्यसो त कागसँग जोडिएका अनेक रमाइला प्रसंग छन् । कागलाई अन्य धर्ममा पनि भिन्न भिन्नै रुपमा चित्रित गरिन्छ । एकातिर हामी कागलाई पूजा गर्छौं भने अर्कोतिर काग कराउनुलाई अशुभ संकेत मान्ने […]

दशैं-तिहार एक अवसर पनि हो, धन-सम्पति जोड्ने । तिहारमा लक्ष्मी पूजा गरिन्छ, जो धनको प्रतिक हो । यही मेसोमा बहुमूल्य धातु लगायत सरसामान, गाडी आदि खरिद गर्ने चलन छ । अतः खरिदारीका लागि धनतेरस उपयुक्त अवसर मानिन्छ । पञ्चाङ्ग बमोजिम प्रत्येक वर्ष कार्तिक कृष्ण पक्षको त्रयोदशी अर्थात काग तिहारका दिन धनवन्तरी त्रयोदशी मनाइन्छ, जसलाई धनतेरस […]

तिहारलाई किन दीपावली भनिएको होला ? तिहारमा किन दियो बालिएको होला ? के यो रमाइलोसँग मात्र सम्बन्धित छ ? तिहारमा दियो बाल्नु वा झिलिमिली बनाउनुको खास अर्थ र महत्व छ । धार्मिक, सामाजिक, मनोवैज्ञानिक महत्व छ । तिहार शरद ऋतुमा पर्छ । यो भनेको जाडो महिनाको प्रारम्भ हो । यही बेलादेखि वायुमण्डलमा चिसो हावा चल्न […]

कर्मद्वारा नै जीवनलाई श्रेष्ठ बनाउन सकिन्छ । सर्वोत्तम बनाउन सकिन्छ । कर्म हरेक समस्याको समधान हो । सार्थक ढंगले गरिएको कर्मले जहिले पनि सकारात्मक नतिजा दिन्छ । पौराणिक ग्रन्थ श्रीमद्भगवत गीताले हामीलाई यसरी नै कर्मयोगी बन्न प्रेरित गरेको छ । यो ग्रन्थ आजभन्दा करिब ५ हजार बर्ष पहिले अर्थात कलियुगको आरम्भमा रचना भएको मानिन्छ । […]

गुरु नानक देव सिख धर्मका पहिलो गुरु थिए । गुरु नानकले नै ‘सिख धर्म’का स्थापना गरे । उनको जन्म सन् १४६९ अपि्रल १५ मा भएको थियो, पञ्जाब प्रान्तमा । अहिले यो स्थापन पाकिस्तानमा छ । उनी बाल्यकालदेखि नै आध्यात्मिक ज्ञानका प्रवर्तक थिए । उनको बुझाई थियो कि, यो संसार ईश्वरद्वारा बनाइएको । हामी उनैका सन्तान […]

महर्षि वाल्मीकि, जो रामायणका रचियता हुन् । पुराण अनुसार उनको जन्म नागा प्रजातिमा भएको थियो । ऋषिमुनि बन्नुअघि उनी एक डाकु थिए । त्यसबेला उनलाई रत्नाकर भनेर चिनिन्थे । भनिन्छ, वाल्यकालमा उनलाई एक निसन्तान दम्पतीले चोरेका थिए । उनीहरुकै काखमा रत्नाकर हुर्किए । जवान भएपछि रत्नाकरले विवाह गरे । विवाहपछि नै हो उनी कुकर्ममा लागेको […]

आचार्य चाणक्य, जसले आफ्नो कुटनीतिको बलमा साधारण चन्द्रगुप्तलाई राजा बनाइदिएका थिए । उनले ‘चाणक्य नीति’ नामक पुस्तक लेखेका छन् । यस पुस्तकमा जीवन र जगतका बारेमा थुप्रै कुरा लेखिएका छन्, जो हामीलागि  अनुकरणिय हुनसक्छ । साथै यसले हामीलाई सार्थक मार्ग पहिल्याउन मद्दत गर्छ । धन खर्च गर्दा सोंच विचार गरौं धन आफैमा पूर्णता होइन । […]

अहिले समाजलाई सबैभन्दा बढी कुन कुराले ध्वस्त बनाउँदै लगेको छ ? सामाजिक सद्भाव कुन तत्वले विथोल्दैछ ? आपसी प्रेम र मेल-मिलापमा कुन चिजले भाँजो हाल्दैछ ? एउटा जवाफ हो, शंका-उपशंका । शंका-उपशंका गर्नु पनि अस्वस्थ्य वा दुषित मनको अवस्था हो । शंका-उपशंका गर्ने बानी आफैमा भयावह हुन्छ । शंकाले मानिसलाई अलग गराउँछ, यो एक विष […]

असत्यमाथि सत्यको जीत भएको प्रतिकात्मक सन्देश छ, विजय दशमीको । धार्मिक कथन अनुसार यस दिन भगवान रामले रावणलाई बध गरेका थिए । रावण, लंकाको राजा । उनको प्रवृत्ति राक्षसी हो । तस्विरमा रावणलाई दश वटा टाउको भएको देखाइन्छ । के वास्तवमै रावणको दश वटा टाउको थियो ? यसको कुनै सांकेतिक अर्थ होला ? पक्कैपनि, रावणको […]

आज विजयदशमी । मान्यजन, आफन्तबाट टिका थाप्ने दिन । निधारमा रातो  (कतिले सेतो) टिका थापेर, जौबाट उमारिएको जमरा पहिरिएर मान्यजनबाट आशिष लिने गरिन्छ । आशिष अर्थात आर्शिवाद । आफ्नो उन्नती, प्रगति, दीर्घायुका लागि मान्यजनले राख्ने सदिच्छा । हुन त अहिले धेरैले टिका लगाइदिएपनि आशिष (श्लोक बाचन) गर्दैनन् । कतिले यसलाई कष्ठ गरेका हुादैनन्, कतिले यसको […]

शरद ऋतुको मौसम यसैपनि मादक । खुलेको निलो आकाश । वहकिने शीतल हावाको झोंका । पृष्टभूमीमा गुञ्जने मालाश्री धून । यस्तो बेला आकाशमा उन्मुक्त बत्तिइरहेका रंग-विरंगी चङ्गा देख्दा कसको मन उमंगले भरिदैन ? कसको मन फुरुंग हुँदैन ? खेतबारीमा लहलह धान झुलिरहेका छन् । कान्ला-कान्लामा सायपत्री फूलको थुँगा लाग्दैछ । अर्थात दशैंले घर-आँगनको संघार टेकिसकेको […]

आज महाअष्ठमी । अर्थात दशैं सुरु भएको आठौं दिन । अन्य दिनको झै अष्ठमीको पनि विशेष महत्व छ । खासगरी यस दिन महाकालीको विशेष पूजाआजा गरिन्छ । शक्तिपीठहरुमा पूजाआजा गरि पशु बलि दिने गरिन्छ । बलि दिएमा के हुन्छ ? हामीलाई लाग्छ, धर्म हुन्छ । देवी प्रशन्न हुन्छिन् । के वास्तविकता त्यस्तै होला त ? […]

दशैं केवल रमाइलो गर्ने पर्व मात्र होइन । यसका अनेक विशेषता र महत्व छन् । सामाजिक महत्व छन्, जसले समाजलाई एकसूत्रमा जोड्छ । धार्मिक महत्व छ, जसले शक्ति र सत्यको जीत हुन्छ भन्ने सन्देश दिन्छ । आर्थिक महत्व छ, जसले  लत्ताकपडादेखि खाद्यन्नसम्मको बजार उत्कर्षमा पुर्‍याउँछ । भावनात्मक महत्व छ, जसले टाढा-टाढा रहेका आफन्तलाई एकै थलोमा […]

माता दुर्गाको पूजा आरधना गर्दै नवरात्रि मनाइने गरिन्छ । हिन्दु धर्ममा यस पूजा आरधनाको निकै ठूलो महत्व छ । त्यसैले, नवरात्रीमा चोसो बस्ने, नुहाईधुवाई गर्ने, मन्दिर जाने जस्ता कुराहरुलाई प्राथमिकतामा राख्ने गरिन्छ । यस क्रममा श्रीमान् श्रीमतिबीचको सामिप्यतालाई पनि वर्जित गरिन्छ । यसको पछाडि धार्मिक मात्र हैन, वैज्ञानिक कारण पनि छ । पूजा अधुरो रहन […]

हिन्दू धर्माबलम्बीहरुले हर्षोल्लासको साथमा मनाउने दशैं पर्वलाई धेरैले सामान्य रुपमा राम्रो लगाउने मिठो खाने, पारिवारिक भेटघाट र रमाइलो गर्ने पर्वको रुपमा लिने गर्छन् । तर, यो पर्वको धार्मिक महत्व एकदमै पनि ठूलो रहेको छ । दशैंलाई नवरात्री भनेर पनि चिन्ने गरिन्छ । घटस्थापना देखि सुरु हुने अश्विन शुक्ल प्रतिपदाबाट सुरु हुने नवरात्रीको समयमा नौ दिनसम्म […]

हिन्दू धर्मावलम्बीहरुले हर्षोल्लासको साथमा मनाउने दशैं पर्व हाम्रो घरआँगनमा आइसकेको छ । पारिवारिक मिलनको चाडको रुपमा लिइने दशैंको सबैभन्दा आकर्षक र महत्वपूर्ण पक्षको रुपमा आफ्नो मान्यजनको हातबाट टिका जमराको साथमा आर्शिवाद ग्रहण गर्नुलाई मानिन्छ । रोजगारीको कारण वर्षदिनसम्म घरबाहिर रहेका व्यक्तिहरु सकेसम्म मान्यजनको हातबाट टिका ग्रहण गर्न आफ्नो घर पुग्ने गर्छन् । आफ्नो घरमा मात्रै […]