हिन्दु धर्ममा कुनैपनि नराम्रो कामको फल यो जन्ममा मात्रै होईन । मृत्युपछि पनि भोग्नुपर्छ भन्ने मान्यता छ । विभिन्न धर्मशास्त्रहरुले हाम्रो सत् र असत् कामको आधारमा मृत्युपछि स्वर्ग वा नर्क जाने भन्ने निधो गर्ने अवधारणा प्रस्तुत गरेका छन् । राम्रो काम गर्नेहरु स्वर्गमा गएर पर्याप्त सुख सुविधाको भोग गर्न पाउँछन् भने यो लोकमा नराम्रो काम […]

महाभारतको युद्धपछि के भयो ? उक्त युद्धमा कसले के गुमायो, कसलाई के प्राप्त भयो ? जिज्ञासा जाग्नु स्वभाविक हो । यस युद्धमा कौरवले ११ अक्षौहिणी सेना र पाण्डवले सात अक्षौहिणी सेना एकत्रित गरेर लडाई गरेका थिए । कुल अनुमानित ४५ लाख सेनाबीच महाभारत युद्ध भएको थियो, १८ दिनसम्म । उक्त युद्धमा कुल १८ योद्धा मात्र […]

विदुर नीति महाभारत कालको एउटा चर्चित नीति हो । परिवार, राज्य व्यवस्था र समाज चलाउनको लागि विदुरले तयार पारेको यो नीति पूर्वीय दर्शनमा यज्ञवाल्क्य नीति एवं चाणक्य नीति समान मान्ने गरिन्छ । भारत वर्षमा चाणक्यकाल पूर्वका चर्चित नीतिहरुमा भीष्म नीति, विदुर नीति, मनु नीति (मनुस्मृति), चार्वाक, शुक्र नीति, बृहस्पति नीति, परशुराम नीति, गर्ग नीति आदि […]

यसपाली मनसुन चक्र लम्बियो । त्यसैले यसपाली ‘हट्यो सारा हिलोमैलो, हरायो पानीको बर्षा’ भनेजस्तो भएन । आकाश धुम्मिइरह्यो । दर्के झरी परिरह्यो । सायद यही कारण पो हो कि, यसपाली आकाशमा रंगबिरंगी बत्तिँदैगरेको चंगा देख्न पाइएन । यदि त्यसो नहुँदो हो त शरद ऋतुको यो मादक मौसममा आकाशभरी चंगाहरु उडिरहेका हुन्थे । त्यही दृश्यले दसैं […]

काठमाडौं । नेपालीहरुको महानपर्व विजयादशमीको दिन दिइने संस्कृतका श्लोकहरु प्रतिकात्मक रुपमा पौराणिक पात्रहरुलाई आदर्श पात्र मानेर दिइएको आशिर्वादहरु हुन् । आशीर्वाद दिने व्यक्तिले स्पष्टसँग उच्चाहरण गर्ने हो भने सामान्य रुपले पौराणिक पात्रहरुको बारेमा जानकारी भएका व्यक्तिलाई यो श्लोक त्यति कठिन छैन । तर, यसले बोकेको भाव भने निकै ठूलो मान्न सकिन्छ । यसरी संस्कृत अध्ययन नगरेकाहरुले […]

भनिन्छ, माताको गण अदृश्य रुपमा बिद्यमान हुन्छन् । उनका गणहरुमा भैरव र भैरवी प्रमुख छन् । माता दुर्गाको अगाडि हनुमान र पछाडि भैरवको सवारी हुन्छ । महिषासुर एक असुर थिए । महिषासुरका पिता रंभ असुरहरुका राजा थिए, जसले एक पटक जलमा बस्ने एउटा भैंसीसँग प्रेम गरेका थिए, जसको योगले महिषासुरको आगमन भएको थियो । महिषासुर […]

नवदूर्गाको सप्तम रूपको नाम हो कालरात्रि । यी देवीको अति भयावह तथा उग्ररूप रहेको छ। सम्पूर्ण सृष्टिमा यस रूपभन्दा धेरै भयावह अरु केहीपनि छैन भन्ने देखाउनकोलागि कालरात्रिको स्वरुप देखाउने गरिन्छ । तर, यो स्वरुपले मातृत्व भावलाई समेत समेट्ने गरेको छ । यी देवीको यो रुपले ज्ञान र वैराग्य प्रदान गर्ने विश्वास छ । यसमा आवश्यक […]

चन्द्रहासोज्ज्वलकरा शार्दूलवरवाहना । कात्यायनी शुभं दद्याद्देवी दानवघातिनी ।। नवरात्रिको छैठौं दिन आज माता कात्यायनी देवीको पूजा-आराधना गरिँदैछ । यी देवीको उपासना र आराधना गर्नाले भक्तहरुलाई सजिलै धर्म, अर्थ, काम र मोक्ष प्राप्त हुन्छ । माता कात्यायनी देवीको पूजा अर्चना गर्नाले रोग, शोक, सन्ताप र भय नष्ट हुनुको साथै जन्मको समस्त पाप पनि नष्ट हुन्छ भन्ने […]

१७ असोज, काठमाडौं । आज बडा दशैंको छैटौं दिन, हिन्दूधर्मालम्बीहरूले कात्यायनीदेवीको पूजा–आराधना गरेर मनाउँदैछन् । कात्यायनी देवीलाई हिन्दू धर्मग्रन्थमा साहसको प्रतीक मानिन्छ । यज्ञ–यज्ञादि, दानलगायत पुण्यकर्म तथा शुभकार्यमा आसुर वृत्तिका राक्षसहररूबाट हुने बिध्न–बाधा रोक्न देवी कात्यायनीको यस लोकमा आगमन भएकाे धार्मिक वचन छ । हाम्रो अगाडि घटित हुनै सबै घटनालाई हामी प्रपञ्च नामले चिन्दछौं । […]

नवरात्रिको पाँचौं दिन आज स्कन्दमाताको पूजा आराधना गरिन्छ । स्कन्दमाताको दाहिने हातमा कमलको पुष्प, बायाँ हातमा वरमुद्रा रहेको छ । यी देवीका तीन आँखा र चार हातहरु छन् । वर्ण पूर्णतः शुभ कमलासनमा विराजमान भएकी स्कन्दमाताको वाहन सिंह हो । यी मातालाई पद्मासन देवी पनि भनिन्छ । यिनका पुत्र स्कन्दमाताको काखमा बसेका छन् । आराधनाको […]

१६ असोज, काठमाडौं । आज बडादशैंको पाँचौं दिन । हिन्दूधर्मालम्बीहरूले पाँचौं देवी स्कन्दमाताको पूजा–आराधना गरेर मनाउँदै छन् । नवदूर्गामध्येकी पाँचौं देवीलाई स्कन्दमाताको नामबाट चिन्ने गरिएको छ । भगवान् कार्तिकेयको एक नाम स्कन्द पनि हो । जो ज्ञानशक्ति र कर्मशक्तिको सूचक थिए । त्यस्तै ज्ञानशक्ति र कर्मशक्तिको देवी स्वरुपलाई स्कन्दमाता नामले चिन्ने गरिएको हो । स्कन्दमाता […]

सिंहासनगता नित्यं पद्माश्रतिकरद्वया । शुभदास्तु सदा देवी स्कंदमाता यशस्विनी ।। पहाडहरुमा रहेर सांसारिक जीवहरुमा नवचेतनाको निर्माण स्कन्दमाताले गर्छिन् । नवरात्रीको पाँचौ दिन यी देवीको पुजा-अर्चना गरिन्छ । यसको कृपाले बुद्धिको विकास हुने र ज्ञानी बन्ने विश्वास रहेको छ । स्कन्द कुमार कार्तिकेयको माता भएकी कारण यी देवीको नाम स्कन्दमाता अभिहित गरिएको हो । यीनको विग्रहमा […]

नवरात्रको चौथो दिन कुष्माण्डा देवीको पूजा गर्ने गरिन्छ । सम्पूर्ण जगतका हरकणमा ऊर्जा र प्राणशक्तिको अनुभवले नै मानिसलाई सफलताको विन्दूमा पुर्याउने गर्दछ । यही सर्वव्यापी, जागृत, प्रत्यक्ष बुद्धिमत्ता सृष्टिमा अनुभव गर्नु नै कुष्माण्डा हो । कुष्माण्डाको शाब्दिक अर्थलाई हेर्दा यसको अर्थ लौका एवं कुपिण्डो भन्ने हुन्छ । यसको प्रतिकात्मक अर्थले हामीहरुको प्राणशक्ति पनि कुपिण्डो वा […]

नवरात्रिमा हामी नौ देवीहरुको पुजा आराधना गर्छौ । त्यहि क्रममा हामी विभिन्न देवीहरुको दर्शन गर्न मन्दिर जान्छौं । नवरात्रिका नौ दिनसम्म कतिले त पुजापाठ सहित ब्रत पनि बस्ने गर्छन् । हामीलाई हाम्रा हरेक देवीप्रति समान आराधना र विश्वास रहेको हुन्छ । तर आफ्नो राशी अनुसार देवीको पाठपुजा गर्नाले र ब्रत बस्नाले हरेक क्षेत्रमा आफुले चाहे […]

पिण्डजप्रवरारुढा चण्डकोपास्त्रकेर्युता । प्रसादं तनुने महं चन्द्रघण्टेति विश्रुता ।। नवरात्रिको तेस्रो दिन आज  चन्द्रघण्टाको पूजा आराधना गरेर मनाइँदै छ । नवरात्र अवधिमा नौ देवी पुजिने परम्पराअनुसार आज चन्द्रघण्टाको पूजा–आराधना गर्न लागिएको हो । चन्द्रघण्टायो देवीको निधारमा घण्टी आकारको आधा चन्द्रमा छ । देवीको यो स्वरूप परम शान्तिदायक र कल्याणकारी हुने धार्मिक वचन छ । उनकाे […]

आज यो वर्षको नवरात्रको तेस्रो दिन अर्थात् नवदूर्गामध्येकी तेस्री दूर्गा चन्द्रघण्टाको पूजा हुने दिन । नवदूर्गा मध्येकी तेस्री देवीको नामको शाब्दिक अर्थ खोतल्ने हो भने चन्द्रमा र घण्टको प्रतीकको रुपमा उनको नाम तयार पारेको पाइन्छ । हिन्दू शास्त्रका व्याख्याताहरुले मनको उतारचढावलाई नियन्त्रण गरेर यसलाई एकाग्र हुन सिकाउने देवीको रुपमा चन्दघण्टालाई मान्ने गरेका छन् । धार्मिक […]

आयुर्वेद शास्त्रका अनुसार शरीरमा रहेको विषाक्त पदार्थलाई समाप्त गर्नको लागि सबैभन्दा राम्रो तरिका उपवास या व्रत बस्नु हो । उपवास पेटभित्र रहेको ग्यासको समस्या समाधान गर्नको लागि सबैभन्दा उपयुक्त उपचार हो । आयुर्वेदले उपवासको कैयौं लाभबारे बताएको छ । आयुर्वेदले उपवास सम्बन्धी पनि कैयौं नियमहरु बताएको छ । लामो समयसम्म नियमित व्रत बस्ने भन्दा पनि […]

नवरात्रको दोस्रो दिन माता ब्रह्माचारिणीको पूजा अर्चना गर्ने गरिन्छ । ब्रह्मचारिणीको अर्थ हुन्छ जो असीम अनन्तमा विद्यमान वा गतिमान छ । ब्रह्मचर्यको शब्दले गतिमान हुनु र विद्यमानलाई जनाउने गर्दछ । अर्थात्, तुच्छता वा निम्नतामा नरहनु नै ब्रह्मचर्य हो । ब्रह्मचारिणीलाई शाब्दिक रुपमा भन्दा यो सर्व व्यापक चेतान हो भन्न सकिन्छ । अर्कोतर्फ ब्रह्मको अर्थ तपस्या […]

दशैं भन्नासाथ दूर्गापूजाको कल्पना हाम्रो दिमागमा आइहाल्छ । दशैंका नौ दिनभरी विभिन्न देवीहरुको पूजा आराधना गछौं । देवीको दर्शनका लागि विभिन्न मन्दिरहरु जान्छौं । यसको पनि एउटा छुट्टै महत्व र रमाइलो पक्ष छ । दशैंको सुरुवात घटस्थापनाबाट नै हुन्छ, यसदिन हामी आफ्नो घर–घरमा जमरा राख्ने, देवीहरुको पूजापाठ गर्नेगर्छौं । दशैंका नौ दिनसम्म हामी बिहान नुहाएर […]

नेपालमा रहेका हिन्दू धार्मिक स्थलहरुलाई ‘श्री यन्त्र’को आकारमा स्थापना गरिएको छ भन्ने विश्वास गरिन्छ । श्री यन्त्रको बीचमा पशुपतिनाथलाई राखेर त्यसको आसपासमा हुने गरी विभिन्न धार्मिक स्थलहरु स्थापना गरिएको पाईन्छ । लिच्छविकालतिर पनि यही यन्त्रको आधारमा धार्मिक स्थलहरु स्थापनाको योजना तयार गरिन्थ्यो भन्ने भनाईहरु प्रचलनमा रहेको छ । लोकोक्तिको अनुसार श्री यन्त्र धनकी देवी मानिने […]

दशैंको नवरात्रि अर्थात नौरथाको महत्व छुट्टै हुन्छ । नौ दिनभरी विभिन्न देवीहरुको पूजा–आराधनाले सम्पूर्ण वातावरण नै धार्मिक भएको आभास हुन्छ । यो समयमा धेरै मानिसहरु व्रत पनि बस्छन् । देवीलाई प्रसन्न गर्नका लागि नौ दिनभरी व्रत त बस्नुहुन्छ । तर, व्रत बस्दा के–के कुरामा ध्यान दिनुपर्छ भन्ने जानकारी नहुँदा व्रतको कुनै फलिफाप नहुन सक्छ । […]