सबै ग्रहहरु निरन्तर आफ्नो दिशा र गतिमा घुमिरहेका हुन्छन् । यही क्रममा जब चन्द्रमा र पृथ्वीको बीचमा राहु र केतु आइपुग्छ, त्यसको कालो धब्बा पृथ्वीमा पर्छ । ग्रहहरुको यस अवस्थितिलाई हामी खण्डग्रास चन्द्रग्रहण भन्छौं । खण्डग्रास चन्द्रग्रहणमा के गर्ने, के नगर्ने भन्ने कुरा गर्दा कतिपयलाई यो अन्धविश्वास जस्तो लाग्छ । तर, चन्द्रमामा राहु र केतुको […]

आचार्य चाणक्य एक यस्ता महान विभूति थिए, जसले आफ्नो विद्धता, बुद्धिमता र क्षमताको बलमा प्रभाव कायम गरेका थिए । मौर्य साम्राज्यका संस्थापक चाणक्य कुशल राजनीतिज्ञ, चतुर कुटनीतिज्ञ, प्रकाण्ड अर्थशास्त्रीको रुपमा पनि विश्वविख्यात भए । यतिका सताब्दी गुजि्रसक्दा पनि चाणक्यले बताएको सिद्धान्त र नीति प्रासंगिक छ । किनभने उनले आफ्नो गहन अध्ययन, चिन्तन र जीवानुभवबाट आर्जित […]

काम कसरी गर्ने, भोजन कसरी गर्ने, निद्राबाट कसरी जाग्ने, कामवासनाबाट कसरी मुक्त रहने ? यही कुरा सिकाउन्छ विज्ञान भैरव तन्त्रले । विज्ञान भैरव तन्त्र पाँच हजार बर्ष पुरानो ग्रन्थ मानिन्छ । यस ग्रन्थमा भगवान शिवले माता पार्वतीको आत्म उपलब्धिको एक सय बाह्र सूत्र बताएका छन् । यो सूत्र वा विधी जीवन जिउने एक पद्धती हो, […]

महाभारतका हरेक पात्रको आफ्नै विशिष्ठ गुण र विशेषता छन् । महाभारतमा उल्लेख हुने प्रुमख पात्रमध्ये एक हुन्, विदुर पनि । विदुरलाई हाम्रा पितापूर्खाले विवेकको संज्ञा दिदै आएका छन् । उनी संयमित, विवेकी, स्पष्ट, न्यायिक र महान व्यक्ति थिए । विदुर हस्तिनापुर राज्यको शीर्ष स्तम्भमा एक अत्यान्त नीतिपूर्ण, न्यायोचित सल्लाह दिने व्यक्ति मानिन्छ । महाभारत युद्धाअघि […]

साता दिनपछि साउन महिना सुरु हुँदैछ । साउन महिनालाई हामी पूजा-आराधना, भक्ति-किर्तनको महिना पनि भन्छौं । साउनको सोमबारको विशेष महत्व छ । साउनको हरेक सोमवार पूजाआजा गर्ने, मठमन्दिर धाउने गरिन्छ । साथसाथै उपवास अर्थात व्रत बस्ने गरिन्छ । उपवासको महिना पनि हो यो । साउनमा किन उपवास बसिएको होला ? उपवास बस्दा भगवान खुसी हुन्छन् […]

धुप किन बालिन्छ ? सायद तपाईंले यसको अर्थ खोज्नुभएको छैन । धुप बाल्नुपर्छ भन्ने मात्र लाग्छ । त्यसैले बिहान-साँझ पूजापाठ गर्दा धुप बाल्नुहुन्छ । मठ-मन्दिरमा धुप बाल्नुपर्छ । तपाईंले धुप किन बाल्नुभएको छ ? एकपटक आफैलाई प्रश्न गर्नुहोस् त । भगवानलाई प्रफुल्ल बनाउन ? वा पूजाआजाको विधी पुरा गर्न ? घरको पूजाकोठामा हेरौं, मठ-मन्दिरमा पुगौं, […]

धर्मको नाममा अहिले संसार विभाजित छ । धर्मले मान्छेलाई जोड्नुपर्ने हो, तर उल्टो भइरहेको छ । धर्मको नाममा मान्छेहरु सत्रुता मोलिरहेका छन् । धर्मकै नाममा मान्छेहरु काटमार गरिरहेका छन् । धर्म के हो ? यसको मर्म नबुझी आँखा चिम्लेर मान्छेहरु नश्ल, सम्प्रादयको आधारमा धर्मको ठेक्कापट्टा चलाइरहेका छन् । धर्मलाई व्यापारको माध्याम बनाएका छन् । धर्मको […]

पक्कै तपाईं अलमलमा पर्नुभयो । सरल रुपमा यसरी बुझौं, तपाईंले लगाउनुभएको लुगा कसको ? जवाफ-‘मेरो ।’ तपाईंले लगाउनुभएको घडी कसको ? जवाफ-‘मेरो ।’ तपाईंको अधिनमा भएको जग्गा, घडेरी, गाडी, गाईबस्तु कसको ? जवाफ-‘मेरो ।’ ठिक यसैगरी केस्रा-केस्रामा केलाउँदै जाँदा तपाईंले आफ्नो शरीर र शरीरका अंगलाई पनि ‘मेरो’ भन्नुहुन्छ । शरीर, हातखुट्टा, टाउको, आँखा, मुटु, कलेजो, […]

‘मैलें फलानो धर्म परिवर्तन गरें नि ।’ मान्छेहरुले यो कुरा त्यती सजिलै भन्छ कि मानौ, ‘धर्म’ भनेको लुगा हो । ‘धर्म’ के हो ? यस सम्बन्धमा उनीहरुको बुझाई सही छैन । यदि धर्मलाई सही ढंगले बुझ्दो हो त ‘धर्म परिवर्तन’ हुने कुनै त्यस्तो बस्तु होइन । अहिले थुप्रै मान्छे यस्तै भ्रम पालेर बसिरहेका छन् । […]

हरेक चाडपर्व, उत्सवले उमंग ल्याउँछ । खुसी बाढ्छ । सद्भाव फैलाउँछ । आपसी रिस, राग, वैमनस्य, द्वेष, दम्भ पखालेर प्रेममय माहौलमा मिसाइदिन्छ । ईद यस्तै पर्व हो, जसले खासगरी मुस्लिम समुदायमा बेग्लै उत्साह संचार गराइदिन्छ । हाम्रो समाज बहुरंगी छ । यहाँ विभिन्न जात-जतिको रंग पोतिएको छ । विभिन्न समुदायको रंग घुलिएको छ । एउटा […]

ज्योतिषीलाई अक्सर एउटा प्रश्न सोधिने गर्छ, ‘जब एकै समयमा विश्वमा कति बच्चाले जन्म लिन्छ, तर उनीहरुको जन्मकुण्डली एक जस्तो हुनुपर्नेमा किन भिन्न भिन्नै हुन्छ ?’ ज्योतिष विज्ञानमा विश्वास नगर्नेका लागि त यो प्रश्न ब्रम्हास्त्र जस्तै हो । यही प्रश्नमाथि तर्क गरेर उनीहरुले ज्योतिष विज्ञानलाई आडम्बर वा ढोंग सावित गर्न खोज्छन् । हुनपनि यो प्रश्न जो […]

‘ओम’ यो शब्द हामी बेलाबखत जप गर्छौ । ओम जप गर्दा के हुन्छ ? मुखबाट ओम आवाज निकाल्दा त्यसले स्थुल शरीर र मनमा कस्तो प्रभाव पार्छ होला ? पक्कैपनि यो शब्द जप गर्नु कुनै ढोंग मात्र होइन । आडम्बर होइन । यसमा वैज्ञानिक तथ्य पनि छ । धेरैजसो मन्त्रमा यो शब्द समावेश छ । हिन्दु […]

बौद्ध धर्म यस्तो नियमको संग्रह हो, जसमा हामी यर्थाथको सही स्वरुप पहिरचान गरेर आफ्नो पुरा मानविय क्षमता विकास गर्न सक्छौ । २५ सय बर्षअघि सिद्धार्थ गौतमको जन्म भयो, जो बुद्धको नामले विख्यात भए । बुद्धले आफ्नो अधिकांश जीवन ज्ञानोदय प्राप्तिको ति विधीमा लगाए, जसलाई उनी स्वयम् अनुभूत गर्थे । उनी चाहन्थे कि, अरु व्यक्ति पनि […]

संसार, आफु अन्सार । अर्थात हामी जस्तो छौं, हामीले भोग्ने संसार त्यही अनुसार निर्माण हुने हो । हामी खराब छौ, लोभी छौ, हिंस्रक छौ, व्यभिचारी, इष्र्यालु छौ भने हाम्रो संसार सुरक्षित हुँदैन । हाम्रो संसारमा खुसी हुँदैन । हाम्रो संसारमा उमंग हुँदैन । हाम्रो संसारमा प्रेम हुँदैन । बरु निरासा, भय, कुण्ठा, क्रोध, लोभले भरिएको […]

महान् विचारक/दार्शनिकहरुले भन्दै आएका छन्, ‘प्रकृतिसँग हामी जति नजिक हुन्छौ, उत्तिनै खुसी र सुखी हुन्छौं ।’ प्रकृतिसँग ति सबै चिज छन्, जो हामी उपभोग गर्न चाहन्छौं । हाम्रा खुसी प्रकृतिमै छन् । हाम्रो दुःख, अभाव मेट्ने स्रोत पनि प्रकृतिमै छन् । त्यही कारण हामी प्रकृतिलाई नै ईश्वर मान्छौ । भगवान मान्छौ । भौतिक सुख-सयल र […]

सृष्टिका रचयिता, चराचर जगतलाई आफ्नो अधिनमा राख्ने भगवान पैसाका भोगी हुन् ? उनलाई पैसा चाहिन्छ ? धन-दौलत चाहिन्छ ? यदि भगवानलाई पैसा नचाहिने भए हामी किन मठ-मन्दिरमा गएर भेटी चढाउँछौ ? किन ‘धर्म’को नाममा खुलेका संघ-संघठनलाई दान दिन्छौ ? तपाईंले याद गर्नुभएकै होला, मठ-मन्दिर, धार्मिस्कथलका अघिल्तिर फूल, प्रसादसँगै पैसा (भेटी) पनि खरिद गर्न सकिन्छ । […]

हामी जहाँ जन्मियौं, त्यो गौतम बुद्धको जन्मभूमी पनि हो भनेर गर्व गर्छौं । अहिले पनि हामी ‘गौतम बुद्ध जन्मिएको देश’ भनेर सगर्व नेपालको चिनारी दिन्छौ । यद्यपी गौतम बुद्ध किन विश्वमा कहलिए ? उनले चराचर जगतका लागि के गरे ? उनीबाट मानव जीवनका के कुरा सिक्न सकिन्छ ? उनी ईसा पूर्व ५६३ पहिले कपिलवस्तुमा जन्मिएका […]

जग्गी वासुदेव चिन्तक, लेखक हुन् । उनी अहिले ‘सद्गुरु’ नामबाट विख्यात छन् । उनी आफ्नो विचार, चिन्तन र दर्शन प्रष्टसँग र बुझ्ने भाषामा राख्छन् । त्यही कारण सद्गुरुको प्रवचन सुन्न धेरैजसो लालयित हुने गर्छन् । उनी ढोंग, आडम्बर, अन्धविश्वासमा होइन, वैज्ञानिक तथ्य र आधारहरुमा टेकेर आफ्ना आध्यत्मिक विचार प्रवाह गर्छन् । उनका पिता चिकित्सक थिए […]

वास्तवमा हामी डरपोक छौ । डराएका छौ । भयाभित छौ । त्यही डर एवं भयाबाट मुक्ति पाउनका लागि भगवानको शरणमा पर्छौ । हामी मन्दिर धाउँछौ, यसकारण कि भगवनले कृपा गरोस् । हामी पूजाआजा गर्छौ, यसकारण कि, भगवान खुसी भइदियोस् । हामी उपवास बस्छौ, यसकारण कि भगवान सन्तुष्ट भइदियोस् । हामी धूपबात्ती बाल्छौ, यसकारण कि भगवानले […]

अहिले तपाईंलाई कसैले भन्नेछन्, फलानो धर्म लिनुहोस् । अर्थात उनले जुन तथाकथित धर्म अंगालेका छन्, त्यसमै लाग्न तपाईंलाई फकाउँछन् । लोभ्याउँछन् । नजानिदो ढंगले धम्क्याउँछन् । डर एवं त्रास देखाइदिन्छन् ।  उनीहरुले भन्नेछन्, ‘फलानो धर्म लिनुहोस्, यस्तो मिल्छ, उस्तो मिल्छ ।’ तपाईंलाई केही हदसम्म लोभ लाग्छ । केही हदसम्म डर लाग्छ । केही भ्रमित हुनुहुनेछ […]

अहिले विवाह-भोज वा उत्सवमा धुमधाम ‘ब्यान्ड बाजा’ बजाइन्छ । त्यही कारण शहरमा ब्यान्ड बाजा बजाउने व्यवसायिक समूह कति छन्, कति । यता ‘पञ्चे बाजा’को धून चाहि बिलुप्त हुँदैछ । अहिलेको पुस्तालाई सोध्ने हो भने, उनीहरुले पञ्चेबाजा न देखेका छन्, न त्यसको धून सुनेका छन् । जबकी यो हाम्रो मौलिक बाजा हो । खासगरी विवाह जस्ता […]