प्राचीन कालमा एक परम तपस्वी थिए, जसको नाम थियो दधीचि ।  उनका पिता एक महान ऋषि अथर्वा थिए भने माताको नाम शान्ति थियो।  उनले आफ्नो सम्पूर्ण जीवन शिवभक्तिमा  व्यतीत गरे । दधीचि एक ख्यातिप्राप्त महर्षि  थिए, उनी समस्त वेद-शास्त्रका  ज्ञाता, परोपकारी एवं दयालु थिए ।  उनमा लेस मात्र पनि अहंकार थिएन ।  उनी सदैव अरूको […]

हरेक चाड-पर्वको आ-आफ्नै महत्व र विशेषता हुन्छ । हरेक पर्व मनाउनुको पछाडि त्यसको धार्मिक, सांस्कृतिक, सामाजिक कारण हुन्छन् । वैज्ञानिक कारण हुन्छन् । आज विश्वकर्मा पूजा । विश्वकर्मा पूजा भन्नसाथ हामी विभिन्न कलकारखाना, पार्टपूर्जा, यन्त्रको पूजाआजा गर्छौं । आखिर किन यसो गरिएको होला ? विश्वकर्मा जयन्ती हरेक वर्ष कन्या संक्रान्तिको दिनमा अर्थात १७ सेप्टेम्बरमा विश्वकर्मा […]

महाभारतमा थुप्रै घटना, सम्बन्ध र ज्ञानविज्ञानका रहस्य समाहित छन् ।  महाभारतका हरेक पात्र जीवन्त छन् चाहे ती कौरव हुन् वा पाण्डव, कर्ण हुन् वा कृष्ण, धृष्टद्युम्न, शल्य, शिखण्डी वा कृपाचार्य नै किन नहोऊन् । महाभारत केवल योद्धाहरूको गाथामा सीमित छैन ।  महाभारतमा श्राप, प्रतीज्ञा एवं आशीर्वादका रहस्य समेत लुकेका छन् ।  हेरौं, के के छन् […]

तीज पर्व भन्नासाथ हामी चेलीमाइती भेटघाट गर्ने, रमाइलो गर्ने, दर खाने अवसरको रूपमा बुझ्छौं । यस अवसरमा चेलीहरू माइत आउँछन् । दुग्धजन्य परिकार सेवन गर्छन् । उपवास बस्छन् । रातो, हरियो, पहेंलो रंगको पहिरनमा सजिन्छन् । चुरा, पोते लगाउँछन् । नाचगान गर्छन् । गीतको माध्यमबाट मनको वह पोख्छन् । अहिले तीजको स्वरूप पनि फेरिदै गएको […]

कुनै पनि वर्षको सेप्टेम्बर महिनामा जन्मने मानिसको विषयमा ज्योतिषशास्त्र भन्छ कि उनीहरू मनका अत्यन्त कोमल एवं उदार तर एक प्रकारको विशेष सनकले युक्त हुन्छन् । आफूलाई माया गर्ने स्वभाव हुन्छ, कसैले आफ्नाविरुद्ध अलिकति पनि केही भनेको खण्डमा नराम्रोसँग भड्किहाल्छन् । यो महिनामा जन्मनेहरूमा अरुको तुलनामा सिक्ने क्षमता बढी हुन्छ । आफ्ना प्रगतिका लागि स्वार्थी  आफूलाई […]

युद्ध क्षेत्रमा अत्यन्त प्रभावशाली तथा इन्द्रसमान पराक्रमी भूरिश्रवा महाभारत कुरुक्षेत्रको युद्धमा कौरवहरूको पक्षबाट लडेका थिए । उनको हजुरबुबाको नाम बाल्हिक तथा बाबुको नाम सोमदत्त थियो । सोमदत्तको छोरो भएको हुनाले भूरिश्रवालाई सौमदत्ती पनि भनिन्थ्यो । उनी बाल्हिक राज्यस्थित एक सानो क्षेत्रका राजकुमार थिए । भूरिश्रवाका हजुरबुबा बाल्हिक हस्तिनापुरका महाराज शान्तनुका दाजु  थिए । यस हिसाबले […]

प्रसंग महाभारतकै ।  महाभारत युद्धमा  गेम चेन्जरका रूपमा देखा परेका दुई योद्धा हुन् अर्जुन र कर्ण । एक्लैले हाहाकार मच्चाउन समर्थ यी योद्धाहरुमध्ये कर्णलाई अर्थरथी भनेर होच्याइएको पाइन्छ भने अर्जुनलाई दुई महारथी बराबरको सामथ्र्य भएको भनेर प्रशंसा गरिएको पाइन्छ । यीमध्ये एक प्रशंसित छन् भने अर्का अभिशप्त । जन्मँदै आमाबाट परित्यक्त कर्णले जीवनभरि नै आफ्नो […]

महाभारतमा थुप्रै कथा छन् । यहाँ चर्चा गर्न लागिएको कथा हो महाभारत शान्ति पर्वको।  यो कथा भीष्मले  युधिष्ठिरलाई  सुनाएका हुन् । कथा सुनाउनुअघि भीष्म भन्छन् –जसले समयभन्दा अघि नै कार्यको व्यवस्था गर्छ उसलाई ‘अनागतविधाता’ भनिन्छ ।  जसलाई ठीक समयमा वा परिआएका बखत काम गर्ने जुक्ति फुर्छ उसलाई ‘प्रत्युत्पन्नमति’ भनिन्छ ।  अनि जो आपत काल आउनुअघि […]

‘संस्कार’ यो शब्द सुन्दा हाम्रो कान त्यती ठाडो हुँदैन । किनभने हामीलाई लाग्छ, यी पुराना कुरा हुन् । तर, संस्कार भनेको भनेको अनुशासित जीवनपद्धतीमा डोहोर्‍याउने माध्याम हो । संस्कारले हामीलाई सही मार्गदर्शन गर्छ । त्यसैले त भन्ने गरिन्छ, ‘संस्कारी घरानामा जन्मेहुर्केका व्यक्ति विनयी, विनम्र, अनुशासित, मर्यादित हुन्छन् ।’ संस्कार शब्दको व्युत्पत्ति संस्कृतको ‘सम’ एवं कृञ […]

महाभारतमा को भन्दा को कम योद्धा थिए जो शक्तिशाली त थिए नै, तिनमा विचित्र किसिमका  सिद्धि एवं चमत्कारहरू समेत लबालब भरिएका थिए । श्रीकृष्ण त स्वयं भगवान विष्णु नै थिए, तर उनका अगाडि जो जो योद्धा लडिरहेका थिए ती पनि कसैभन्दा कम थिएनन् । कुरुक्षेत्रको युद्धमा यी योद्धाहरूले आफ्ना  मायावी एवं चमत्कारी क्रियाकलापले इतिहास नै […]

हामी सामाजिक सञ्जालमा देख्छौं, गरिब, असाहय, दीनदुःखीलाई कसैलाई आर्थिक/भौतिक सहयोग गरेको । अरुको पीडावोध गरेर सहयोग गर्नु पक्कै सकारात्मक र प्रशंसनिय काम हो । तर, अहिले त्यसरी सहयोग गर्नेहरु उक्त दृश्यलाई मोबाइलमा कैद गरेर सामाजिक सञ्जालमा फैलाउन उद्वत रहन्छन् । यसबाट उनीहरुको मनोविज्ञान कस्तो बुझिन्छ भने, आफुले सहयोग गरेको कुरामा उनीहरुलाई दम्भ छ । र, त्यो […]

महाभारत विचित्र ग्रन्थ हो । यो महाकाव्यमा पात्रहरुको अनौठो संयोजन एवं विशेषता पाइन्छ । जहाा  संजय, सहदेव, भीम, अश्वत्थामा, बर्बरीक, घटोत्कचजस्ता थुप्रै चमत्कारिक एवं रहस्यमयी पुरुष पात्र छन् भने  त्यस्ता चमत्कारिक विशेषतायुक्त महिलाहरु पनि छन् जसको शक्तिका विषयमा महाभारतले मुक्तकण्ठले प्रशंसा गरेको छ । आफूमा निहित शक्तिका कारण प्रसिद्ध हुन सफल केही त्यस्ता महिला पात्रका […]

आज नागपञ्चमी । हरेक वर्ष साउन महिनाको शुक्ल पक्ष पञ्चमी तिथिका दिन मनाइने यस पर्वमा नागको पूजा गरिन्छ अर्थात् नागपञ्चमी नागको पूजा गर्ने दिन हो। यो श्रद्धा र विश्वासको पर्व हो। यस दिन नागलाई धारण गर्ने भगवान् भोलेनाथ अर्थात् शिवको पूजा आराधना गर्नु शुभ मानिन्छ। नेपालमा नागसँग सम्बन्धित थुप्रै किम्वदन्ती पाइन्छन्। तीमध्ये गोरखनाथ रिसाएर नागलाई […]

जुवातास खेल्न प्रतिवन्ध छ । खासमा यो रमाइलो लागि खेलिने खेल हो । तर, यसमा पैसाको सौदावाजी हुनेगर्छ, जसले क्षणभरमै मान्छेलाई कंगाल बनाइदिन्छ । त्यही कारण यो सामाजिक विकृतिको रुपमा रहेको छ । जब जुवातासको कुरा आउँछ, पौराणिक पात्रको नाम स्मरण हुन्छ । उनी हुन्, सकुनी । जालझेलको सन्दर्भमा पनि सकुनीकै नाम आउँछ । खासरगरी […]

एकलव्य महाभारतका एक चर्चित पात्र हुन् जसले आˆनो बूढी औंला काटेर गुरुदक्षिणाका रूपमा बुझाएका थिए ।  विभिन्न पुराणमा यिनको विषयमा अनेक कुरा पाइन्छ । कसैले एकलव्यलाई शिकारीको छोरो भनेका छन् भने कसैले भिल्लको छोरो भनेका छन् । कतिपयले एकलव्य शूऽ भएका कारण गुरु द्रोणाचार्यले शिक्षा दिन नमानेको बताएका छन्।  जब कि यी कुरा गलत हुन् […]

भनिन्छ, जालन्धर भगवान् शिवको तेजबाट उत्पन्न शिवकै छोरो थियो । जालन्धरलाई लक्ष्मीको भाइ अर्थात् समुद्रको पुत्रसमेत भनिएको पाइन्छ । आखिर जो भए पनि असुर जालन्धर भगवान शिवको सबैभन्दा ठूलो शत्रु रहेको बुझिन्छ । देवी भागवत पुराणका अनुसार जालन्धर शिवकै अंश थियो तर यो कुरा उसलाई थाहा थिएन । जालन्धर निकै शक्तिशाली थियो । इन्ऽलाई समेत […]

अहिले रत्न धारण गर्ने ट्रेन्ड मौलाएको छ । औंठीमा, लकेटमा रत्न लगाउने गरिएको छ । कतिले आफ्नो शान-सौकतका लागि रत्न जडित औंठी लगाउने गरेका छन् भने, कतिले ग्रहदशाको अशुभ प्रभाव टार्नका लागि । तर, के रत्न फेसन मात्र हो ? स्टाइल मात्र हो ? यदि होइन भने यसले कसरी काम गर्छ ? रत्न धारण गर्नुको […]

गान्धारी गर्भवती भएका समयमा धृतराष्ट्रको सेवा आदि कार्य गर्नका लागि एक वणिक वर्गकी दासी नियुक्त थिइन् । धृतराष्ट्रले ती दासीलाई पनि बाँकी राखेनन्, उनले ती दासीसँग सहवास गरे । फलस्वरुप ती दासी गर्भवती भइन् । दासीले समय पुगेपछि एक पुत्र जन्माइन् जसको नाम युयुत्सु राखियो । धृतराष्ट्रको पुत्र भएका हुनाले युयुत्सुलाई पनि राजकुमारजस्तै सम्मान, शिक्षा […]

महाभारत कालमा समुद्री जहाज, विमान र परमाणु अस्त्र एवं दिव्यास्त्र थिए भनिन्छ । के यी कुा सत्य हुन् ? महाभारत कालका विषयमा विद्वानहरूले थुप्रै पुस्तक लेखेका छन् र यो कुरालाई सिद्ध गर्ने प्रयास गरेका छन् । अब सवाल उठ्छ, के अहिलेको भन्दा पनि उत्तम प्रविधि थियो त उतिबेला ? हेरौँ,  महाभारत कालमा जहाज, विमान र […]

पूर्वीय सभ्यतामा यस्ता शास्त्र एवं पुराणहरूको रचना गरिएको छ, जसको आधारमा कुनै पनि व्यक्तिको स्वभाव एवं भविष्य बताउन सकिन्छ । त्यस्तै शास्त्रहरूमध्ये एक हो- सामुन्द्रिक शास्त्र । समुद्र नामक ऋषिले लेखेका कारण यसको नाम सामुदि्रक शास्त्र वा समुद्र शास्त्र उनकै नामबाट रहन गएको हो । यो शास्त्रका अनुसार मानव शरीरका हरेक अंगले उसको स्वभावका विषयमा […]

महाभारतकी एक प्रमुख पात्र हुन् द्रौपदी । पाञ्चाली एवं कृष्णाका नामले समेत चिनिने द्रौपदी पाञ्चालराज द्रुपदकी अयोनिजा पुत्री हुन् । उनको जीवन एवं चरित्रलाई बुझ्न निकै कठिन छ । द्रौपदीको बहुआयामिक चरित्र नै यसरी निर्माण गरिएको छ कि तत्कालीन समाजमा उनलाई बुझ्ने व्यक्ति सके आफैं पनि त्यस्तै रहस्यमयी कृष्ण मात्रै थिए सायद । कृष्ण द्रौपदीलाई […]