महामारीका बीच एक वर्षमै साना उद्योगमा दुई खर्ब लगानी

१३ मंसिर, काठमाडौं । मुलुकले कोरोना महामारी भोगेको पछिल्लो डेढ वर्षमा साना तथा घरेलु उद्योग क्षेत्रमा हुने लगानीमा भने उछाल आएको छ । वार्षिक औसत ३ देखि ४ हजारको संख्यामा थपिने साना तथा घरेलु उद्योग कोभिडकालको १८ महिनामा झण्डै ३५ हजारले बढेको उद्योग विभागले जनाएको छ ।

आर्थिक वर्ष २०७७/०७८ (गत असार)  सम्म देशभर कुल यस्ता उद्योग संख्या ५ लाख २२ हजार ७३३ पुगेको छ । एक आर्थिक वर्षमा मात्रै नेपालमा ८३ हजार ३८६ यस्ता नयाँ उद्योग विभाग स्थापना भएका छन् ।

आर्थिक वर्ष २०७७/०७८ मा दर्ता हुन आएका लघु, घरेलु र साना उद्योगहरुको संख्या हालसम्मै धेरै हो । गत आर्थिक वर्षको मात्रै तथ्याङ्क हेर्ने हो भन झण्डै ९० हजार नयाँ उद्यमीले यस्तो क्षेत्रमा एक वर्षमा करिब दुई खर्ब लगानी गरेका छन् ।

आर्थिक वर्ष २०७७/०७८ मा ७७ जिल्लाका ८९ हजार ९२४ नयाँ उद्यामीहरु यस्तो उद्योगमा लागेका छन् । कुल पूँजी १ खर्ब ८५ अर्व २० करोड भन्दा बढी लगानीमा उनीहरुले आफ्नो उद्यम सुरु गरेका छन् ।

झापा, काठमाडौं, कास्की र कैलााली यस्तो उद्यमी संख्या तीन हजार हाराहारी छन् भने अन्य सबैजासो जिल्लामा दुई सय भन्दा बढीको संख्यामा उद्यम सुरु भएको विभागको विवरणमा देखिन्छ ।

यस्तो उद्यममा ४३ हजार ५६६ महिला उद्यमी सहभागी छन् भने पुरुष संख्या ४६ हजार ३५८ छ । यस्ता लघु, घरेलु तथा सान उद्योगले ३ लाख ११ हजार ६९३ जानालई रोजगारी सिर्जना गर्नेछ । जसमा पुरुषको संख्या १ लाख ९३ हजार ४११ र महिलाको संख्या १ लाख १८ हजार २८२ रहेको छ ।

कोभिड कालमा थपिए साना उद्योग

कोभिडले ठूला उद्योग र अर्थतन्त्रमा असर पारिरहेका बेला उत्पादन, कृषि  तथा वन र सेवा मुलक क्षेत्रमा लगानीकर्ताहरु आर्कषित भएको तथ्याङ्कमा देखिएको छ । आर्थिक वर्षको अन्तिममा देखिएको कोरोनाको पहिलो असरका बाबजुत पनि २०७६/०७७ मा उत्पादन मुलक क्षेत्रमा ५ हजार ६७९ उद्योग दर्ता भए । कृषि र वनजन्यमा २२ हजार ९७ उद्योग दर्ता हुँदा सेवा मुलुक क्षेत्रमा १४ हजार ८७९ उद्योग भित्रिएको विभागले जनाएको छ ।

आर्थिक वर्ष २०७७/०७८ मा कृषि र वनजन्य उद्योगमा ४८ हजार ८५२ उद्योग दर्ता भएका छन् । वन र कृषिपछि लगानीकर्ताको आकर्षण सेवामूलक क्षेत्रमा छ । सो वर्ष सेवामुलक क्षेत्रमा १८ हजार २१८ उद्योग थपिएका छन् ।

यस्तै उत्पादन मुलक क्षेत्रमा ९ हजार ६७९ र पर्यटनमा ५ हजार ६९३ उद्योग दर्ता भएका छन् । निर्माण र सूचना प्रविधिमा आधारित उद्योग दर्ता संख्या क्रमशः ८८६ र ४८ हुँदा खनिजमा जम्मा ३ उद्योग र उर्जा क्षेत्रामा ७ उद्योग विभागमा दर्ता भएका छन् ।ठूला उद्योगबाट विस्थापितहरु आफ्नै उद्यममा

कोरोनाका कारण नेपाल तयारी पोशाक संघका सहसचिव पशुपति देव पाण्डेको उद्योगबाट धेरै श्रमिकहरु विस्थापित भए । केाभिडका कारण व्यापारमा मन्दी आएर कटौतीमा परेका श्रमिकहरुको जागिर छुटेपनि उनीहरुले आफ्नो पेशा छाडेनन् ।

सिलाई र कटिङ जानेका श्रमिकहरुले जीविकोपार्जनका लागि आफ्नो घर वस्ती र टोलमै ससाना उद्यम सुरु गरेको पाएको पाण्डे बताउँछन् । ‘सानो लगानी, जानेको शीप र राम्रो आम्दानी भएका कारण यस्तो उद्यम बढ्यो,’ पाण्डेले अनलाइनखबरसँग भने ।

कोभिड महामारीका बीच नेपालमा स्वउद्यम फष्टाएको नेपाल कपडा तथा सिलाई व्यबसायी महासंघले जनाएको छ । महिला उद्यमी र परिवार नै मिलेर पनि राम्रै आम्दानी गर्न सकिने भएपछि यो पेशा र व्यवसायमा आर्कषण निकै राम्रो रहेको संघका निर्वतमान अध्यक्ष रामकृष्ण श्रेष्ठले बताए ।

कोभिडले ठूला व्यवसाय र उद्योग धरासायी हुँदा सना सिपमुलक व्यवसायले नयाँ प्राण पाएको उनले बताए । ‘सिप र सानो पूँजी भएका मानिसहरु धेरै बढेका छन् । यस अघि देशभरका साना शहर र गाउँ-गाउँमा यस्तो माहोल बनेको छ,’ श्रेष्ठले भने । एक लाख देखि बढीमा जति पनि लगानी गरेर राम्रो आर्जन गर्न सकिने भएकाले यस्ता उद्यममा आकर्षण बढेको श्रेष्ठको अनुभव छ ।

जीवन पद्धतिका व्यवसायमा साना उद्यमी

साना र घरेलु उद्योगको विकासले महामरीकै समयमा मुलुकको कुल ग्राहस्थ उत्पादनमा झण्डै ४ प्रतिशतको पुगेको नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघको दावी छ । केही नयाँ काम गरौं भन्ने युवा हुटहुटी र कोरोनाका कारण प्राप्त अनुकलता यसको प्रमुख कारण भएको महासंघको उद्योग समिति सभापति भरतराज आचार्य बताउँछन् ।

लकडाउनका कारण प्रभावित भएको ट्रेड र ट्रान्जिट कारण रोकिएको मानिसको आवश्यकताको वस्तु उत्पादनमा लहरै जागेको उनले बताए ।

‘कोरोना र लकडाउने हामीलाई लाइफ लाईन र लाइफ स्टाइलमध्ये एकमा बाँच्न र उद्यम गर्न सिकायो, कोरोनाले लाइफ स्टाइल व्यवसाय ध्वस्त भयो भने लाइफलाईन अर्थात् जीवन पद्धतीको व्यवसाय र उद्यम फष्टायो,’ आचार्य थप्छन, ‘कृषि र सेवा क्षेत्रमा धेरै साना व्यवसाय यो बेला खुल्नुले यसलाई पुष्टि गर्छ । ‘

उद्योग विभागको विवरणअनुसार पनि कोभिडको महामारीका समयमा आर्थिक वर्ष २०७६/०७७ मा कृषि र वनजन्यमा २२ हजार ९७ उद्योग दर्ता हुँदा सेवा मुलुक क्षेत्रमा १४ हजार ८७९ उद्योग खुलेका छन् ।

यस्तै २०७७/०७८ मा कृषि र वनजन्य उद्योगमा ४८ हजार ८५२ उद्योग दर्ता भएका छन् भने सेवामुलक क्षेत्रमा १८ हजार २१८ उद्योग थपिएका छन् ।

टिकाउने चुनौती

कोभिडका कारण रेडिमेड कपडाको आयात प्रभावित हुँदा स्वदेशी उत्पादनले निकै राम्रो बजार पाएको नेपाल नेपाल तयारी पोशाक संघले जनाएको छ । समयअनुसारको कपडा उत्पादन गर्ने झण्डै २ सय नयाँ उद्योग यही बीचमा खुलेको संघका सहसचिव पशुपतिदेव पाण्डे बताउँछन् ।

एउटा काल खण्डमा बजारको मागअनुसार उद्योगहरु खुलेपनि यसलाई टिकाउन भने सरकारीको योगदान महत्वपूर्ण हुने उनी बताउँछन् । नेपालमा रोजगारी सृजना गर्न  र उद्यमशिलता विकास गर्न यो उपयुक्त समय भएको उद्योग, वाणिज्य महासंघको उद्योग समिति सभापति भरत आचार्य बताउँछन् ।

नेपालमा नयाँ उद्यम गर्न युवा लहर जागेको बेला उनीहरुलाई टिकाउन सरकारले नीतिगत र संस्थागत सुरक्षाका काम गर्नु पर्ने उनको भनाइ छ । यस्तै राम्रा काम सुरुआत गर्ने उद्यमीलाई सरकार र समाजले पनि हौसला दिनुपर्ने उनले सुझाए ।

‘एक सय वर्ष अघि खुलेका उद्योग कति छन् भन्दा अहिले हामीसँग लगभग छैनन् , भएका उद्योग र नयाँ खुलेका उद्यम टिकाउन सरकारले नीतिगत हस्तक्षेप गर्नु पर्छ,’ उनले थपे ‘उद्योग प्रतिस्पर्धी बनाउन लागत घट्ने वातावरण बनाइनु पर्छ ।’