हाम्रो मूख्य खान्की भात । भात भन्नसाथ चामल भन्ने बुझाई छ । हुन त कतिपय स्थानमा मकैको च्याख्ला, कोदो वा फापरको ढिंडो पनि मूख्य खानाको रुपमा खाइन्छ । यद्यपि धेरैजसो नेपालीको भान्सामा भने चामलकै भात पाक्छ । पछिल्लो समय स्वास्थ्य सचेतना बढेसँगै सेतो चामल खानु त्यती फाइदाजनक नभएको बताइन्छ । कतिपय रोगमा त चामल खानु […]

भोजनलाई नै ओखती समान मानिन्छ । अर्थात हामीले खाने स्वस्थ्य, ताजा, पोषिलो, सुपाच्य र सन्तुलित खानेकुराले प्राणलाई बचाइराख्ने मात्र होइन, निरोगी एवं तन्दुरुस्त पनि राख्छ । प्रकृतिमा यस्ता थुप्रै खानेकुरा छन्, जो स्वादिलो त छ नै औषधिय गुणले भरिपूर्ण पनि । त्यस्ता खानेकुराको सन्तुलित र नियमित सेवनले शरीरमा रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउन मद्दत गर्छ । […]

ओमेगा ३ फ्याट्टी एसिड एक प्रकारको बोसो युक्त पदार्थ हो । यसले शरीरमा हर्मोन उत्पादनका साथसाथै शारीरिक तथा मानसिक विकासमा समेत मद्दत गर्ने गर्छ । यसका धेरै फाइदा र कार्यहरू छन् । शाकाहारी वा मांसाहारी जुनसुकै स्रोतबाट पनि ओमेगा ३ फ्याट्टी एसिड प्राप्त गर्न सकिन्छ । ओखर, सुक्खा फल, बदाम, अलैची, सूर्यमुखी, सोयाबिन, अंकुरित गेडागुडी, […]

काठमाडौं । नेपालीको भान्सा धान्ने सब्जी, स्कुस । घर–आँगनमा सजिलै फल्ने । धेरै फल्ने । सस्तो, स्वादिलो, सुपाच्य र स्वस्थ्यकर । स्कुस वहुउपयोगी तरकारी । स्कुसको मुन्टा, फल र जरा सबै स्वाद फेर्दै खान सकिन्छ । त्यससँगै स्कुस धेरै मात्रामा उत्पादन हुने भएकाले यसले हाम्रो खाद्य भण्डारलाई पनि समृद्ध बनाएको छ । मूख्य कुरा, स्कुस […]

‘सप्तरंगी डाइट’ एउटा यस्तो आहार हो, जसमा विभिन्न रंगहरूको खाद्य पदार्थ सामेल हुने गर्छ । यसको लागि तपाईं आफ्नो आहारमा फलफूल र विभिन्न रंगका तरकारीहरू समावेश गर्न सक्नुहुनेछ । प्लेटमा भएका थरीथरीका रंगहरूले हाम्रो खानेकुरालाई आकर्षक मात्र बनाउँदैन, स्वस्थ पनि राख्न मद्दत गर्छ । आफ्नो आहारमा नियमित फलफूल र तरकारीको प्रयोगले पौष्टिक तत्वको सन्तुलनमा मद्दत […]

अति सामान्य जस्ता लाग्ने कतिपय कुराहरुले हाम्रो स्वास्थ्यम भने खास प्रभाव पारिरहेको हुन्छ । जस्तो हाम्रो बस्ने आसन, हामीले खाने शैली, हाम्रो सुत्ने आसन इत्यादि । हामी कस्तो भाँडामा पकाएको खानेकुरा खान्छौं, कस्तो भाँडामा भण्डारण गरेको खान्छौं भन्ने कुरा समेत प्रत्यक्ष स्वास्थ्यसँग जोडिन्छ । जस्तो धेरैजसो अवस्थामा हामी प्लाष्टिकको भाँडामा राखिएको वा राखेर खानेकुरा सेवन […]

लामो निषेधाज्ञाको समयमा आफ्नै घरको करेसाबारीमा फलाएको तरकारी खाएकी ललितपुर च्यासलकी नानीमाया श्रेष्ठ शनिबार तरकारी किन्न बजार जाँदा आत्तिइन् । एक धार्नी रातो आलु किन्न गएकी उनी २५० रुपैयाँ धार्नी भनेपछि केहीदिनमा त सस्तिएला नि भन्दै आधा धार्नी मात्रै लिएर हिँडिन् । आइतबार कालीमाटी तरकारी बजारको मूल्य सूची अनुसार थोक मूल्य नै रातो नेपाली आलुको […]

मिनरल्सले हड्डी बलियो बनाउनुका साथै मांसपेशीलाई दुरुस्त राख्न मद्दत गर्छ । शरीरमा मिनरल्सको पूर्ति भएमा हर्मोनले प्रभावकारी ढंगले काम गर्न सक्छ । मांसपेशीको संकुचन नियन्त्रण गर्न तथा शरीरमा एसिडको मात्रा सन्तुलन कायम गर्न पनि मिनरल्सको ठूलो योगदान हुन्छ । मिनरल्सकै कारण शरीरको तरल पदार्थ सञ्चालित हुन्छ । यसले उच्च रक्तचाप, हृदयको गति, नाडीको गतिलाई नियमित […]

लकडाउन भएयता शहरी क्षेत्रमा पनि कौसी खेती गर्ने प्रवृत्ति व्यापक बनेको छ । घरको छत, बार्दली वा बगैंचामा सागसब्जी रोप्ने लहर चलेको छ । यसबाट प्रत्यक्ष रुपमा केही फाइदा हुने नै छ । एक, आफ्नै हातले उत्पादन गरेको ताजा सागसब्जी खान पाइयो । दुई, शारीरिक रुपमा सक्रिय भइन्छ । तीन, भान्साको खर्च कटौती हुन्छ । […]

भनिन्छ, खाना नै ओखती हो । अर्थात हाम्रो प्राण बचाउन मात्र होइन, निरोगी राख्न, तन्दुरुस्त राख्न, उर्जावान राख्न पनि खानेकुराकै भूमिका हुन्छ । खानेकुराले नै हामीलाई बलियो, स्वस्थ राख्छ । शरीरमा लाग्ने अनेकन रोगबाट बचाँछ । शरीर संचालन एवं जीवित रहनका लागि विभिन्न पोषक तत्वको खाँचो हुन्छ । त्यस्ता अधिकांश पोषक तत्वको स्रोत खानेकुरा हुन्, […]

हरेकको भान्सामा नभई नहुने वस्तु हो, आलु । आलु धेरैको लागि प्रिय तरकारी पनि । यसलाई अनेक तरिकाले प्रयोग गर्न सकिन्छ । थरीथरीका परिकार बनाउन सकिन्छ । उसिनेर खाए हुन्छ, अचार बनाए हुन्छ, दाल बनाए हुन्छ । तरकारीमा त आलु अनिवार्य जस्तै हुन्छ । तर, आलु पकाउँदा प्राय बोक्रा ताछेर फ्याक्ने गरिन्छ । जबकी आलुको […]

काठमाडौं । हाम्रो देशको सहरी भेगका अधिकांश व्यक्तिहरू हातले खाना खान मन पराउँछन् । पलेँटी कसेर काठको पिर्कामा बसेर हातले खाना खाने हाम्रो पुरानो संस्कार हो । तर बिस्तारै खाना खानको लागि चम्चाको प्रयोग गर्न थालियो । तर के छ हातले खाना खानुपछिको विज्ञान ? पूर्वीय शास्त्र भन्छ ‘हाम्रो शरीर पाँच तत्व मिलेर बनेको हुन्छ […]

काठमाडौं । सन्तुलित आहार हरेक उमेर र लिंगका मानिसको लागि आवश्यक हुन्छ । यसको अभाव उमेर, लिंग र शारीरिक अवस्था अनुसार फरक हुने गर्छ। गर्भवती र स्तनपान गराउने आमाहरूका लागि जुन खाना आवश्यक पर्छ, त्यहीस्तरको खाना अरू अवस्थाका मानिसलाई आवश्यक नपर्न सक्छ । बच्चाहरूलाई कुपोषणबाट बचाउन जुन खाना आवश्यक पर्छ त्यो अरू उमेरसमूहका मानिसलाई आवश्यक पर्दैन […]

काठमाडौं । आज दर खाने दिन । हिन्दु महिलाहरूले भोलि बस्ने निर्जला व्रतको लागि आज मध्यरातमा पौष्टिक युक्त खाना खाएर दिनभरिको व्रतको पूर्वतयारी गर्छन् । भाद्र कृष्ण तृतीयाको दिन मनाइने तीजको दिन महिलाहरू पानी पनि नपिई व्रत बस्ने गर्छन् । त्यसैको ठीक एक दिनअघि शरीर अस्वस्थ हुने गरी धेरै चिल्लो र पिरो खाने चलन छ […]

तपाईं कहाँ बस्नुहुन्छ ? गाउँ वा शहर ? पहाड वा तराई ? सुगम वा दुर्गम ? भूगोल जहाँ भएपनि तपाईं बस्ने माटोमा रैथाने सागसब्जी पाइन्छ । ति सागसब्जी तपाईंले नियमित खेतीपाती गरेर उत्पादन पनि गरिरहनुभएको हुनसक्छ । च्याउ, निगुरो आदि चाहि जंगलमा यसैपनि फेला पार्न सकिन्छ । तपाईंले राम्ररी पहिचान गर्ने हो भने यस्ता थुप्रै […]

हरेक पर्व अनुसार हाम्रो भान्सामा भिन्न भिन्ने खानेकुरा पाक्ने गर्छ । असार पन्ध्रमा दही चिउरा, साउन पन्ध्रमा खीर भनेजस्तै जनै पूर्णिमाको दिन खाइने विशेष खान्की हो, क्वाटी । क्वाटीमा मास, मुँग, भटमास, चना, सीमी, बकुल्ला, बोडी, सानो केराउ, ठूलो केराउ जस्ता गेडागुडी मिसाइएको हुन्छ । क्वाटीलाई भिजाएर अंकुराउन थालेपछि यसको झोल बनाएर खाने परम्परा छ […]

आहार, निद्रा र ब्रह्मचर्य । यो मानव जीवनको तीन आधार स्तम्भ हो । यसमा आहार एक महत्वपूर्ण स्तम्भ हो । आहार के हो ? यसको बयान गर्दै महर्षि चरकले भनेका छन्, ‘अन्न-नलीद्वारा जुन पदार्थ आमाशयमा पुग्छ । र, त्यो हाम्रो शरीरमा धातुको पोषण, रक्षण र क्षतिपूर्ति गरेर जीवन–प्रक्रियालाई संयमित राख्छ । त्यही आहार हो ।’ […]

साउनमा सात्विक खानपान गर्नुपर्छ भनिन्छ । सात्विक, जो सहजै पच्छ, सन्तुलित, पोषणयुक्त र स्वादिलो पनि हुन्छ । सात्विक आहारमा सत्व गुण भरिपूर्ण हुन्छ । यस्तो खानाको सेवनले तन र मन शुद्ध हुने, शक्ति मिल्ने, सुन्दरता र प्रशन्नता मिल्ने बताइन्छ । आयुर्वेदले स्वाद र गुणका आधारमा खानालाई तीन भागमा विभाजन गरेको छ–सात्विक, तामसी र राजशी । […]

के नुन बिनाको तरकारी खान सकिएला ? नुन नभएको अचार वा दाल खान सकिएला ? संभवत नुनलाई अलग गरेर हामी आफ्नो नियमित खानपानको कल्पना गर्न सक्दैनौं । नुन हाम्रो खानाको अनिवार्य हिस्सा हो । तर, चिकित्सकहरु सर्तक गराउँछन्, ‘नुनको बढी प्रयोग हानिकारक हुनसक्छ । उच्च रक्तचाप जस्ता समस्यामा त यो बढी हानिकारक हुनसक्छ ।’ हाम्रो […]

केही मान्छेहरू समयमा खान नपाएर अस्वस्थ हुन्छन्, धेरै मान्छे पाएको खानेकुरा विधिपूर्वक खान नजानेर अस्वस्थ हुन्छन् । खानामा एउटा विज्ञान छ, यही विज्ञानको आधारमा प्राचीनकालदेखिको हाम्रो खाना संस्कार चल्दै आएको छ । खानाकै सवालमा एक व्यक्तिगत प्रश्न पनि आउन सक्छ, के तपाई प्रायः पेटको भारीपन, ग्यास र अन्य पाचनसम्बन्धी समस्याबाट ग्रसित हुनुहुन्छ ? छ भने […]

साउनको महिनामा शाकाहारी खानपानलाई जोड दिइन्छ । धार्मिक आस्थाको हिसाबले मात्र होइन, वर्षायाममा स्वास्थ्यका लागि पनि मासुजन्य परिकार सेवन नगरेको राम्रो हो । अर्कोतिर लकडाउनको कारण घरवाहिर एवं रेष्टुरेन्ट धाउने र थरीथरीका परिकार चाख्ने अनुकुलता पनि छैन । राम्रो कुरा त के भने, यतिबेला हरियो मकै पाइन्छ । हरियो मकै मौसम अनुकुल खान्की त हो […]