आधुनिक चिकित्सा विज्ञानभन्दा हजारौं वर्ष पुरानो इतिहास बोकेको चिकित्सा प्रणाली हो आयुर्वेद । नेपालमा आयुर्वेदिक चिकित्सक उत्पादन गर्ने तथा केही आधारभूत कार्यक्रमहरू भएका छन् । तर, आयुर्वेदिक औषधिको गहिरो...
डा. दीर्घराज जोशी औषधि रसायन विज्ञ
दक्षिण एसियाली देशहरूको भान्सामा प्रयोग हुने एक मसला हो-बेसार । यसको प्रयोग र फाइदाका विषयमा विभिन्न माध्यममा धेरै चर्चा हुने गरेको पाइन्छ । छातीमा जलन, अपच, मधुमेह, डिप्रेसन, अल्जाइमर...
वर्षा ऋतुले असारदेखि भदौसम्म नेपाल लगायत भारतीय उपमहाद्वीपलाई शोभायमान बनाउँछ। आयुर्वेद अनुसार, वर्षा ऋतु पानी तथा वायु तत्वसँग सम्बन्धित छ । यो समय पोषण र रूपान्तरणको समय हो ।...
शिलाजित एसियाको चट्टानी पहाडहरूमा पाइने एक प्राकृतिक पदार्थ हो । यो सम्भावित स्वास्थ्य लाभहरूका लागि परिचित छ र शताब्दी औँ देखि आयुर्वेदिक चिकित्सामा प्रयोग हुँदै आएको छ । धेरै...
खानपानसँग सम्बन्धित खराब बानीहरूले पाचन प्रणालीमा नराम्रो असर पार्न सक्छ । यस्तो अवस्थामा पाचन प्रक्रिया सुस्त हुनसक्छ र पाचन प्रणालीलाई हानि पुग्न सक्छ । यसले गर्दा कब्जियत, एसिडिटी, पेट...
पृथ्वी, पानी, अग्नि, वायु र आकाश । यी पाँच तत्व मिलेर मानव शरीर बन्छ । शरीरलाई निरोगी र दीर्घायु बनाउन यी तत्व सन्तुलनमा रहन आवश्यक छ । यिनलाई सन्तुलनमा...
राम्रो स्वास्थ्यका लागि, मौखिक स्वच्छताको विशेष ख्याल राख्न सल्लाह दिइन्छ । धेरैजसो मानिसहरू बिहान दाँत सफा गर्छन् तर जिब्रो सफा गर्दैनन् । यस्तो अवस्थामा जिब्रोमा जम्मा भएको फोहोर सफा...
डा. निर्मल भुसाल वरिष्ठ आयुर्वेद पञ्चकर्म विशेषज्ञ
माटोको भाँडोमा पानी खाने चलन नयाँ होइन । परापुर्वकाल देखि नै माटोको भाँडोको प्रयोग हुन्थ्यो । त्यो बाहेक कुनै अर्को विकल्प पनि थिएन । समय बित्दै गयो । आधुनिक...
डा. अमृत भण्डारी आयुर्वेदिक चिकित्सक
मुख, जिब्रो र ओठमा स-साना बिमिरा, फोकाफोकी आउने समस्याबाट धेरै जना पीडित भइरहेका हुन्छन् । सबै उमेर समूहलाई यसले सताउन सक्ने भए पनि रोगप्रतिरोधात्मक क्षमता कमजोर भएका व्यक्तिमा दीर्घकालीन...
परम्परागत चिनियाँ चिकित्सा र आयुर्वेदिक चिकित्सा प्रणाली हजारौं वर्ष पुराना उपचार विधि हुन् । यी विधिलाई आधुनिक चिकित्सा प्रणालीको परिप्रेक्ष्यमा मिथ्या विज्ञान भन्ने पनि छन् । कतिपय चिकित्सक र...
डा. नरेन्द्र लामिछाने अकुपञ्चर विशेषज्ञ
एन्टिबायोटिक र एन्टी-इन्फ्लेमेटरी गुणले भरिपूर्ण फिटकिरी प्राय: भान्सामा हुने रासायनिक पदार्थ हो । यसले स्वास्थ्यलाई धेरै किसिमले फाइदा पुर्याउँछ । यसमा रहेको आल्मुनियम सल्फेटले मानव कोषलाई स्वस्थ राख्न मद्दत...
डा. शेखर मुखिया सुनुवार प्राकृतिक चिकित्सक
शिरोधारा दुई संस्कृत शब्द ‘शिरो’ र ‘धारा’ मिलेर बनेको हो । शिरो भनेको टाउको र धाराको अर्थ प्रवाह हुन्छ । अर्थात्, टाउकोमा प्रवाहको साथ औषधियुक्त तरल पदार्थहरू निरन्तर खन्याउने...
डा. पुनेश्वर केशरी आयुर्वेदिक चिकित्सक
अस्वस्थकर खानपान, बदलिंदो जीवनशैलीका कारण पछिल्लो समय मिर्गौला रोगी पनि बढिरहेका छन् । मिर्गौलालाई कसरी स्वस्थ राख्ने भन्ने अहिले धेरैलाई चिन्ताको विषय बनेको छ । यी १६ कुराको पालना...
डा. हेमराज कोइराला वरिष्ठ योग तथा प्राकृतिक चिकित्सक एवं वरिष्ठ विशेषज्ञ रिजेनेरेटिव मेडिसिन
नेपालको हिमाली भेगमा ज्यानको बाजी लगाएर यार्सागुम्बा टिप्न जानेको लर्को लागेको त हामीले सुनेकै, देखेकै छौं । यार्सागुम्बा नेपालबाट लाखौंको भाउमा विदेशी मुलुकमा बिक्री गरिन्छ । यसबाट बुझ्न सकिन्छ,...
डा. अमृत भण्डारी आयुर्वेदिक चिकित्सक
खानाको स्वाद र बास्ना बढाउन तेजपात अर्थात् तेजपत्ताको प्रयोग गर्ने चलन पुरानै हो । सामान्यतया चिया वा तरकारीमा स्वादको लागि मसलाको रुपमा उपयोग गरिने तेजपात स्वास्थ्यको दृष्टिले पनि निकै...
डा. पुनेश्वर केशरी आयुर्वेदिक चिकित्सक
भुईंमा पलेंटी कसेर बसेर खाने नेपाली परम्परा नै हो । आधुनिक जीवनशैलीसँगै अहिले टेबल-कुर्सीमा बसेर खाने चलन व्यापक छ । यस्तोमा प्रश्न उठ्छ कुर्सीमा बसेर खानु राम्रो कि पलेंटी...
डा. पुनेश्वर केशरी आयुर्वेदिक चिकित्सक
गर्भधारणका लागि पुरुषको स्पर्म (शुक्राणु)को गुणस्तर राम्रो हुनु र महिलाको डिम्ब अर्थात् अण्डा पनि गुणस्तरीय हुनु अति आवश्यक छ । तर बढ्दो तौल, खराब खानपान, अत्याधिक तनाव र बढ्दो...
डा. मनिष सिंह आयुर्वेदिक चिकित्सक
काठमाडौं । विश्वको ९० भन्दा बढी मुलुकमा प्रचलित उपचार पद्धति हो आयुर्वेद । खासगरी दक्षिण र उत्तर अमेरिका, अर्जेन्टिना, जर्मनी, युक्रेन लगायत मुलुकमा आयुर्वेदिक उपचार अपनाएको पाइन्छ । विडम्बना,...
यो प्रश्न धेरैलाई हल्काफुल्का लाग्न सक्छ, ‘जाडोमा कसरी शरीरलाई न्यानो बनाउने ?’ तर जाडोको कारण शरीरले थुप्रै स्वास्थ्य समस्या भोग्नुपर्ने हुनसक्छ । खासगरी जाडोयाममा मानिसको पाचन शक्ति तीक्ष्ण भएकाले...
डा. विसुनदयाल प्रसाद पटेल कन्सल्टेन्ट आयुर्वेदिक चिकित्सक
आयुर्वेद एक प्राचिन चिकित्साशास्त्र हो । आयुर्वेदले भन्छ-मान्छेको स्वास्थ्य शरीर, मन र आत्माको सन्तुलनमा निर्भर गर्छ । साथै तीन दोष (वात, पित्त र कफ)को असन्तुनले शरीर रोगी हुन्छ ।...
डा. हेमराज कोइराला वरिष्ठ योग तथा प्राकृतिक चिकित्सक एवं वरिष्ठ विशेषज्ञ रिजेनेरेटिव मेडिसिन
भनाई नै छ, पेट खराब त दिमाग खराब । पेट गडबड भयो भने त्यसको असर सर्वत्र शरीरमा पर्छ । बिबिसीमा प्रकासित एक रिपोर्टमा उल्लेख छ, पेटमा यत्रतत्र हुने नसाको...
डा. पुनेश्वर केशरी आयुर्वेदिक चिकित्सक
सामान्यतया रुघा एलर्जी र भाइरल दुई प्रकारका हुन्छन् । धुलो धुवाँ, चिसो, वनस्पति र जनावरको एलर्जीले रुघा लाग्छ । रुघा लागि सकेपछि कसरी निको बनाउने भन्ने भन्दा पनि रुघा...
घाँटीको भित्री भागमा हुने एक प्रकारको संक्रमण टन्सिलाइटिस हो । जसलाई बोलीचालीको भाषामा टन्सिल भनिन्छ । जबकि, टन्सिल एक प्रकारको रोग नभएर हाम्रो जिब्रोको अन्तिम भागमा रहेको मासुको डल्लो...
डा. अमृत भण्डारी आयुर्वेदिक चिकित्सक
सदियौंदेखि प्राकृतिक औषधि र जडीबुटीबाट विभिन्न रोगहरूको उपचार हुँदै आएको छ । कतिपयले यसलाई परम्परागत चिकित्साको दृष्टिकोणबाट हेर्छन् भने कतिपयले विज्ञानसँग जोडेर । आयुर्वेदिक औषधि प्राकृतिक रुपमा जडिबुटीबाट तयार...
डा. निर्मल भुसाल वरिष्ठ आयुर्वेद पञ्चकर्म विशेषज्ञ
आयुर्वेद अनुसार स्वस्थ जीवनको त्रय उपस्तम्भ मानिन्छ, निद्रा, आहार र ब्रम्हाचर्यलाई । यौन अनुशासन ब्रम्हाचर्य भन्नुको अर्थ यो होइन कि, जसले विवाह गर्दैन । जसले सन्तान जन्माउँदैन । ब्रम्हाचर्य...
डा. हेमराज कोइराला वरिष्ठ योग तथा प्राकृतिक चिकित्सक एवं वरिष्ठ विशेषज्ञ रिजेनेरेटिव मेडिसिन
सुन्दा सामान्य लाग्छ, तर घामको किरण मानव शरीरका लागि नभई नहुने तत्व हो । त्यसैले घाम ताप्नु भनेको स्वास्थ्यलाभ लिनु हो । आयुर्वेदले यसलाई ‘सूर्य स्नान’ भन्छ । यो...
डा. पुनेश्वर केशरी आयुर्वेदिक चिकित्सक
हामी गुलियो, नुनिलो र मसलेदार खानेकुरा हरेक दिन नै खान्छौं । तर तीतो र टर्रो खानेकुरा हामीलाई खास मन पर्दैन र दैनिक खानामा समावेश गर्दैनौ । हामीलाई मीठो लाग्ने...
तेलमा ज्वानो फुराएर बनाएको परिकारको स्वाद र सुगन्ध बेग्लै हुन्छ । धेरैलाई थाहा नहुन सक्छ, यसमा भरपुर मात्रामा औषधीय गुण पनि हुन्छ । त्यसैले आयुर्वेदमा यसलाई बहुउपयोगी औषधिको रुपमा...
‘सन्चो’ नाममा उपलब्ध हुने तिख्खर सुगन्धयुक्त तेलबारे सायदै अनभिज्ञ होलान् । किनभने रुघा लाग्दा, नाक बन्द हुँदा होस् वा मांसपेशी–जोर्नी दुख्दा धेरैले सन्चो प्रयोग गर्छन् । विगतको तुलनामा सन्चोको...
ग्यास्ट्रिकको समस्या अहिले अधिकांशमा देखिन्छ । ग्यास्ट्रिक हुँदा वाकवाकी लाग्ने, बान्ता हुने, खाना नरुच्ने, नपच्ने पेटको माथिल्लो भाग दुख्ने, पेट फुल्ने, ढ्याउ आउने, छाती तथा पेट पोल्ने समस्या हुन्छ...
डा. पुनेश्वर केशरी आयुर्वेदिक चिकित्सक
मेथीको टुसा उमारेर अचार बनाउनु नेवारी खाना परम्परामा निकै पुरानो चलन हो । यो एउटा प्रचलित खाद्यसंस्कृति बनिसकेको छ । नेवार जातिकै कतिपय सदस्यले भने मेथी टुसाको तीतोपन मन...
काठमाडौं । कुनै पनि पेय पदार्थको स्वाद मीठो लागेमा पिएपछि ‘अमृत’ जस्तो भन्दै तारिफ गरेको सुनिरहेकै हुन्छौं । कसैको बोलीबचनकै तारिफ गर्दा पनि अमृत जस्तो अनमोल वचन भनेको पक्कै...
काठमाडौं । घर, करेसाबारी, बगैंचामा पाइने घिउकुमारीको औषधीय गुणबारे हामीले धेरै सुन्दै आएका छौं । यसले विभिन्न रोग नियन्त्रणमा फाइदा गर्नेदेखि घाउ, चोटपटक लागेको ठाउँमा मलमको काम गर्नेमा कुनै...
डा. पुनेश्वर केशरी आयुर्वेदिक चिकित्सक
मोही वा सर्बतमा पुदिनाको दुई-चार पात मिसाइदिनुहोस्, त्यसको सुगन्ध नै फरक हुन्छ । स्वाद त छँदैछ । यसरी पिउँदा पाचन यन्त्र पनि चुस्त हुन्छ । पेट ढुस्स भएको बखत...
मौसम परिवर्तनको बेला छ । यतिबेला धेरैलाई ज्वरो र सुक्खा खोकीले सताइरहेको हुन सक्छ । अहिले इन्फ्लुएन्जा ए, बी भाइरस र ब्याक्टेरिया सक्रिय भएर ज्वरो आएको हो । यससँगै...
डा. शेरबहादुर पुन सरुवारोग विशेषज्ञ
मलद्वारसँग सम्बन्धित रोग एनल फिसरको लक्षण पायल्ससँग मिल्दोजुल्दो हुन्छ । फिसर भएपछि मलद्वार वरपरको स–सानो तन्तु च्यातिने वा चिरिन सक्छ, जसकारण दिसा गर्ने क्रममा दुख्ने मात्र नभई त्यो दुखाइ...
डा. अमृत भण्डारी आयुर्वेदिक चिकित्सक
काठमाडौं । आयुर्वेदलाई दक्षिण एसियाको मौलिक उपचार पद्धति मानिन्छ । तर उचित व्यवस्थापन र नीतिगत कमजारीका कारण तीन दशकअघिदेखि चलिआएको यो उपचार पद्धति पछि परेको छ । जसकारण पछिल्लो...
२१ फागुन, काठमाडौं । आयुर्वेद शिक्षण अस्पताल कीर्तिपुरका बीएएमएस २२औं ब्याचका विद्यार्थी र क्याम्पसबीच सहमति भएको छ । १८ दिनदेखि आन्दोलनरत विद्यार्थीहरु र क्याम्पस प्रशासनबीच आज (आइतबार) ६ महिना...
काठमाडौं । पूजापाठमा दुबोको प्रयोग गर्ने गरेको त हामीलाई थाहा छ । औषधीय गुणका कारण आयुर्वेदमा पनि दुबोलाई महत्वपूर्ण मानिन्छ । दुबोले शरीरका अनेक रोग निदान गर्छ । बाहिरी...
विशेषगरी उच्च पहाडी क्षेत्रमा पाइने शिलाजितलाई शक्तिवर्द्धक खनिज पदार्थ मानिन्छ । यसका धेरै फाइदा हुने भएकाले आयुर्वेदले शिलाजितलाई रसायन भनेको छ । साधारणतया धेरैले शिलाजितलाई यौन क्षमता बढाउने औषधि...
डा. पुनेश्वर केशरी आयुर्वेदिक चिकित्सक
आयुर्वेदमा सबैभन्दा बढी प्रयोग हुने जडिबुटी त्रिफला चूर्ण हो । विभिन्न प्रकारका जडिबुटी मिसाएर तयार गरिने त्रिफला चूर्णले धेरै प्रकारका रोग निको पार्छ । त्रिफला चूर्ण औषधीय गुण भएका...
काठमाडौं । स्वास्थ्यका लागि कस्ता खानेकुरा लाभदायक हुन्छ ? यसको मोटामोटी जानकारी हामीलाई हुनसक्छ । तर सही खानेकुराको छनोट मात्र पर्याप्त हुँदैन । किनभने उक्त खानेकुरा कति र कुन...
यतिबेला धेरैलाई रुघाखोकीले सताइरहेको हुन्छ । रुघाखोकी लाग्नासाथ हामी औषधि किन्न हतारिहन्छौं । जबकि हाम्रो घर-आँगन, भान्सामा उपलब्ध वनस्पति, मरमसलाबाट रुघाखोकी सजिलै निको हुन्छ । यस किमिसको ओखती बनाउन...
‘ह्या मूला’ । कसैलाई हियाएर बोलाउनु परेमा हामी यसै भन्छौं । तर हाम्रो खाद्य भण्डारमा मूलाको विशिष्ट स्थान छ । पोषणविद्हरु भन्छन्, पाचन प्रणालीका लागि मूला रामवाण नै हो...
आयुर्वेदको विकासको प्रारम्भिककालमा एक अद्भुत वैद्य (चिकित्सक) थिए अश्विनी कुमार । उनले एक यस्तो ओखती तयार गरे, जसको सेवनबाट ‘च्यवन’ नामक ऋषिको जवानी फर्किएको कथन छ । भनिन्छ, महर्षि...
काठमाडौं । मान्छे मृत्युसँग औधि डराउँछ । मृत्यु त निश्चित छ, तर मान्छे जतिसक्दो लामो आयु बाँच्ने चाह राख्छन् । त्यसैले त ‘कसरी लामो आयु बाँच्ने’ भन्ने कुरामा मान्छेले...
विनोद पौडेल मनोविद्
काठमाडौं । पछिल्लो समय पायल्सको समस्याले धेरैलाई हैरान बनाएको छ । दिसा साह्रो हुने, दिसामा रगत देखा पर्ने र मासु बाहिर निस्कने भएमा त्यो पायल्सको लक्षण हुन सक्छ ।...
