हामीले लामो समय आफ्नो व्यवस्थालाई जनाउन प्रजातन्त्र भन्ने शब्दावली प्रयोग गर्‍यौं । ०६२ को आन्दोलनपछि हामीले प्रजातन्त्रको पुनःप्राप्ति भयो भनेनौं, जुन कुरा ०४६ सालमा भनेका थियौं । हामीले लोकतन्त्र प्राप्त भयो भन्यौं । यो आन्दोलनको स्वरुप, शैली, समय फरक भएका कारण मात्र भनिएको थियो वा आन्दोलनमा हाम्रो चेतना, माग, अपेक्षा, बुझाइ नै फरक थियो ? […]

अंग्रेजीमा ‘डेमोक्रेसी’ भनिए पनि हामीले प्रजातन्त्र वा लोकतन्त्र भन्नुको कारण छ । प्रधानमन्त्रीज्यूले ‘कम्प्रिहेन्सिप डेमोक्रेसी’ अर्थात सम्पूर्ण अर्थको लोकतन्त्र वा परिपूर्ण लोकतन्त्र भन्ने शब्द प्रयोग गर्ने गर्नुभएको छ । प्रजातन्त्र, लोकतन्त्र वा परिपूर्ण लोकतन्त्र भन्ने कुरा हामी जनतालाई कुन तहको अधिकार दिन्छौं भन्नेमा निर्भर छ । एकातिर राजा, अर्कोतिर प्रजा भएका बेलामा हामीले प्रजातन्त्र भन्यौं […]

“नागरिक स्वतन्त्रता सम्पूर्ण वर्गलाई आवश्यकता, अतः क्रान्तिकारी नागरिक स्वतन्त्रता समिति बनाऊ ।” २२ अप्रिल, सन् १९४९ मा भारतको कलकत्ता (कोलकता)स्थित श्याम बजारमा स्थापना भएको नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीले जारी गरेको पहिलो पर्चामा भनिएको हरफ हो यो । यो हरफले नेपालको कम्युनिष्ट पार्टी वर्गीय मुक्तीकै लागि स्थापना भएको हो भन्ने कुरा झल्काउँछ । स्वतन्त्रता ‘हुने खाने’ वर्गका […]

वैदेशिक रोजगारीको संस्थागत सुरुवात २०५२ सालबाट भएको हो । नेपाली समाजमा यसले ठूलो हलचल ल्याएको छ । कतारमा राजदूत भएर बस्दा मैले वैदेशिक रोजगारीमा गएका नेपालीको समस्या नजिकबाट नियालेको छु । रोजगारीमा जानेहरूमाथि शोषणको सुरुवात झुठो आश्वासनबाट हुन्छ । एजेन्टले ज्यादै आकर्षक तलबको आश्वासन दिन्छन् । त्यसपछि लिनुपर्ने भन्दा कैयौं गुणा बढी रकम असुल्छन् । […]

गत फागुन १६ गते साना किसानको राष्ट्रिय सम्मेलन भएको थियो । कार्यक्रम याक एण्ड यति होटेलमा भएको थियो । त्यसमा पोषण, प्राङ्गारिक मल र स्वास्थ्यसम्बन्धी एक कार्यपत्रमा मलाई आफ्नो विचार  प्रस्तुत गर्न बोलाइयो । आफ्नो प्रस्तुतिपछि खाना खाने बेला भयो । म तोकिएको ठाउँमा पुगेँ । म त्यहाँ उभिएर एकछिन् हेरेपछि मेरो मनमा लाग्यो- के […]

प्रदेश १ मा दुईतिहाई बहुमतको सरकार छ । माथि पनि दुईतिहाई छ । तैपनि यसले ‘परफरमेन्स’ राम्रो देखाउन नसक्नुको कारण के हो भने यो सरकार कारिन्दा मात्रै हो । प्रदेश सरकार आफैंमा संवैधानिक अधिकारप्राप्त सरकार हो भन्ने उहाँहरुलाई लागेको छैन, हामी केपी ओलीको निगाहमा भएको सरकार हो भन्ने लागेको छ प्रदेश १ सरकारलाई । यिनीहरुले […]

प्रदेश १ मा सरकार गठन भएको १४ महिना पूरा भएको छ । यो अवधिमा २४ वटा कानून बनेका छन् । बाँकी आधा दर्जन कानूनहरु बैशाखको पहिलो हप्तासम्म पास हुन्छन् । प्रदेश सरकार सञ्चालनका लागि आवश्यक कानून निर्माणको अवस्था सन्तोषजनक छ । प्रदेश सरकारको कामको मूल्याङ्न गर्ने हो भने जनताले भनेजस्तो जुन गतिमा अघि बढ्नुपर्ने हो, […]

०६३ सालको अन्तरिम संविधानको धारा १५५ मा उल्लेख भएको संसदीय सुनुवाइको प्रयोजनका लागि तत्कालीन माननीय सदस्य स्व. भरतमोहन अधिकारीलाई एक अवधारणापत्र तयार पारिदिने अवसर प्राप्त भएको थियो । अमेरिकी संवैधानिक अभ्यासको सुरुवाती मान्यता अहिले विश्वका केही देशहरूले अवलम्वन गरेका छन् । यसको उद्देश्य प्रत्यक्ष निर्वाचित शक्तिशाली राष्ट्रपतिको मनोनयनउपर संसदीय उत्तरदायित्व स्थापना गर्नु थियो । नेपालमा […]

सामान्यतः बालबालिकाले पाँच वर्षभित्र बालविकासको प्रक्रिया पुरा गर्नुपर्छ । पाँचवर्षमा एक कक्षामा भर्ना गर्नुपर्छ । तर, ५–९ वर्ष उमेर समूहका थुप्रै बालबालिका विद्यालय जाँदैनन् । उनीहरुलाई लक्षित गरेर २०६१ सालदेखि विद्यालय भर्ना अभियान सुरु भएको थियो । रपनि, तिनलाख १३ हजार बालबालिका स्कुल बाहिर रहेको शिक्षा मन्त्रालयको गत वर्षको फ्ल्यास रिपोर्ट ले देखाएको छ । […]

केही बर्षयता हामी ‘नेपाल किन बनेन ?’ भन्ने बहसमा छौं । यदि यो प्रश्न, यो विमर्श ठीकै हो भने यसको वैपरित्य पनि हुन्छ । प्रश्नको अर्को पाटो पनि हुन्छ । सायद त्यो प्रश्न ‘अरु देश किन बने ?’ भन्ने हो । समकालीन विश्वमा अरु देश कुन कुनलाई भन्ने ? कति बनेकोलाई ‘बनेको’ भन्ने ? कति […]

२९ चैत, काठमाडौं । प्रधानन्यायाधीश भएपछि न्यायपालिकामा शुद्धीकरण अभियान थालेको सन्देश दिन खोजेका चोलेन्द्र शमसेर जबरा १०० दिन नपुग्दै न्यायाधीश सिफारिस प्रकरणमा आलोचित भए । दलीय भागवण्डाका आधारमा सर्वोच्चमा न्यायाधीशहरु (जसको भोलि प्रधानन्यायाधीश हुने रोलक्रमसमेत मिलाइएको छ) सिफारिस भएपछि कानून व्यवसायीहरुले मात्र होइन, सर्वोच्चकै बहालवाला न्यायाधीशहरु समेत प्रश्न उठाएका छन् । यद्यपि जबराले सामूहिक राजीनामाको […]

मन्त्रिपरिषदले ०७५ चैत ७ गते राष्ट्रिय भूमि नीति स्वीकृत गरेको छ । भूमिसम्बन्धी विषय समेट्ने यो प्रमुख र पहिलो नीति हो । यसअघि भूमिसम्बन्धी सबै विषयलाई समेटिएको नीति थिएन । यो नीति कार्यान्वयनको नियमित अनुगमन भूमि व्यवस्था, सहकारी तथा गरिबी निवारण मन्त्रालयबाट गरिनेछ । मन्त्रालयले वार्षिक अनुगमन र मूल्याङ्कन गरी सोको प्रतिवेदन प्रधानमन्त्री तथा मन्त्रिपरिषदको […]

चैतको दोस्रो साता संसदको हिउँदे अधिवेशन अन्त्य हुँदै गर्दा संसदमा प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले भनेका थिए कि अब माननीय सांसदहरु आ–आफ्नो क्षेत्रमा जानुहुनेछ र सरकारको नीति तथा कार्यक्रमका साथै नयाँ बजेटका आवश्यकताबारे योजनाहरु लिएर चाँडै काठमाडौं आउनुहुनेछ । प्रधानमन्त्रीले भनेजस्तै भइरहेको मान्ने हो भने अहिले प्रदेश र स्थानीय तहमा नयाँ बजेटभित्र समावेश गर्ने योजनाहरुको हिसाब–किताब […]

समाज र राजनीतिको अटुट सम्वन्ध हुन्छ । त्यसैले समाजको गतिलाई राजनीतिले समात्नु सक्नुपर्छ । सामाजिक मनोविज्ञान विश्लेषणविनाको राजनीति माझीविनाको नाऊ जस्तै हो, जो जतिबेला दुर्घटना हुन सक्छ । संसारमा यस्ता धेरै राजनीति आन्दोलनहरु भएका छन्, जुन आन्दोलनहरुवाट समाजले उपलब्धी कम क्षति धेरै ब्यर्होनुपरेको छ । उदारहणका निम्ति सन् १९६६ देखि दस वर्ष चलेको चिनियाँ सांस्कृतिक […]

१५ औं पञ्चवर्षीय योजनामा साथीहरुले सुझाव दिनुभएको छ, यसलाई पञ्चवर्षीय १५ औं योजना नभनेर यो परिवर्तित अवस्थाको, रुपान्तरित अवस्थाको पहिलो योजना भन्नुपर्छ । प्रथम संघीय योजना भन्नुपर्छ । संघीय पञ्चवषर्ीय योजना भन्नुपर्छ । यो परिवर्तित सन्दर्भलाई विशेष जोड दिनुपर्छ भन्ने कुरा बढी साथीहरुले उठाउनुभएको छ । अवश्य नै यस योजनाले मैले अघि पनि भने देशको […]

संविधान र अदालतको आदेशको बुझाइ कमजोर रहेकाले नेपालमा भ्रम छर्न सजिलो छ । गृह मन्त्रालयले जन्मका आधारमा नागरिकता प्राप्त गरेका नागरिकका सन्तानलाई नागरिकता दिने सम्बन्धमा जारी गरेको सर्कुलरलाई लिएर फेरि भ्रम छर्ने खेल हुँदैछ । संसदले नागरिकतासम्बन्धी विधेयकलाई जसरी पनि अल्झाउने, बल्झाउने र लम्ब्याउने रणनीति लिएको देखिन्छ । यता संसदको हवाला दिँदै ‘खबरदार संसदमा विचाराधीन […]

युट्युवमा भाइरल भएकी पाकिस्तानी बुहारी आम्ना सफिकले दुई साताअघि नेपाली नागरिकता लिइन् । बागलुङका पुरुषसँग बिहे गरेको एक महिनाभित्रै उनलाई त्यहाँका प्रमुख जिल्ला अधिकारी आफैंले नागरिकता हस्तान्तरण गरेका थिए । विदेशी बुहारी र ज्वाइँलाई सहजरुपमा नागरिकता दिने सवाल पेचिलो बनिरहेका बेला यो एउटा दृष्टान्तले धेरै प्रश्नको जवाफ दिएको छ र उत्तिकै प्रश्नहरु पनि उब्जाएको छ […]

अबको दशकमा द्वन्द्वका कारण जनवादी, साम्यवादी होइन, जातीय मुक्ति संघर्षको हुने निश्चित छ । किनभने विगतदेखि वर्तमानसम्म हाम्रो समस्या भनेकै वर्णाश्रम व्यवस्थाद्वारा लादिएको नश्लवादमा आधारित हिन्दु अतिवादी जातीय व्यवस्थाको अन्त्य प्रधान र प्रमुख चुनौती हो । द्वन्द्व व्यवस्थापनमा शान्तिपूर्ण संघर्षतर्फको दीर्घकालीन समाधानको बाटो सहज नबनाइदिनु र ध्वंसात्मक क्रियाकलापलाई सकेसम्म आफ्नो स्वार्थमा प्रयोग गर्न खोज्ने र […]

अलिक अगाडिको घटना । एक हुल शिक्षक हातमा फूलको बुके, माला बोकेर शिक्षा मन्त्रालय जाँदै थिए । केही शिक्षकसँग यस पंतिकारको भेट भयो । ‘पहिलेको शिक्षक अहिले शिक्षामन्त्री हुनुभएको छ । बधाई दिन हिँडेको । शिक्षक शिक्षामन्त्री जस्तो उच्च पदमा पुग्नु भनेको हामी सबै शिक्षकको सम्मान हो, गौरव हो,’ यति भन्दै ती शिक्षक हतारिँदै दगुरे […]

शेरबहादुर देउवाले सभापतिको हैसियतले पार्टीमा उत्साहको रक्तसञ्चार त गर्न सकेनन् नै, देउवाले नेतृत्व दिन नसकेकै कारण पार्टी कमजोर भएको ठान्ने देउवा इत्तरका नेताहरुले समेत भरपर्दो विकल्प दिन सकेनन् । यसले गर्दा राष्ट्रिय राजनीतिमा कांग्रेस आज ‘रक्षात्मक’ पंक्तिमा उभिन पुगेको छ । कांग्रेसका नेताहरु आज देशदौडाहा नामको ‘तीर्थाटन’ गर्दैछन् ! तीर्थाटन गर्ने नेताहरुको एजेण्डा भनेको राजा, […]

१३ चैत, काठमाडौं । आइतवार अपरान्ह प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली संसदको रोष्टममा उभिएर गणतन्त्र कसैसँग भिक्षा मागेर ल्याइएको होइन भनिरहँदा पूर्वराजा ज्ञानेन्द्र शाह ओलीकै घरनजिक दमकको चिया बगानमा ‘राजा आऊ देश बचाऊ’ भन्नेहरुसँग गफिँदै थिए । पूर्वराजा ज्ञानेन्द्र शाह काठमाडौं छाडेर दमक बस्न थालेको एक महिना नाघिसकेको छ । उनले दमकलाई मुकाम बनाएर धार्मिक भ्रमणका […]